Ποιοι οι σχεδιασμοί της Άγκυρας για το νερό στα κατεχόμενα και πως αντιδρά η Τουρκοκυπριακή κοινότητα
Οι αξιωματούχοι του τουρκικού κράτους
επιμένουν σε δύο ονομασίες για τον υποθαλάσσιο αγωγό μεταφοράς νερού από
την Τουρκία στα κατεχόμενα κυπριακά εδάφη: «Το έργο του αιώνα» ή και το
«νερό της ειρήνης». Η επιλογή των τίτλων γίνεται συνήθως σε ένα
συμβολικό επίπεδο.
Όμως σε καμιά περίπτωση δε διαχωρίζεται εντελώς από
την ουσία και την ευρύτερη σημασία του όλου εγχειρήματος. Όντως
πρόκειται για ένα «έργο του αιώνα» αφού σύμφωνα με τα επιστημονικά
κριτήρια, για πρώτη φορά δοκιμάζεται επιτυχώς η συγκεκριμένη τεχνολογία
στην υποθαλάσσια μεταφορά νερού από μία χώρα σε μία άλλη. Όμως ο
δεύτερος τίτλος που χρησιμοποιείται, το «νερό της ειρήνης», αφήνει
περιθώρια ιδεολογικής και πολιτικής αντιπαράθεσης εφόσον το έργο
αναπτύσσεται επί του παρόντος σε ένα διχοτομικό πλαίσιο και όχι στο
πλαίσιο επανένωσης της Κύπρου. Με τον ορισμό του ως «νερού της ειρήνης»,
η Τουρκία επιδιώκει να δώσει το μήνυμα της «κανονικοποίησης» της
παρουσίας της μέσα από την οριστική επίλυση ενός ζωτικού προβλήματος για
τα κατεχόμενα όπως είναι το υδατικό. Στο σημείο αυτό, εκείνο που
αμφισβητεί το συγκεκριμένο ιδεολογικό περίβλημα είναι οι ισχυρές
αντιδράσεις από ένα μέρος της Τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Τα έργα υποδομής ως απόδειξη πολιτισμού
Μέσα από την χρήση τέτοιων όρων, αλλά και μέσα από την
αποφασιστικότητα της τουρκικής κυβέρνησης να ολοκληρώσει ένα έργο
τέτοιων τεχνολογικών δυνατοτήτων, αποκαλύπτεται ταυτόχρονα μια άλλη
εξίσου σημαντική ιδεολογική φλέβα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης
(ΑΚΡ). Αυτή της «μονομανίας» στη χρήση της τεχνολογίας, στην οικοδόμηση
μεγάλων έργων υποδομής. Τα στοιχεία αυτά είναι για το ΑΚΡ και τον
Έρντογαν, οι συγκεκριμένες, απτές αποδείξεις της πολιτικής επιτυχίας των
ιδίων, αλλά και ενδείξεις της ισχυροποίησης της χώρας που εκπροσωπούν.
Έργα υποδομής του βεληνεκούς που έχει ο υποθαλάσσιος αγωγός μεταφοράς
νερού στην Κύπρο, είναι για το κίνημα του πολιτικού Ισλάμ της Τουρκίας
ένα σχέδιο ανάπτυξης και ενδυνάμωσης ενός ολόκληρου πολιτισμού,
αποτελούν μια φυσική προέκταση του πολιτικού και του πολιτισμικού
οράματος του ΑΚΡ. Όπως η κάθε πολιτική εξουσία, έτσι και η εξουσία του
Έρντογαν, θέλει να αφήσει πίσω της μια ιδιαίτερη κληρονομιά στον αστικό
χώρο. Δηλαδή σε ένα πεδίο που η αλλαγή θα είναι ορατή και επομένως
κατανοητή στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο
υποθαλάσσιος αγωγός έρχεται για να αλλάξει ριζικά τόσο τον αστικό χώρο
ενός μέρους της Κύπρου, αλλά και για να γίνει ο καταλύτης της επίλυσης
