Ο Αριστοτέλης, αναφερόμενος στις
έωλες παθογένειες που αποσταθεροποιούν (και τελικά διαβρώνουν) τη
δημοκρατία, προσδιορίζει ως πρωταρχικό συντελεστή την οικονομική
κατάπτωση και την εξ αυτής πενία των λαϊκών στρωμάτων. Τονίζοντας
συναφώς (με αποδέκτες τους πολιτικούς άρχοντες) ότι: «Χρη τον αληθώς
δημοτικόν οράν, όπως το πλήθος μη λίαν άπορον η. Τούτο γαρ αίτιον του
μοχθηράν είναι την δημοκρατίαν. Τεχναστέον ουν, όπως η ευπορία γένοιτο
χρόνιος...».
Σαφής (και σοφή) σύσταση προς όσους θεσμικώς διαχειρίζονται τα ζητήματα της χώρας.
Και γενικότερα κλασική συνταγή του καλώς άρχειν. Καθώς σε άλλα εδάφια, ο Αριστοτέλης προσδιορίζει και τη φυσιογνωμία του εντεταλμένου ηγέτου. «Εστιν δ' ο άρχων, φύλαξ του δικαίου. Ει δε του δικαίου και του ίσου». Με ό,τι το «ίσον» σημαίνει. Και σημαίνει το άπαν σε ό,τι αφορά τη δικαιοκρατική αντίληψη (και άσκηση) του πολιτειακού γίγνεσθαι.
Το αυτονόητον δηλαδή. Γιατί μόνο μυωπάζοντες (ή ενδεχομένως εθελότυφλοι) δεν το βλέπουν και μικρόνοοι δεν το αντιλαμβάνονται. Και η φυσική προέκταση του αριστοτελικού σκεπτικού ανάγει σε πλειάδα ζοφερών παραγώγων κι επικινδύνων υποτροπών. Οι οποίες και δεν θεραπεύονται, παρά μόνο με όσα πρακτικώς αναιρούν από τους πολίτες την εντύπωση «του μοχθηράν είναι την δημοκρατίαν».
Η οποία δημοκρατία, βεβαίως, δεν είναι μοχθηρή, αλλ' αποβαίνει τέτοια, ως συνέπεια της βαναυσότητος στην οποίαν οδηγούν οι οποιεσδήποτε χρεοκοπικές ολισθήσεις. Ιδιαιτέρως όταν αυτές απορρέουν από τη φαυλότητα εκείνων που διαχειρίζονται τις διαδικασίες της. Και οι οποίες οδηγούν εκ των πραγμάτων σε αδιέξοδα. Στα οποία κι ενεδρεύουν με δολιότητα όσοι βρίσκονται στον αντίποδα της δημοκρατίας. Και που την υποβλέπουν προάγοντας συνθήκες που θα την ακυρώνουν.
Από κοντά και πολύ πιο πριν, εξίσου εύστοχος (όσον αφορά τη σημερινή αδυσώπητη περιπέτεια των Ελλήνων) ο προσωκρατικός Θαλής: «Κρατίστην είναι πολιτείαν, την μήτε πλουσίους άγαν, μήτε πένητας έχουσαν πολίτας». Κάτι που εξαρτά την ισχύ του κράτους στις ισορροπίες του προφανώς δίκαιου κοινωνικού μερισμού. Με την έννοια, κατά πρώτον, της παραγωγής εθνικού πλούτου. Και ως προέκταση, της ορθόδοξης κατανομής του εθνικού εισοδήματος που προκύπτει. Προκειμένου ακριβώς να διασφαλίζονται συνθήκες πολιτειακής σταθερότητος, με προαποτροπή ανεπιθύμητων δυναμικών εσωτερικής αποσαθρώσεως.
Οσο και αν από κάποιες πλευρές της ηγετικής πανίδος (και γενικότερα των προνομιακών ελίτ) καταβάλλεται προσπάθεια να μετακυλισθούν οι ευθύνες -ή τουλάχιστον μεγάλου μέρους των- στο επίπεδο των κυβερνωμένων από τους ώμους των θεσμικών διαχειριστών, εντούτοις, διαχρονικά ισχύει πάντοτε αυτό που υπογραμμίζει ο Ισοκράτης: ότι δηλαδή «το της πόλεως όλης ήθος ομοιούται τοις άρχουσι». Οπόταν και οι ευθύνες των πολιτών είναι μεν και αυτές παρούσες για προφανείς λόγους. Είναι όμως ήσσονες.
