Αλλο μετανάστες, άλλο πρόσφυγες, άλλο αιτούντες άσυλο Αρνητικοί συνειρμοί για όσους θέλουν να ξεφύγουν από τη φρίκη του πολέμου

Ο όρος «μετανάστης» χρησιμοποιείται από πολλά μέσα ενημέρωσης ως ένας ουδέτερος όρος για να περιγράψει κάποιον που μετακινείται, προσωρινά ή μόνιμα, από έναν τόπο, περιοχή ή χώρα σε άλλη. Αλλά ο όρος αυτός επικρίνεται όλο και περισσότερο τελευταίως. Το Αλ Τζαζίρα αποφάσισε ότι θα πάψει να χρησιμοποιεί τον όρο «μετανάστης» και θα τον αντικαταστήσει, όπου αρμόζει, με τον πιο κατάλληλο «πρόσφυγας». Το σκεπτικό είναι ότι το «μετανάστης» έχει καταντήσει πλέον υποτιμητικό.Σύμφωνα με το Αλ Τζαζίρα, «ο όρος αυτός δεν αρμόζει πλέον για να περιγράψει τη φρίκη που εκτυλίσσεται στη Μεσόγειο. Μοιάζει σαν τα μέσα ενημέρωσης να μη δίνουν την ίδια αξία στους θανάτους των μεταναστών όσο στους θανάτους των υπολοίπων. Οταν εμείς στα μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιούμε υποτιμητική ορολογία για ανθρώπους, συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο μπορεί να κακοφορμίσει ο λόγος του μίσους και ο ρατσισμός. Διευκολύνουμε τις κυβερνήσεις που για πολιτικούς λόγους δεν αποκαλούν όσους πνίγονται στη Μεσόγειο ως αυτό που είναι οι περισσότεροι: πρόσφυγες».

Για τους λόγους αυτούς το διεθνές αραβικό κανάλι δεν θα αναφέρεται πλέον στη «μεταναστευτική κρίση» στη Μεσόγειο αλλά στην «προσφυγική κρίση». Πρόσφατο άρθρο της «Washington Post» αναρωτήθηκε μήπως έχει φθάσει ο καιρός να πάψουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο «μετανάστης». Πολλοί τον απεχθάνονται επειδή υπονοεί κάτι εθελοντικό ενώ στην πραγματικότητα περιγράφει ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από θανάσιμο κίνδυνο.   Ο ΟΗΕ ορίζει ότι «"μετανάστες" είναι όσοι έλαβαν ελεύθερα την απόφαση να μεταναστεύσουν, για λόγους δικούς τους και χωρίς την παρέμβαση ενός εξωτερικού, αναγκαστικού παράγοντα». «Ο μετανάστης στο παρελθόν έφερνε ουδέτερους συνειρμούς» εξηγεί στο BBC ο Αλεξάντερ Μπετς, διευθυντής του Κέντρου Προσφυγικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Δεν λέει όμως τίποτα για το αν δικαιούται κάποιος να διασχίσει ένα σύνορο ή για το αν θα έπρεπε να δικαιούται. Πολλοί πιστεύουν ότι ο όρος ανέπτυξε πρόσφατα αρνητικούς συνειρμούς. Το μεταχειρίζονται εννοώντας "όχι πρόσφυγας"».

Πρόσφυγας είναι, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951, «όποιος λόγω ενός βάσιμου φόβου ότι θα καταδιωχθεί για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε κάποια κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων βρίσκεται εκτός της χώρας του».«Ο όρος "πρόσφυγας" υπονοεί ότι έχουμε υποχρέωση προς αυτόν τον άνθρωπο, ότι πρέπει να τον δεχθούμε στη χώρα μας και να του δώσουμε την ευκαιρία να αιτηθεί άσυλο» συνεχίζει ο Μπετς.Τυπικά κάποιος φέρει την ταμπέλα του «πρόσφυγα» μόνο αφού ολοκληρώσει επιτυχώς τη διαδικασία αίτησης ασύλου. Τυπικά, μόνο το κράτος-μέλος της ΕΕ που εξετάζει την αίτησή του μπορεί να αποφανθεί στο τέλος αν ο αιτών είναι «πρόσφυγας» ή «οικονομικός μετανάστης».«Αιτών άσυλο» είναι κάποιος που έχει καταθέσει αίτηση για να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας και αναμένει την απάντηση.

Ο πιο αμφιλεγόμενος είναι ο όρος «λαθρομετανάστης». Ο Ντον Φλιν, διευθυντής του Κέντρου Δικαιωμάτων των Μεταναστών στη Βρετανία, τον θεωρεί επικίνδυνο. «Είναι προτιμότερο να λέμε "παράτυπος μετανάστης" ή "μετανάστης χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα" γιατί τα επίθετα "λαθραίος" ή "παράνομος" συνδέουν κάποιον με εγκληματική συμπεριφορά».  Ο ΟΗΕ και το Ευρωκοινοβούλιο έχουν ζητήσει να πάψουμε να χρησιμοποιούμε τους όρους «λαθρομετανάστης» και «παράνομος μετανάστης». Το 2013 το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press και η εφημερίδα «Los Angeles Times» ζήτησαν από τους συντάκτες τους να πάψουν να τους χρησιμοποιούν για να περιγράψουν κάποιον χωρίς έγκυρη βίζα.Σημειωτέον ότι οι Αγγλοσάξονες χρησιμοποιούν τον όρο «expat» (εκπατρισμένος) για τους ίδιους όταν μεταναστεύουν στο εξωτερικό αλλά αποκαλούν μετανάστες όλους τους υπόλοιπους.

Μερικοί διαφωνούν ότι το «μετανάστης» είναι υποτιμητικό. Η Τζούντιθ Βόνμπεργκ, από το Δίκτυο Δικαιωμάτων των Μεταναστών, θεωρεί ότι, αν πάψουμε να τον χρησιμοποιούμε, «θα ενισχύσουμε το χάσμα ανάμεσα στον καλό πρόσφυγα και στον κακό μετανάστη».

Ο όρος «εξόριστος» φέρνει θετικούς συνειρμούς αλλά έπεσε στην αχρηστία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Περιγράφει κάποιον που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα του αλλά σκοπεύει κάποτε να επιστρέψει. «Πιστεύω πως σήμερα πολλοί Σύροι εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία» λέει ο Μπετς. 
ΒΗΜΑ