ενός βασανιστικού προβλήματος που αγγίζει σχεδόν ολόκληρη τη σφαίρα της
κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας των ανθρώπων.Το υδατικό πρόβλημα της Κύπρου ως μια άλλη όψη του τουρκικού ενδιαφέροντος
Είναι γεγονός ότι το ενδιαφέρον της Τουρκίας να εμπλακεί στην επίλυση του υδατικού προβλήματος ολόκληρης της Κύπρου για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων γεωπολιτικών στόχων δεν είναι καθόλου νέο. Ενόψει της ίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας υπήρξαν επαφές Τούρκων, Αμερικανών και Άγγλων με παράγοντες του νεοσύστατου κράτους για να μελετηθεί το ενδεχόμενο μεταφοράς νερού από την Τουρκία στην Κύπρο. Αργότερα μετά την εισβολή του 1974 και ιδιαίτερα στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Άγκυρα προχώρησε σε συγκεκριμένες ενέργειες για να μετατραπεί σε άμεσα ενδιαφερόμενο μέρος στο υδατικό πρόβλημα των κατεχομένων, το οποίο λόγω της ξηρασίας έπαιρνε νέες διαστάσεις. Μάλιστα οι τότε σχεδιασμοί είχαν κάποια συγκεκριμένα αποτελέσματα όπως η μεταφορά ποσοτήτων νερού με τις λεγόμενες «μέδουσες». Τον Απρίλιο του 1998 ξεκίνησε η μεταφορά νερού με τα ειδικά μπαλόνια «Μέδουσα», ένα έργο που διήρκησε περίπου τέσσερα χρόνια, αλλά εξαιτίας διαφόρων προβλημάτων ακυρώθηκε.
Τότε ήταν και η περίοδος που το ζήτημα της υποθαλάσσιας μεταφοράς νερού προς την Κύπρο άρχισε να μελετάται πιο ολοκληρωμένα. Ήδη από το 1996 ο τότε Δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Έρντογαν, κατάφερε να επιλύσει το υδατικό πρόβλημα που αντιμετώπιζαν τα μικρά νησιά όπως η Πριγκιπόννησος και η Χάλκη με τη μέθοδο των υποθαλάσσιων αγωγών σε μικρότερες αποστάσεις. Όπως θυμάται ο στενός του συνεργάτης Βεϊσέλ Έρογλου, νυν Υπουργός Υδάτων και Δασών Τουρκίας, με την επιτυχή ολοκλήρωση του έργου προς τα νησιά της Κωνσταντινούπολης, Τουρκοκύπριοι παράγοντες ρώτησαν κατά πόσο θα μπορούσε να εφαρμοστεί η ίδια μέθοδος και για τα κατεχόμενα. Η επιθυμία των Τουρκοκύπριων μεταφέρθηκε στο νεαρό Δήμαρχο ο οποίος απάντησε χαρακτηριστικά: «Εάν είχαμε την αρμοδιότητα για κάτι τέτοιο, γιατί όχι;». Όταν το 2003 ο Έρντογαν ανέλαβε Πρωθυπουργός, η ιδέα για υποθαλάσσια μεταφορά νερού προς την Κύπρο βρέθηκε ξανά στην ημερήσια διάταξη. Αξιοποιήθηκαν οι εμπειρίες των προηγούμενων έργων στην υδατική υποδομή της Κωνσταντινούπολης, καθώς και οι μελέτες που γίνονταν αναφορικά με το πρόβλημα έλλειψης νερού στα κατεχόμενα. Μέχρι και το 2010, η κυβέρνηση της Τουρκίας ήταν έτοιμη. Παρουσίασε προς την Τουρκοκυπριακή πλευρά μια περιεκτική μελέτη, στη βάση της οποίας καταρτίστηκε το πρώτο σημαντικό κείμενο συμφωνίας για έναρξη των έργων υποθαλάσσιας μεταφοράς νερού με αγωγό προς την Κύπρο.
