Οι λαοί έχουν ασθενή μνήμη και γιʼ αυτό επαναλαμβάνουν λάθη και εγκλήματα. Ενίοτε η Ιστορία επαναλαμβάνεται και είτε ως φάρσα είτε ως τραγωδία αυτή η επανάληψη φέρνει καταστροφικά αποτελέσματα. Οταν δεν υπάρχουν εύκολες επιλογές και πρέπει να αποφύγεις τη χειρότερη, τότε μόνο η γνώση της Ιστορίας θα σε βοηθήσει να πας κόντρα στο ρεύμα της εύκολης απόρριψης, της αγοραίας αγανάκτησης, τελικά της περιφρόνησης με τον έναν ή τον άλλον τρόπο των δημοκρατικών θεσμών. Το ερώτημα είναι ένα: πότε η Ελλάδα έζησε καλύτερα πριν από το 1974; Επί χούντας; Επί μετεμφυλιακής κολοβής δημοκρατίας; Στον εμφύλιο; Στην Κατοχή; Επί δικτατορίας Μεταξά; Τον καιρό του εθνικού διχασμού; Να πάω ακόμα πιο πίσω;
«Ναι, αλλά εγώ τώρα ζορίζομαι», ακούω την ένσταση. Και αντιλαμβάνομαι ότι το παρόν είναι καταθλιπτικό και μοιάζει ανέλπιδο. Τότε όμως περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε τη γνώση και τη δύναμη της Ιστορίας. Για να μη βυθιστούμε σε ένα μεταμφιεσμένο σε αύριο χθες. Οσοι από ιδιοτέλεια ή από βλακεία στρέφουν το μένος τους γενικώς και αορίστως κατά της Μεταπολίτευσης, στρέφονται κατά της δημοκρατίας και των θεσμών που ύστερα από τόσες τραγωδίες οικοδομήσαμε. Υπάρχει κομμάτι της μεταπολιτευτικής εμπειρίας που πρέπει να πετάξουμε. Υπάρχει και το κομμάτι όμως που πρέπει να διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού. Αυτό της δημοκρατικής νομιμότητας, της ανεκτικότητας, της μετριοπάθειας, του σταθερού ευρωπαϊκού προσανατολισμού. Ολα αυτά βάλλονται. Ολα αυτά δεν πρέπει να τα πετάξουμε, γιατί αποτελούν την πολύτιμη παρακαταθήκη της Μεταπολίτευσης
Γιάννης Καλογήρου-Με αφορμή την 39η επέτειο της μεταπολίτευσης, συνεχίστηκε μια συζήτηση για το αν και πότε τελείωσε η συγκεκριμένη περίοδος και γενικότερα, για την αποτίμησή της. Η συζήτηση είναι έντονη, αφετηριακό σημείο της όμως είναι ο προσδιορισμός της χρονικής περιόδου που καλύπτει η μεταπολίτευση. Είναι γεγονός ότι η βαθιά θετική τομή που συντελέστηκε στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας τον Ιούλιο του 1974, μετέτρεψε μια ιστορική «στιγμή» βραχείας διάρκειας, σε μια «μακρά περίοδο» με ασαφές τέλος[1].
Έκτοτε, και πιο συγκεκριμένα από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, το τέλος της μεταπολίτευσης προαναγγέλλεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, κυρίως με βάση τις εκάστοτε ανάγκες της πολιτικής συγκυρίας. Ώσπου ήρθε η μεγάλη κρίση, η πρώτη αυτής της κλίμακας κρίση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Η κρίση βρήκε την Ευρωπαϊκή ηγεσία απροετοίμαστη και την Ευρωζώνη με ατελή αρχιτεκτονική.
Στην Ελλάδα, η κρίση εκδηλώθηκε στο έδαφος του εγχώριου δημοσιονομικού εκτροχιασμού (2007-2009) και της αμέριμνης πολιτικής του αυτόματου πιλότου της «μοιραίας πενταετίας 2004-2009». Επιπροσθέτως, απροετοίμαστη βρέθηκε και η νέα κυβέρνηση που ανέλαβε να διαχειρισθεί την κρίση.
Και όμως, ορισμένοι -μεταξύ τους και λίγοι επιφανείς πολιτικοί της μεταπολίτευσης- είχαν έγκαιρα προειδοποιήσει το 2008, ότι στραβά αρμενίζαμε, ότι η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ ήταν ατελής και ότι αν συνεχίζαμε να πορευόμαστε άβουλοι, θα καταλήγαμε μοιραία στο ΔΝΤ. Δυστυχώς, η ρεαλιστική και υπεύθυνη αυτή θεώρηση των πραγμάτων αποδοκιμάστηκε έντονα ως καταστροφολογική, ή αγνοήθηκε επιδεικτικά από τη μεγάλη πλειοψηφία πολιτικών, μέσων ενημέρωσης και άλλων παραγόντων του δημοσίου βίου, με επιχειρήματα του τύπου «Η κρίση δεν θα αγγίξει την ελληνική οικονομία, η οποία είναι επαρκώς θωρακισμένη», ή ότι «Λεφτά υπάρχουν» και άλλα συναφή!
