Του Sergey Markedonov
Το ξέσπασμα της σύγκρουσης μεταξύ
Αρμενίων και Αζέρων στη ζώνη των συγκρούσεων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, έχει
βάλει το Νότιο Καύκασο σε μια νέα περίοδο αβεβαιότητας και
αντιπαράθεσης.
Μια αλλαγή στο status quo δεν ήταν
εντελώς απροσδόκητη. Τον τελευταίο καιρό, υπήρξαν πιο συχνά περιστατικά
βίας κατά μήκος της γραμμής επαφής, καθώς και στα διεθνώς αναγνωρισμένα
σύνορα Αρμενίας -Αζερμπαϊτζάν. Οι παραβιάσεις της κατάπαυσης του πυρός
έχουν αυξηθεί σταδιακά με αποκορύφωμα την σημερινή βία, η οποία είναι η
χειρότερη από την κατάπαυση του πυρός στις 12 Μαΐου 1994.
Στις πρόσφατες συγκρούσεις, το
Αζερμπαϊτζάν απέτυχε να αναπαράγει το είδος της άμεσης κατάληψης των
εδαφών στην οποία είχαν προχωρήσει ομάδες του κροατικού στρατού και
πολιτοφυλακή στην σερβική Krajina το 1995. Ως αποτέλεσμα, η κατάσταση
στην περιοχή δεν άλλαξε δραματικά. Οι αντιμαχόμενες πλευρές δοκίμασαν η
μία τα όρια της άλλης, αλλά δεν κατέληξαν σε σημαντικές πολιτικές
αλλαγές. Η Αρμενία δεν βιάστηκε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της –υπό
αρμένικης διοίκησης- δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το Αζερμπαϊτζάν
δεν κατόρθωσε να ανακτήσει ένα σημαντικό τμήμα του εδάφους της, που
καταλαμβάνουν οι αρμένικες δυνάμεις.
Η στρατιωτική αντιπαράθεση περιορίστηκε.
Ένας εντατικός γύρος διπλωματίας ξεκίνησε. Ο Ρώσος πρόεδρος Dmitry
Medvedev –ο οποίος ως πρόεδρος έκανε μια σοβαρή προσπάθεια για την
επίλυση της σύγκρουσης- επισκέφθηκε το Μπακού και το Έρεβαν μαζί με τον
υπουργό Εξωτερικών Sergei Lavrov. Η ομάδα Μινσκ του ΟΑΣΑ διεξήγε μια
έκτακτη σύνοδο. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η σύγκρουση θα επιλυθεί
κάποια στιγμή σύντομα. Αντιθέτως, οι διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών,
έχουν ενταθεί.
Η βία που είδαμε στο Καραμπάχ στις αρχές
Απριλίου μπορεί ως εκ τούτου να επαναληφθεί ανά πάσα στιγμή. Η ζώνη
συγκρούσεων δεν έχει ειρηνευτικές δυνάμεις και η κατάπαυση του πυρός
έχει μέχρι στιγμής διαρκέσει μόνο χάρη στην ισορροπία των δυνάμεων, κάτι
που μπορεί να αλλάξει στο μέλλον. Τόσο το Έρεβαν όσο και το Μπακού
εμμένουν ακόμη στις απαιτήσεις τους για επίλυση της σύγκρουσης, ενώ οι
τρεις πρόεδροι της ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ που έχουν ρόλο διαιτητή στην
σύγκρουση –Γαλλία, Ρωσία και ΗΠΑ-δεν έχουν τα εργαλεία για να
εξαναγκάσουν τις δύο πλευρές να προχωρήσουν σε παραχωρήσεις.
Η τωρινή κατάσταση "όχι ειρήνη, όχι
πόλεμος" θα μπορούσε να διαρκέσει για χρόνια. Αυτό που συμβαίνει δεν θα
υπαγορεύεται από την επανάληψη του μάντρα της "αδυναμίας ενός
στρατιωτικού σεναρίου" (μια ολόκληρη σειρά από συγκρούσεις, από τα
Βαλκάνια στην Σρι Λάνκα, επιλύθηκαν στην πραγματικότητα με την χρήση
βίας". Αντιθέτως, ο καθοριστικός παράγοντας θα είναι μια ισορροπία
δυνάμεων και συμφερόντων, η οποία δεν θα οδηγήσει απαραιτήτως είτε σε
πλήρες "ξεπάγωμα" της σύγκρουσης ή σε πλήρη λύση της.
Η πιο σημαντική διάκριση μεταξύ της
σύγκρουσης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν και άλλων συγκρούσεων στην
μετασοβιετική εποχή, είναι πως δεν πρόκειται για έναν proxy πόλεμο
μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Σε αυτή την περίπτωση, η Μόσχα θα
μπορούσε να αντέξει να εμπλακεί σε μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ Ερεβάν
και Μπακού, υποστηρίζοντας το status quo στην ζώνη της σύγκρουσης του
Καραμπάχ –μια θέση που είναι αρκετά παρόμοια με εκείνη της Δύσης.