Κείμενα συμφωνίας και τακτικές αποικιοκρατικής έμπνευσης
Η πρώτη συμφωνία-πρωτόκολλο υπογράφτηκε μεταξύ της κυβέρνησης της Τουρκίας και της «κυβέρνησης» του Κόμματος Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ) στις 20 Ιουλίου 2010. Τον Ιούνιο του 2011 εγκρίθηκε από το «Υπουργικό Συμβούλιο» υπό τον Ιρσέν Κιουτσιούκ. Η καθυστέρηση που παρατηρήθηκε μέχρι και την τυπική έγκριση από το ΚΕΕ, οφειλόταν κυρίως στην πολιτική αναταραχή που προκάλεσε η διαρροή των όρων που περιλάμβανε το πρώτο πρωτόκολλο υλοποίησης του έργου. Σύμφωνα με αυτούς, η ιδιοκτησία του έργου συμπεριλαμβανομένων όλων των εγκαταστάσεων σε Κύπρο και Τουρκία, ανήκε στο τουρκικό κράτος. Παρομοίως, όλες οι περιουσίες επί κυπριακού εδάφους μέσα από τις οποίες θα περνούσε ο χερσαίος αγωγός, θα μεταβιβάζονταν στην κυριότητα του τουρκικού κράτους. Η Τουρκία, στη βάση της εν λόγω συμφωνίας αποκτούσε όλα τα δικαιώματα πώλησης ποσοτήτων νερού σε τρίτες χώρες, χωρίς οι τουρκοκυπριακές δομές εξουσίας να έχουν οποιοδήποτε οικονομικό όφελος. Παράλληλα έμπαιναν οι βάσεις για ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης και διαμοιρασμού του νερού που θα έφτανε στην Κύπρο με τον αγωγό, μέσα από διαγωνισμούς που θα αφορούσαν μόνο σε τουρκικές και όχι τουρκοκυπριακές εταιρείες. Στη συνέχεια οι όροι για ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης και του διαμοιρασμού του νερού, καταγράφηκαν ακόμα πιο ξεκάθαρα στο οικονομικό πρωτόκολλο του 2012.
Η συγκεκριμένη προσθήκη στο κείμενο που αφορούσε γενικότερα την οικονομική ανάπτυξη των κατεχομένων δεν ήταν καθόλου τυχαία. Λόγω της ενδυνάμωσης των τουρκοκυπριακών αντιδράσεων, η τουρκική κυβέρνηση επιδίωξε να συνδέσει την παραχώρηση κονδυλίων προς τα κατεχόμενα με την ιδιωτικοποίηση στο υδατικό ζήτημα. Προσπάθησε δηλαδή να «πειθαρχήσει» τους Τουρκοκύπριους μέσα από «οικονομικές τιμωρίες» συλλογικού επιπέδου. Για παράδειγμα τα κονδύλια που αφορούσαν μισθούς, ωφελήματα ή άλλες αναπτυξιακές υποδομές, θα απελευθερώνονταν μόνο εφόσον η τουρκοκυπριακή πλευρά προχωρούσε στη νομοθετική ρύθμιση της ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης και του διαμοιρασμού του νερού. Όμως ούτε αυτή η τακτική είχε συγκεκριμένο αποτέλεσμα μέχρι στιγμής. Οι εσωτερικές δυναμικές στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα σε συνδυασμό με τις αρχικές καθυστερήσεις που εμφανίστηκαν στην ολοκλήρωση του αγωγού, δεν επέτρεψαν την ομαλή θεσμική κατοχύρωση της ιδέας της ιδιωτικοποίησης στο ζήτημα του νερού.
Ιδιαίτερα η παρουσία του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος (ΡΤΚ) στις «κυβερνήσεις» συνεργασίας που προέκυψαν στα κατεχόμενα από το 2013 μέχρι και σήμερα, δημιούργησε νέα δεδομένα στην ευρύτερη υπόθεση του υποθαλάσσιου αγωγού. Η σχετικά καλή συνεργασία του κόμματος με «Δήμους» των Τουρκοκυπρίων αλλά και η πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης να δημιουργήσει συνεταιρική επιχείρηση διαχείρισης και διαμοιρασμού του νερού ως αντίβαρο στις τουρκικές πιέσεις, φαίνεται ότι οικοδόμησαν μια νέα βάση αντιπαραθέσεων στο θέμα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Άγκυρα αποφάσισε να πολλαπλασιάσει τις πιέσεις προς την Τουρκοκυπριακή κοινότητα πάνω σε δύο βασικούς άξονες: Ο πρώτος ήταν η μη καταβολή των κονδυλίων για τον 13ο μισθό του 2015, σε συνδυασμό με τη μη καταβολή κονδυλίων για άλλες υποδομές που προβλέπονταν το ίδιο έτος. Ο δεύτερος άξονας ήταν η υποβάθμιση των επαφών με την Τουρκοκυπριακή πολιτική ηγεσία σε επίπεδο γραφειοκρατών του τουρκικού κράτους και η κατάθεση ενός δεύτερου «σκληρότερου» πρωτοκόλλου για το νερό.
Πρωταγωνιστές στην υλοποίηση των προαναφερθέντων κατευθύνσεων του τουρκικού κράτους ήταν τα στελέχη της Διεύθυνσης Υδατικών Υποθέσεων. Η αποικιοκρατικής έμπνευσης τακτική επιβολής της ιδέας της ιδιωτικοποίησης κορυφώθηκε σε δύο στάδια. Λίγο πριν την επίσημη ολοκλήρωση του έργου του αγωγού πραγματοποιήθηκε συνάντηση των γραφειοκρατών της διεύθυνσης με όλους τους «Δημάρχους» των κατεχομένων. Στόχος ήταν η μεταφορά πιέσεων για ακύρωση της συνεταιρικής επιχείρησης και η αποδοχή της εμπλοκής του ιδιωτικού τομέα σε δημοτικές αρμοδιότητες όπως είναι ο διαμοιρασμός του νερού και η είσπραξη των ποσών κατανάλωσης των υποστατικών. Επιπρόσθετα, μετά την ολοκλήρωση του αγωγού η τουρκική κυβέρνηση προχώρησε στην κατάθεση του πρόσθετου πρωτοκόλλου για το νερό υπό τη μορφή τελεσιγράφου και ανέστειλε την παραχώρηση ορισμένων κονδυλίων για αναπτύξεις σε κάποιους «Δήμους» των κατεχομένων.
Τι προνοεί το δεύτερο πρωτόκολλο;
Το κείμενο του πρόσθετου πρωτοκόλλου του Δεκεμβρίου 2015, επεκτείνει την επιρροή της Τουρκίας και του ιδιωτικού τομέα στο όλο πλέγμα του υδατικού προβλήματος των κατεχομένων. Σε αυτό το κείμενο προβλέπεται η ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης και διαμοιρασμού του νερού, καθώς και της είσπραξης των λογαριασμών κατανάλωσης μέσα από τη μέθοδο BOT. Η πρόβλεψη για ιδιωτικοποίηση στο δεύτερο πρωτόκολλο επεκτείνεται και στην είσπραξη των ποσών για εργασίες καθαριότητας και φωτισμού, ποσό το οποίο θα παραχωρείται πίσω στους «Δήμους». Ακόμα πιο σημαντικό είναι το σημείο 6 του άρθρου 8 του πρόσθετου πρωτοκόλλου, το οποίο αναφέρει ότι εκτός των εταιρειών που θα κερδίσουν τους διαγωνισμούς για τη διαχείριση και διαμοιρασμό του νερού, καμιά άλλη εταιρεία στα κατεχόμενα δε θα μπορεί να δραστηριοποιείται στον τομέα της εμπορίας νερού. Συνεπώς στο σημείο αυτό καταγράφεται με ξεκάθαρο τρόπο η επιδίωξη δημιουργίας ιδιωτικού μονοπωλίου, το οποίο αναμένεται να πλήξει προοπτικά όσες επιχειρήσεις ασχολούνται σήμερα με την πώληση πόσιμου νερού στα κατεχόμενα. Ένα από τα σημαντικότερα σημεία του πρόσθετου πρωτοκόλλου που κατέθεσε η τουρκική κυβέρνηση ενώπιον των Τουρκοκυπρίων είναι και το ότι η ιδιωτικοποίηση των πτυχών του υδατικού δεν αφορά μόνο στις ποσότητες νερού που θα φτάνουν στην Κύπρο μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού. Αντίθετα η διεκδίκηση της Τουρκίας για ιδιωτικοποίηση διευρύνεται και στα τοπικά ύδατα. Στο κείμενο ξεκαθαρίζεται ότι η εταιρεία που θα αναλάβει τους τομείς της διαχείρισης, διαμοιρασμού και είσπραξης, θα είναι ταυτόχρονα η αρμόδια αρχή και για τις ίδιες πτυχές σε ότι αφορά στα υπόγεια και επιφανειακά νερά των κατεχομένων. Επομένως, εάν γίνει αποδεκτή αυτή η συμφωνία, η ιδιωτική εταιρεία που θα κερδίσει το διαγωνισμό θα έχει τον έλεγχο του νερού συνολικά σε ένα πολύ μεγάλο μέρος της Κύπρου.