Κι εξαρτώνται από την πολιτεία των ηγετών γενικά (όχι απλώς των κυβερνώντων) που εφ' όσον αποποιηθούν πρακτικές ψηφοθηρικού εκμαυλισμού των πολιτών, αυτομάτως ακυρώνουν σε μεγάλο βαθμό την ανοχή (αλλά και τη σύμπραξη) του κοινού ανθρώπου σε απορριπτέες συμπεριφορές, που τόσο έντονα όλοι βιώνουμε. Οπως αυτές μπορεί, ας πούμε, να υπονοούνται με το «μαζί τα φάγαμε». Με τη διαφορά ότι κάποιοι παράφαγαν και οι πολλοί απλώς συνενοχοποιήθηκαν με τα ψιχία της φαυλότητος. Κι άλλωστε όπως και ο Σωκράτης υπέδειξε: «Η πολιτεία τροφή ανδρών εστί. Η μεν καλή αγαθών, η δ' εναντία κακών». Οπου «τροφή» εννοιολογικά σημαίνει τροφός.
Παρεμπιπτόντως, για τους πρώτους, ο Ισοκράτης συστήνει όπως: «Εκ των κοινών επιμελειών, απαλλάττου μη πλουσιότερος αλλ' ενδοξότερος. Πολλώ γαρ χρημάτων, κρείττων ο παρά του πλήθους έπαινος». Και ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω. Οπου με το «εκ των πολλών επιμελειών» προσδιορίζονται και τα αξιώματα για τους μεν και οι θεσούλες για τους δε. Διότι θύμα στην προκειμένη περίπτωση τελικά είναι ο τόπος. Και όταν αυτό συμβεί -όπως ακριβώς σήμερα γίνεται-, το μάρμαρο το πληρώνουν άπαντες.
Και πρώτα όσοι δεν έπταισαν. Ή τουλάχιστον δεν έπταισαν τόσο.
Δυστυχώς. Κι επ' αυτού ο Πλάτων λέει παρεμπιπτόντως (στους Νόμους): «Μηδέν επί δώροισι διακονείν, ο δε μη πειθόμενος, απλώς τεθνάτω, αλούς τη δίκη». Που σημαίνει δραστική πάταξη (με την εσχάτη των ποινών) για ζητήματα δωροληψίας από δημόσιους άνδρες. Κάτι που οι τότε Αθηναίοι εθέσπισαν και με σχετικό ψήφισμα, ως μοναδικό αποτρεπτικό ανάχωμα στους πειρασμούς εκείνων που διεχειρίζοντο τα δημόσια πράγματα: «Εάν τις Αθηναίων λαμβάνη παρά τινος, ή αυτός διδώ ετέρω ή διαφθείρει τινάς επαγγελλόμενος επί βλάβη του δήμου ή ιδία τινά των πολιτών, τρόπω ή μηχανή ητινιούν, άτιμος έστιν και οι παίδες και τα εκείνου»! Δήμευση δηλαδή αυτομάτως και των ιδικών του περιουσιακών στοιχείων κι εκείνων των τέκνων του και βεβαίως αποστέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Κάτι προδήλως ατιμωτικό.
Αυτές οι σημάνσεις δίδονται υπό το φως των έως και καταθλιπτικών φαινομένων της σημερινής εθνικής πραγματικότητος. Δίδοντας συνοπτική ερμηνεία μέσα από ερανείσματα σοφίας, όσα δεν έγιναν για ν' αποτρέψουν την κακοδαιμονία και όσα πρέπει να γίνουν προκειμένου να υπάρξει αναστροφή. Προπαντός ν' αποσοβήσουν διολίσθηση προς απευκταία διάβρωση της δημοκρατίας εδώ που γεννήθηκε και αγαπήθηκε, αλλά και που συχνά καρατομήθηκε.
