Μία Eurovision δεν σώζει την Ουκρανία

Του Κώστα Ράπτη-Στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, οι κανονισμοί που επιβάλλουν την αποφυγή πολιτικών αναφορών στους στίχους, παρακάμφθηκαν, εξασφαλίζοντας στην ουκρανική συμμετοχή το πρώτο βραβείο. Όμως στην πραγματική ζωή δύσκολα μπορούν να συγκαλυφθούν οι μεγάλες ανοιχτές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ουκρανία.

Η ουκρανική οικονομία έφτασε κατά το δεύτερο μισό του περασμένου έτους στο ναδίρ, με το ΑΕΠ να έχει υποχωρήσει κατά -9,9% το 2015 και κατά -6,6% το 2014. Σε τρέχουσες τιμές σε δολάρια η ουκρανική οικονομία συρρικνώθηκε περίπου κατά το ήμισυ: από 180 δισεκατομμύρια δολάρια το 2013 σε περίπου 90 δισεκατομμύρια το 2015 και οι προσδοκίες για αναιμική ανάκαμψη φέτος δεν μπορούν να αντιστρέψουν το βάθος της οικονομικής αποδιάρθρωσης. Την ίδια ώρα, το βιοτικό επίπεδο έχει υποχωρήσει περίπου στο μισό, η ισοτιμία του νομίσματος έχει υποχωρήσει κατά τα δύο τρίτα και ο πληθωρισμός παραμένει ιδιαίτερα υψηλός. 

Σύμπτωμα της οικονομικής κρίσης και ταυτόχρονα παράγοντας που αποτρέπει την πλήρη οικονομική κατάρρευση, είναι η μαζική μετανάστευση Ουκρανών στο εξωτερικό. Τα 7 εκατομμύρια zarobitchane, έστειλαν πίσω το 2014 7 δισεκατομμύρια δολάρια σε μεταναστευτικά εμβάσματα, τρεις φορές το ποσό των άμεσων ξένων επενδύσεων στη χώρα.

Το πρόβλημα του εξωτερικού χρέους παραμένει ιδιαίτερα οξυμένο. Μπορεί η ουκρανική κυβέρνηση να πέτυχε μια συμφωνία αναδιάρθρωσης του χρέους, μειώνοντάς το κατά 20%, όμως το υπόλοιπο μέρος θα αποπληρώνεται μέχρι το 2041 -με τους πιστωτές να δικαιούνται να λάβουν το 40% οποιασδήποτε αύξησης του ΑΕΠ πάνω από το 4%, εάν ποτέ υπάρξει. Παρ’ όλα αυτά οι πιστωτές παραμένουν επιφυλακτικοί. Το αρχικά εγκεκριμένο δάνειο του ΔΝΤ, ύψους 17 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2014 αντικαταστάθηκε το 2015 από μια τετραετή πιστωτική γραμμή 17,5 δισεκατομμυρίων, από την οποία χορηγήθηκαν δύο δόσεις 5 και 1,7 δισ. αντιστοίχως, χωρίς περαιτέρω εκταμιεύσεις, εξαιτίας της παρατεινόμενης πολιτικής κρίσης και της καθυστέρησης στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Παράλληλα, τα τεράστια ποσά δυτικής βοήθειας που έχουν εισρεύσει φαίνεται ότι είχαν μέχρι τώρα πενιχρά αποτελέσματα. Υπάρχουν περίπου 300 προγράμματα τεχνικής βοήθειας, ύψους 3,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων που αναλογούν περίπου στο 5% του Ουκρανικού ΑΕΠ και τα μισά χρηματοδοτούνται από τις ΗΠΑ. Όμως, η καθυστέρηση στις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές οδηγεί στο να μην επιφέρουν αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας.

Ακόμη χειρότερα, υφίσταται σοβαρό πρόβλημα διασπάθισης αυτών των κονδυλίων. Η μετάβαση στη μετασοβιετική εποχή σήμανε την ανάδυση οικονομικών και πολιτικών ελίτ ιδιαίτερα ικανών στο να οικειοποιούνται την ξένη βοήθεια και τα δάνεια. προς ίδιον πλουτισμό, διοχετεύοντάς την σε έναν κυκεώνα off-shore λογαριασμών. Όταν τον Απρίλιο του 2015 το ΔΝΤ χορήγησε δάνεια 4,51 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να ενισχυθούν οι εμπορικές τράπεζες, υπήρξαν καταγγελίες ότι η ιδιωτική τράπεζα Privatbank, ιδιοκτησίας του διαβόητου ολιγάρχη Igor Kolomoisky (που το 2014 έγινε γνωστός για το πώς χρησιμοποίησε τους εργαζομένους του στην ανατολική Ουκρανία ως ιδιωτικό στρατό για την απόκρουση των αυτονομιστών), κατάφερε να οικειοποιηθεί 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια από το δάνειο του ΔΝΤ, μέσα από μια περίπλοκη διαδικασία εικονικών δανείων έναντι παραγγελιών που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Παρότι ο Kolomoisky θα συγκρουστεί με τον πρόεδρο Poroshenko, που τον αντιμετώπισε ως απειλή, θα επέλθει συμβιβασμός, ύστερα και από μεσολάβηση του τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Ουκρανία (και νυν στην Αθήνα) Pyatt, και ουδέποτε θα εξεταστεί η εξαφάνιση αυτού του ποσού. Συνολικά, εκτιμάται ότι για κάθε ένα δολάριο ξένης βοήθειας στην Ουκρανία, περίπου 6,25 δολάρια διαρρέουν στο εξωτερικό με παράνομους τρόπους.