Όταν όμως ξέσπασε με πάταγο η κρίση, με πρώτο μεγάλο θύμα την ελληνική οικονομία, όλα άλλαξαν. «Το παιχνίδι τελείωσε», ακούστηκε από την ευρωπαϊκή ηγεσία, που προηγουμένως η ίδια είχε συναινέσει -προκειμένου να υποστηρίξει την κομματικά ομοιόχρωμή της ελληνική κυβέρνηση- τόσο στην ανεκδιήγητη «απογραφή» του 2004, όσο και στην πανηγυρική άρση του καθεστώτος της Κοινοτικής επιτήρησης της ελληνικής οικονομίας, το 2007. Στην Ελλάδα, γρήγορα βρέθηκε ο εύκολος «έξω από δω» αποδιοπομπαίος τράγος. Για όλα φταίει η Μεταπολίτευση! Πήραμε τη ζωή μας λάθος.
Από τη γενική ευφορία, τη γενικευμένη χαλαρότητα και τον εφησυχασμό της περιόδου λίγο πριν από την κρίση, περνάμε στο γενικό και ισοπεδωτικό αυτομαστίγωμα. Έτσι, το «τέλος» της μεταπολίτευσης, ταυτίσθηκε με τη διαγραφή της.
Αλλά αν η μεταπολιτευτική περίοδος ήταν η αιτία των εθνικών δεινών μας, πού άραγε σταματάμε την αναδρομή στην αναζήτηση μιας καλύτερης περιόδου του νεοελληνικού βίου; Στη Χουντική επταετία, στη μετεμφυλιακή «καχεκτική δημοκρατία», στον εμφύλιο πόλεμο, στην κατοχή, στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, … στη Μικρασιατική Καταστροφή;
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η μεταπολιτευτική περίοδος διατήρησε χρόνιες συστημικές αδυναμίες και εμφάνισε πολλές παθογένειες, ενώ είχε και μερικές πολύ κακές στιγμές. Τις οποίες, μια συνθετική και ψύχραιμη αποτίμηση που θα στηρίζεται σε έναν ουσιαστικό αναστοχασμό -ατομικό και συλλογικό-, μπορεί να εντοπίσει και μια συλλογική βούληση που βασίζεται στην εθνική αυτογνωσία, στην επίγνωση των διεθνών εξελίξεων και περιορισμών και στη συλλογική και προσωπική ευθύνη, μπορεί να αρχίσει να θεραπεύει.
Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η μεταπολίτευση είχε και πολύ επιτυχημένες περιόδους και λαμπρές στιγμές και σημαντικούς ηγέτες και συνολικά, πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους, συνδυάστηκαν -είναι αλήθεια με βαλκανικό, αρκετές φορές, τρόπο- η πολιτική δημοκρατία και σταθερότητα, τα κοινωνικά δικαιώματα και η οικονομική ευημερία, δηλαδή οι καλές πτυχές του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, η μεταπολίτευση ασφαλώς έχει τελειώσει εδώ και καιρό. Όμως, δεν μπορεί απερίσκεπτα να διαγραφεί, όπως συνέβαινε με την αφαίρεση σημαντικών προσώπων -που και αυτά είχαν τις αδυναμίες τους- από τις επίσημες φωτογραφίες της εποχής του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Αν με κάτι πρέπει να ξεμπερδέψουμε, αυτό είναι η τοξική κουλτούρα της ευκολίας που διαπερνά τον σύγχρονο ελληνικό βίο. Αν και η κουλτούρα αυτή άνθησε -όπως εν μέρει ήταν φυσιολογικό- στην εποχή της ευημερίας, οφείλεται περισσότερο στο γεγονός ότι διανύσαμε μέσα σε μερικές δεκαετίες μια πορεία οικονομικής εξέλιξης, που άλλοι λαοί χρειάστηκαν αιώνες. Επιπροσθέτως, μεσολάβησε και μια επταετής δικτατορία, που οι καταστροφικές επιπτώσεις της δεν ήταν μόνον πολιτικές. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, ο κυρίαρχος τρόπος αντίληψης των πραγμάτων και η αντίστοιχη ατομική και συλλογική πρακτική, διαπνέονται από μια μονοδιάστατη, εσωστρεφή, ισοπεδωτική και εκτός ιστορικού πλαισίου προσέγγιση των προβλημάτων.
Η μεταπολίτευση έχει τελειώσει εδώ και καιρό. Όμως, η ρητορική διαγραφή της δεν μας βοηθάει. Αντίθετα, επιτρέπει να διατηρηθούν ανέγγιχτες πολλές από τις παθογενείς όψεις της ελληνικής κοινωνίας και να ακολουθηθεί ο εύκολος δρόμος των συνεχών και γενικευμένων περικοπών, των ισοπεδωτικών αφορισμών, τις συνέπειες των οποίων ήδη ζούμε με πόνο και θα διαπιστώσουμε με απογοήτευση στο κοντινό μέλλον. Ας μην πετάξουμε απερίσκεπτα από τη σκάφη, μαζί με το βρώμικο νερό και το μωρό της ελληνικής δημοκρατίας, χωρίς μάλιστα να το αντικαταστήσουμε με κάτι καλύτερο.
Ο Γιάννης Καλογήρου είναι Καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου
