Του Κώστα Ράπτη Η νίκη ήταν των.... "κοψοχέρηδων". Οι
βουλευτικές εκλογές της Κυριακής, οι οποίες έθεσαν τέρμα, έπειτα από 13
χρόνια, στην αυτοδύναμη διακυβέρνηση της Τουρκίας από το Κόμμα
Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) προέκυψαν από τη διάθεση μεγάλου
τμήματος του εκλογικού σώματος να δώσει ένα μήνυμα στους κυβερνώντες.
Όμως το μήνυμα παραήταν... ηχηρό και η Τουρκία
(κοινωνία κατά βάση συντηρητική) εκ των υστέρων ανησυχεί με την
προκύψασα αβεβαιότητα. Το αποτέλεσμα είναι ότι σε έρευνα της εταιρείας
Ipsos, που διενεργήθηκε μετά τις εκλογές, το ποσοστό των υποστηρικτών
του AKP να εμφανίζεται αυξημένο κατά 4 μονάδες σε σχέση με την ετυμηγορία της κάλπης, φτάνοντας στο 45%! Ότι οι ψηφοφόροι κινήθηκαν με
περισσότερο τακτικά και λιγότερο ιδεολογικά κριτήρια προκύπτει και από
το γεγονός ότι το 27% των ψηφοφόρων του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης
(MHP) θα άλλαζε προτίμηση σε περίπτωση νέων, πρόωρων
εκλογών και ότι το 17% των ψηφοφόρων του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού
Κόμματος των Λαών (HDP) πήρε τις αποφάσεις του μόλις την τελευταία εβδομάδα πριν από την ψηφοφορία.
Δεν θα "παραδοθεί" εύκολα
Πρόκειται για στοιχεία τα οποία
αποδεικνύουν ότι είναι πολύ πρόωρο να μιλά κανείς για το "τέλος του
ΑΚΡ". Άλλωστε, και μόνο το γεγονός ότι ένα κόμμα με υπερδεκαετή παραμονή
στην εξουσία κατακτά για τέταρτη κατά σειρά εκλογή την πρώτη θέση, με ποσοστό άνω του 40% και διαφορά 15 μονάδων
από το δεύτερο κόμμα, αποδεικνύει ότι οι "ισλαμοδημοκράτες" έχουν και
ρίζες και μέλλον στην πολιτική ζωή της γειτονικής χώρας. Όταν το 2002
κατακτούσαν (ελέω του παράλογου εκλογικού νόμου) ευρεία κοινοβουλευτική
πλειοψηφία, σαρώνοντας το προηγούμενο κομματικό σκηνικό, δεν είχαν
αποσπάσει παρά το 34% της ψήφου...
Η πιο αντιπροσωπευτική
Σε αντίθεση με εκείνες τις εποχές, η νέα Τουρκική Εθνοσυνέλευση αποτελεί την πιο αντιπροσωπευτική
στα χρονικά, καθώς το ποσοστό των ψήφων που δεν βρήκαν κοινοβουλευτική
έκφραση (άλλοτε ανώτερο του 30% ή και 40%) περιορίζεται στο 5%.
Επιπλέον, το προφίλ των νέων βουλευτών χαρακτηρίζεται από μια πρωτοφανή ποικιλομορφία,
καθώς στα έδρανα θα βρουν τη θέση τους 96 γυναίκες, 4 χριστιανοί (για
πρώτη φορά από τη δεκαετία του '60), δύο Γεζίντι και πρόσωπα με κάθε
είδους προϋπηρεσία στα κινήματα της "κοινωνίας των πολιτών".Πρόκειται, βέβαια, για μια εικόνα που
κατεξοχήν οφείλεται στο επίτευγμα του HDP να προβάλει ως ένας πανεθνικός
(και όχι πλέον αποκλειστικά κουρδικός) σχηματισμός της Αριστεράς και να
αναμετρηθεί με το όριο κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης του 10%,
ξεπερνώντας το εντέλει με άνεση. Είναι, άλλωστε, αυτή η εξέλιξη που
κατέστησε τόσο οδυνηρό το μάθημα για το ΑΚΡ και προσωπικά για τον Ταγίπ
Ερντογάν, στέλνοντας στο "αρχείο" τα σχέδια για μετατροπή του πολιτεύματος σε προεδρικό – κατά τα μέτρα τού όλο και πιο αυταρχικού Τούρκου προέδρου.
Οι συντηρητικοί Κούρδοι
Όμως ενίοτε τα φαινόμενα απατούν.
Η Τουρκία δεν βιώνει πραγματικά μια στροφή προς τα αριστερά, καθώς το
μυστικό της ήττας του ΑΚΡ και της επιτυχίας του HDP ήταν η μαζική
εκλογική μετακίνηση συντηρητικών θρησκευόμενων Κούρδων από το πρώτο στο
δεύτερο. Ο ίδιος ο χαρισματικός συμπρόεδρος του HDP, Σελαχατίν
Ντεμίρτας, το αναγνώρισε εμμέσως αυτό τη βραδιά των εκλογών,
δεσμευόμενος να παγιώσει τη σχέση με το κόμμα όσων
"προσήλθαν" σε αυτό. Όμως, σε αντίθεση με την "πλουραλιστική"
φυσιογνωμία της ηγεσίας του HDP, ο "λαός" του είναι λιγότερο
προοδευτικός και εμφανέστερα κουρδικός.Σχηματικά, από το 9% του εκλογικού
σώματος που εγκατέλειψε το ΑΚΡ, το 5% προτίμησε το HDP, το 3% το MHP
(όσο και η συνολική αύξηση του ποσοστού του) και το 1% απευθείας το
Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπoλίτευσης, το
οποίο, όμως, επίσης τροφοδότησε το HDP με το 2% των ψηφοφόρων και
μοιάζει ολοένα και περισσότερο με ένα κεντροαριστερό "κεμαλιστικό γκέτο" που αδυνατεί να αλλάξει κλίμακα απήχησης.
Το νέο κοινοβουλευτικό τοπίο
Το νέο κοινοβουλευτικό τοπίο εμφανίζει δύο
κόμματα που τοποθετούνται δεξιότερα του Κέντρου και συγκεντρώνουν
αθροιστικά το 57% (το ΑΚΡ και το MHP, το οποίο επίσης "ισλαμοποιεί"
σταδιακά τον λόγο του) και δύο κοσμικά κόμματα
αριστερότερα του κέντρου, το CHP και το MHP. Όμως η πρώτη αυτή διαίρεση
τέμνεται από μια άλλη –και σημαντικότερη στη συγκυρία–, που αφορά την
αντίληψη περί εθνικής φυσιογνωμίας. Από τη μια το CHP και, εντονότερα,
το MHP υπεραμύνονται της ομοιογενούς "τουρκικότητας", ενώ το AKP και το HDP αφήνουν μεγαλύτερο χώρο
στην ποικιλία των ταυτοτήτων – είτε γιατί την ενσωματώνουν στην
"κοινότητα των πιστών" είτε γιατί την εξαίρουν στο πνεύμα των
διαδηλώσεων του Πάρκου Γκεζί. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι αυτοί οι
δύο χώροι πρωταγωνίστησαν στην τολμηρή πρωτοβουλία ρύθμισης του μεγάλου και χρονίως άλυτου κουρδικού ζητήματος.
Μάλιστα, στους κόλπους του ΑΚΡ πληθαίνουν οι φωνές που θεωρούν ως κύρια αιτία της αποτυχίας όχι την επιδείνωση της οικονομίας ή τη διολίσθηση των κυβερνητικών στελεχών στον αυταρχισμό και στη διαφθορά, αλλά τους μεσανατολικούς τυχοδιωκτισμούς που αποξένωσαν το κουρδικό στοιχείο – με κορυφαία στιγμή την πολιορκία του Κομπάνι από τους τζιχαντιστές. Αντί να διαμορφώσει τον περίγυρο κατά τα συμφέροντά της, η Τουρκία "εισήγαγε"
τα προβλήματά του – το δε CHP διαμηνύει ότι πρώτη προτεραιότητα της
επόμενης μέρας θα είναι η αλλαγή εξωτερικής πολιτικής και η επίλυση της
συριακής κρίσης σε συνεννόηση και Τεχεράνη-Δαμασκό.
Το παιχνίδι της επόμενης μέρας
Σε αυτό το τοπίο είναι που διεξάγεται το
παιχνίδι σχηματισμού νέας κυβέρνησης – με όλες τις πλευρές να ομνύουν
ότι θα αποτελεί προσβολή στη λαϊκή ετυμηγορία η διεξαγωγή νέων εκλογών. Ο
Ερντογάν θυμήθηκε αίφνης τον υπερκομματικό συνταγματικό του ρόλο και
κάλεσε τα κόμματα "να παραμερίσουν τα εγώ τους". Ενώ
συναντήθηκε επί δίωρο και με τον πρώην αρχηγό του CHP, Ντενίζ Μπαϊκάλ, ο
οποίος θα προεδρεύσει του ανοίγματος της Εθνοσυνέλευσης.
Ενδιαφέρουσα δυνατότητα
Με το MHP να καλεί... όλα τα άλλα κόμματα να συνεργαστούν, το HDP να αποκλείει τη συνεργασία με το AKP, με την τριμερή σύμπραξη των πρώην αντιπολιτευομένων να προσκρούει στην αδυναμία συνύπαρξης εθνικιστών και Κούρδων και τον απερχόμενο πρωθυπουργό, Αχμέτ Νταβούτογλου, να προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από το "Σαράι" (ήτοι το εξωκομματικό, προσωποκεντρικό σύστημα περί τον Ερντογάν), μία ενδιαφέρουσα δυνατότητα προβάλλει: ο "μεγάλος συνασπισμός" ΑΚΡ-CHP, που θα ευλογούσαν και οι αγορές,
λόγω των επικείμενων προκλήσεων στην οικονομία. Άλλωστε, η "πολιτική
μηχανή" Ερντογάν γνωρίζει ότι η περισσότερο "φυσιολογική" συνεργασία με
το MHP θα ενταφίαζε την προοπτική επίλυσης του Κουρδικού και, άρα, θα
καθιστούσε μόνιμα τα κέρδη του HDP εις βάρος του ΑΚΡ.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Κεφάλαιο" της 13ης Ιουνίου