Ωστόσο οι καιροί αλλάζουν και το status
quo στο Νότιο Καύκασο έχει πλέον αλλάξει. Αν και η ουκρανική σύγκρουση
δεν άλλαξε την βασική προσέγγιση των ΗΠΑ προς την διαδικασία ειρήνης του
Καραμπάχ, το ίδιο το γεγονός της αντιπαράθεσης μεταξύ της Ρωσίας και
της Δύσης, έχει δελεάσει την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν να δοκιμάσει
την αποφασιστικότητα των διαμεσολαβητών και να αλλάξει τα γεγονότα επί
του εδάφους, μονομερώς
Φυσικά, το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ήταν
πάντα δυσαρεστημένο με το ισχύον status quo, ήταν ο πιο ενεργός
παράγοντας στο να ταρακουνάει την κατάσταση. Αυτή η δοκιμασία,
παρεμπιπτόντως, δεν περιορίστηκε μόνο στη σύγκρουση του Καραμπάχ. Ήταν
επίσης εμφανής στον τρόπο με τον οποίο οι αζέρικες αρχές αντιμετώπισαν
τους ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα ΜΜΕ και τις ξένες ΜΚΟ. Αυτές
οι ενέργειες αυξάνουν το διακύβευμα και τροφοδοτούν τις εντάσεις στην
περιοχή, πολύ πριν από τις συγκρούσεις.
Η τελευταία διαμάχη καταδεικνύει σαφώς
ότι ο συνδυασμός καλής θέλησης και επιλεκτικής συνεργασίας της Μόσχας με
την Ουάσιγκτον δεν είναι πλέον επαρκής. Άλλος ένας λόγος για την
κλιμάκωση είναι η νέα σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, που
προκλήθηκε από την κατάρρευση ενός ρωσικού αεροσκάφους στα σύνορα με την
Συρία τον περασμένο Νοέμβριο.
Ασφαλώς, δεν ισχύει ότι η Άγκυρα
απέστειλε απευθείας εντολές στο Μπακού. Αντίθετα, το Αζερμπαϊτζάν
χρησιμοποιεί τον παράγοντα της ανοιχτής στήριξης της Τουρκίας για να
περιορίσει τις εξωτερικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και
των ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο, η κριτική του Τούρκου προέδρου Erdogan τόσο
στη Ρωσία όσο και σε όλη την ομάδα Μινσκ του ΟΑΣΕ, στόχο έχει να
κατευνάσει τους θερμοκέφαλους από έξω που μπαίνουν στον πειρασμό να
παρέμβουν και να αλλάξουν την δυναμική της διαδικασίας στο Καραμπάχ.
Το γεγονός ότι ο Ιρανός υπουργός
Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif ήταν μαζί με τον Lavrov στις διαδικασίες
ειρήνευσης, δεν ήταν τυχαίο, επίσης. Η Τεχεράνη δεν θέλει να δει μια
μεγαλύτερη διεθνή παρουσία στον Καύκασο και προτιμά να εξακολουθεί να
υφίσταται η εύθραυστη ισορροπία του Καραμπάχ. Από την ιρανική άποψη, μια
παρατεταμένη αντιπαράθεση θα μπορούσε να φέρει είτε μια διεθνή
ειρηνευτική δύναμη ή μια ανεπιθύμητη τόνωση της διεθνούς παρουσίας στην
περιοχή δίπλα στα σύνορά του.
Η Ρωσία πρόκειται επίσης να χάσει πολλά
εάν "ξεπαγώσει" εντελώς η σύγκρουση. Αυτό θα ήταν ένα θανάσιμο πλήγμα
για τα ευρασιατικά projects ενοποίησης. (Η "φωτοβολίδα" του Απριλίου
προκάλεσε μια πρωτοφανή σπίθα τόσο "ευρασιατικού σκεπτικισμού" στην
Αρμενία και "αρμένικο σκεπτικισμό" στην Λευκορωσία και στο Καζακστάν).
Μια σοβαρή κλιμάκωση της βίας είναι
πρώτα και κύρια μια απειλή τόσο για το Έρεβαν όσο και για το Μπακού. Η
Αρμενία ρισκάρει να χάσει ό,τι κέρδισε στο πλαίσιο του status quo, που
προέκυψε από τις μάχες στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Το
Αζερμπαϊτζάν μπορεί να έλθει αντιμέτωπη με εσωτερική αστάθεια εάν ο
πόλεμος τραβήξει χωρίς να φέρει τα αποτελέσματα τα οποία υποσχέθηκαν οι
ηγέτες.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες σημαίνουν ότι
–κάπως παράδοξα, δεδομένης της σύγκρουσης των δυνάμεων- υπάρχει ένα
κοινό συμφέρον στο να περιοριστεί η κρίση του Καραμπάχ εντός
συγκεκριμένων ορίων έτσι ώστε να αποφευχθούν οι απότομες καταστροφικές
αλλαγές. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια ειρηνική επίλυση είναι κοντά.
Αντιθέτως, η κατάσταση του "όχι ειρήνη, όχι πόλεμος" μπορεί να διαρκέσει
σχεδόν επ αόριστον.
Αυτό δεν υποδηλώνει μια ήσυχη
στασιμότητα. Οι πλευρές της σύγκρουσης θα συνεχίσουν να δοκιμάζουν η μία
την άλλη με τις στρατιωτικές, πολιτικές και διπλωματικές προσπάθειες
μέχρι κάποια αντισταθμιστική δύναμη να προσφέρει στις δύο πλευρές κάτι
παρόμοιο με τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Camp David. Ή διαφορετικά,
μια νέα κρίση θα μπορούσε να ξεδιπλώσει αυτό που τώρα είναι μία οριακά
διαχειρίσιμη σύγκρουση.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegie.ru/commentary/2016/04/15/unfreezing-status-quo-in-caucasus/ix4k