Όμως, κατά τραγική ειρωνεία, το βασικό οικονομικό πρόβλημα της Ουκρανίας είναι αυτό που υποτίθεται ότι αποτελεί το σήμα κατατεθέν της νέας αυτοπεποίθησής της και τον κύριο λόγο της δυτικής στήριξης: η διάρρηξη των σχέσεων με τη Ρωσία. Τον περασμένο χειμώνα ο πρόεδρος Poroshenko πανηγύρισε ότι για πρώτη φορά η Ουκρανία διένυσε τον χειμώνα χωρίς ρωσικό φυσικό αέριο - όμως η πραγματικότητα είναι ότι το ευρωπαϊκό φυσικό αέριο που προμηθεύτηκε υπήρξε κατά 30% ακριβότερο. Οι αμυντικές και αεροπορικές βιομηχανίες της Ουκρανίας χάνουν πολύ μεγάλο μέρος των παραγγελιών τους, με την πάλαι ποτέ ναυαρχίδα της αεροναυπηγικής Antonov να οδηγείται σε εκκαθάριση και τη βιομηχανία πυραυλικών κινητήρων Yuzhmash να λειτουργεί μόνο μια μέρα την εβδομάδα. Η διάρρηξη των τραπεζικών σχέσεων με τη Ρωσία επηρεάζει ακόμη και την άφιξη των μεταναστευτικών εμβασμάτων που είναι τόσο πολύτιμα για την ουκρανική οικονομία.

Η εξαγωγική στροφή προς την Ε.Ε δεν έχει μπορέσει να αντικαταστήσει τη σημασία των Ρωσικών αγορών, ιδίως από τη στιγμή που στην πραγματικότητα υπάρχουν μεγάλοι περιορισμοί στην πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές, με αποτέλεσμα οι ουκρανικές εξαγωγές στην Ε.Ε. να υποχωρήσουν κατά 23% το 2015. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μόνο 72 ουκρανικές εταιρείες έχουν άδεια εξαγωγής προϊόντων ζωικής προέλευσης στην Ε.Ε., εκ των οποίων οι 39 αφορούν την εξαγωγή μελιού. Όμως, ακόμη και αυτές διαπίστωσαν ότι συμπλήρωσαν την μέγιστη επιτρεπόμενη ποσότητα μέσα στις 6 πρώτες εβδομάδες του 2016.

Άλλωστε, σε πείσμα των σχετικών εξαγγελιών, η ουκρανική γεωργία εξακολουθεί να μεταρρυθμίζεται με πολύ αργούς ρυθμούς, ενώ ενδεικτική είναι η χρεοκοπία μεγάλου μέρους των κρατικών γεωργικών επιχειρήσεων. Επιπλέον η εξαγγελθείσα από τον Poroshenko αλλαγή οικονομικών προτεραιοτήτων, με περιορισμό των κρατικών επιδοτήσεων προς όφελος της επένδυσης σε δυναμικούς, τομείς απειλεί να μεταφέρει μεγάλο μέρους του κόστους της προσαρμογής στις πλάτες των ίδιων των πολιτών.

Ακόμη και η συμφωνία σύνδεσης με την Ε.Ε., στην οποία πάρα πολλές ουκρανικές εταιρείες είχαν εναποθέσει τις προσδοκίες τους για την εισροή ξένων επενδύσεων στη χώρα, βρίσκεται σήμερα υπό διακινδύνευση, ύστερα από το αρνητικό αποτέλεσμα του σχετικού Ολλανδικού δημοψηφίσματος.

Σε αυτό το φόντο, οι προσπάθειες του προέδρου Poroshenko να αναλάβει διπλωματικές πρωτοβουλίες, για να βγάλει την Ουκρανία από τη σημερινή δύσκολη θέση, λ.χ. με την αναβάθμιση των πολιτικών και οικονομικών σχέσεων με την Τουρκία σε τομείς, όπως η αεροναυπηγική ή οι αγωγοί φυσικού αερίου, φαίνεται πως δεν αντιστρέφουν το αίσθημα απογοήτευσης του πληθυσμού. Το 70% των Ουκρανών δηλώνουν ότι η χώρα κινείται σε λανθασμένη κατεύθυνση και το 85% δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται τον πρόεδρο που βλέπει τη δημοτικότητά του να υπολείπεται ακόμη και αυτής του αποπεμφθέντος προκατόχου του Viktor Yanukovich. Την ίδια στιγμή, λιγότερο από το 2% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η χώρα είναι "σταθερή'. Όλα αυτά σημαίνουν ότι τα όποια χαμόγελα από την επιτυχία στη Eurovision σύντομα θα υποχωρήσουν για να παραχωρήσουν τη θέση τους στην αναμέτρηση με μια πραγματικότητα που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη και η οποία διαψεύδει όσους πίστεψαν ότι η "εξέγερση του Μαϊντάν” σήμαινε αυτόματα και την ευημερία.