Η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση
«Η πόση του νερού της ζωής σε κάνει αθάνατο… αλλά ίσως και να σημαίνει ότι ουσιαστικά θα πεθαίνεις κάθε μέρα. Εγώ δεν πίνω τέτοιο νερό… Με την αξιοπρέπεια μου!». Με αυτά τα λόγια ο αρθρογράφος της Γενί Ντουζέν, Σαμί Όζουσλου, περιέγραψε την πολιτική θέση ενός μεγάλου μέρους της Τουρκοκυπριακής κοινότητας απέναντι στις μεθοδεύσεις γύρω από το ζήτημα του υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς νερού. Είναι γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση ΑΚΡ διαχειρίζεται τα τελευταία χρόνια τις δομές εξουσίας στα κατεχόμενα και την ίδια την Τουρκοκυπριακή κοινότητα, προκαλεί αντιδράσεις. Όμως οι πιέσεις που εμφανίστηκαν με αφορμή το νερό, φαίνεται να προκάλεσαν μια νέα ποιοτική αλλαγή στις σχέσεις Άγκυρας-Τουρκοκυπρίων. Το ποιοτικά νέο στοιχείο προκύπτει κυρίως από την προσπάθεια της κυβέρνησης ΑΚΡ να περιθωριοποιήσει εντελώς την τουρκοκυπριακή πολιτική εξουσία και βούληση. Δηλαδή εκείνο που ενισχύει την αντίδραση μέρους των Τουρκοκυπρίων είναι η επιδίωξη για άρση κάθε αναζήτησης συναίνεσης μέσα στην κοινότητα από την Τουρκία.
Όπως γίνεται φανερό από τα κείμενα που αφορούν στη λειτουργία του αγωγού, η Άγκυρα δείχνει να μην αναζητεί έστω την ελάχιστη συναίνεση των Τουρκοκυπρίων. Αντίθετα προχωρεί στην εμβάθυνση της αυτονόμησης της στα κατεχόμενα. Σε αυτό το πλαίσιο, η επίσημη απόρριψη του πρόσθετου πρωτοκόλλου για το νερό από την Κεντρική Επιτροπή του ΡΤΚ στις 26 Δεκεμβρίου 2015, φαίνεται να καταγράφει νέες δυναμικές στην αντιπαράθεση. Η συγκεκριμένη απόφαση του κόμματος βρήκε αμέσως θετικό ακροατήριο στην κοινότητα ακριβώς γιατί επιδίωξε να επαναφέρει το θέμα σε πολιτικές και επομένως πιο δημοκρατικές διαστάσεις.
Απέναντι στην τακτική της Άγκυρας να μετατρέψει τους γραφειοκράτες σε «επίσημους συνομιλητές» της κοινότητας στην Κύπρο, η αντιπολίτευση κομμάτων, συνδικάτων και άλλων οργανώσεων που εκφράστηκε με την απόρριψη της εν λόγω πρότασης για ιδιωτικοποίηση φέρνει στην επιφάνεια δύο συγκεκριμένα θέματα αντιπαράθεσης: Το πρώτο είναι η διεκδικούμενη από τους Τουρκοκύπριους πολιτική ισότητα, η οποία πλέον απευθύνεται ξεκάθαρα και στην Άγκυρα. Έτσι ο υποθαλάσσιος αγωγός νερού μετατρέπεται σε βάση έκφρασης του στοιχείου εκείνου που η ίδια η λειτουργία του αμφισβητεί, δηλαδή την τουρκοκυπριακή πολιτική βούληση. Το δεύτερο θέμα αφορά στην ιδέα της ιδιωτικοποίησης γενικότερα. Η απόρριψη όλων των τουρκοκυπριακών αντιπροτάσεων από την Άγκυρα, δείχνει την αποφασιστικότητα του τουρκικού κράτους για μια ολοκληρωτική αλλαγή της οικονομικής δομής στα κατεχόμενα. Εάν πετύχει το πείραμα των πιέσεων στο ζήτημα του νερού, θα ανοίξει πιο εύκολα ο δρόμος και για άλλους τομείς όπως ο ηλεκτρισμός. Συνεπώς το γεγονός ότι μέχρι στιγμής μέρος της κοινότητας κατάφερε να αναστείλει τη λειτουργία του αγωγού σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς της Τουρκίας, έχει τη δική του σημασία.
Νίκος Μούδουρος
Δρ. Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, 10 Ιανουαρίου 2016
https://anatolikotera.wordpress.com/2016/01/11/%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%B5%CF%81%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%BF%CE%BA%CF%85%CF%80%CF%81/
