Του Γιώργου ΠαυλόπουλουΤον περασμένο Φεβρουάριο, σύμφωνα με τις πληροφορίες του πρακτορείου Bloomberg, πραγματοποιήθηκε μια έκτακτη και απόρρητη (τουλάχιστον, μέχρι αυτή την εβδομάδα) συνάντηση ανάμεσα στον Βλαντιμίρ Πούτιν και τους πιο έμπιστους συμβούλους του στο Κρεμλίνο.
Σε αυτήν, ο πρόεδρος της Ρωσίας έθεσε ουσιαστικά ένα και μόνο ερώτημα: Μπορεί η χώρα να αντέξει τις οικονομικές συνέπειες που θα έχει η κατάληψη της Κριμαίας; Όσο για την απάντηση που έλαβε, ήταν καταφατική και μάλιστα κατηγορηματικά.
Τώρα, βεβαίως, μετά από τη «Μαύρη Τρίτη» για το ρούβλι και το χρηματιστήριο της Μόσχας και καθώς πληθαίνουν τα σενάρια για επικείμενη οικονομική κατάρρευση της χώρας, το ερώτημα επιστρέφει δριμύτερο και πάντως όχι σε θεωρητικό επίπεδο: Μπορεί η ρώσικη αρκούδα να αντισταθεί στους κυνηγούς της ή τελικά αυτοί θα καταφέρουν να την αλυσοδέσουν και να της βγάλουν νύχια και δόντια, όπως ο ίδιος ο Πούτιν τους κατηγόρησε ότι επιδιώκουν, στη συνένετξη Τύπου της περασμένης Πέμπτης; Ταυτόχρονα δε, αρκετά δυτικά ΜΜΕ και αναλυτές σπεύδουν να θέσουν ένα ακόμη καίριο διακύβευμα στο τραπέζι: «Η κρίση του ρουβλίου θα μπορούσε να απειλήσει τον Πούτιν», ήταν ο τίτλος της διεθνούς έκδοσης των New York Times την Τετάρτη, ενώ σε ανάλογο ύφος κινούνταν και η Wall Steet Journal.
Αυτό ακριβώς το «κουμπί» επιχειρεί να πατήσει ο Πούτιν, υπενθυμίζοντας ότι η Κριμαία ήταν πάντοτε ρωσικό έδαφος και ότι για την κρίση ευθύνεται μόνο η Δύση. Και με τον τρόπο αυτό, προετοιμάζει τους συμπατριώτες του για τη νέα... Μάχη του Στάλινγκραντ, που μπορεί να διαρκέσει μέχρι και δύο χρόνια, με τους εισβολείς, αυτή τη φορά, να πιλοτάρουν στούκας με νομίσματα και φλογοβόλα που ξερνούν οικονομικές κυρώσεις!
Ελπίζοντας, προφανώς, ότι και θα προκαλέσει τόσες απώλειες στους αντιπάλους που θα τους αναγκάσει να υποχωρήσουν ταπεινωμένοι -όχι αβάσιμα, μάλιστα, όπως δείχνουν και οι ανήσυχες δηλώσεις Ευρωπαίων (κυρίως Γερμανών) αξιωματούχων ότι «κανείς δεν θέλει η Ρωσία να βυθιστεί σε βαθιά κρίση».
Παρ' όλα αυτά και επειδή η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται πάντα, ο Πούτιν και οι συνεργάτες του έχουν ήδη στο μυαλό τους ένα «Σχέδιο Β», το οποίο συμπυκνώνεται σε ένα αμείλικτο δίλημμα: Είτε να αποδεχθεί ότι θα παίξει με τους όρους των ΗΠΑ και της Ε.Ε. και χωρίς ποτέ να είναι ισότιμο μέλος του κλαμπ, κάτι που μπορεί να σηματοδοτήσει κάνοντας πίσω στην υπόθεση της Ουκρανίας.
Είτε να τινάξει στον αέρα τις σχέσεις του με τη Δύση, παίρνοντας το ρίσκο της ολοκληρωτικής στροφής στον Νότο (Τουρκία) και προς Ανατολάς (Κίνα, Ινδία). Κοντός ψαλμός...
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ «ΠΟΛΕΜΟΣ»
Ποιος θα αντέξει στον... Μαραθώνιο;
Μετά τις δραματικές εξελίξεις αυτής της εβδομάδας στις αγορές της Ρωσίας, κανείς δεν έχει αμφιβολία για το εάν και πόσο μεγάλο κόστος έχουν οι δυτικές κυρώσεις σε βάρος της χώρας, των τραπεζών και των επιχειρήσεών της, οι οποίες αδυνατούν ουσιαστικά να αντλήσουν κεφάλαια από τη Δύση. Η κατάσταση επιδεινώνεται από τη ραγδαία πτώση των τιμών του πετρελαίου -σχεδόν κατά 50% από τον Ιούνιο- και τη συνακόλουθη υποτίμηση του ρουβλίου, η οποία πλήττει καίρια την αγοραστική δύναμη του μέσου πολίτη.
Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Για παράδειγμα, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα εάν η μεγάλη μείωση των παραγγελιών για καινούρια αυτοκίνητα πλήττει περισσότερο τους Ρώσους ή την Volkwagen και την GM, όταν η Ρωσία είχε βάλει πλώρη να γίνει η μεγαλύτερη αγορά του κλάδου στην Ευρώπη. Ανάλογο ερώτημα τίθεται και όσον αφορά στην Apple, η οποία διέκοψε τις διαδικτυακές πωλήσεις της στη χώρα, αλλά και για χιλιάδες ευρωπαϊκές (κυρίως γερμανικές) επιχειρήσεις που έχουν πραγματοποιήσει μεγάλες επενδύσεις στη ρωσική αγορά. Πολύ σοβαρή πλευρά είναι και η έκθεση των τραπεζών ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία και με βάση το χειρότερο σενάριο, το κόστος για την Αυστρία μπορεί να φτάσει στο 4% του ΑΕΠ της, για τη Γαλλία το 2% και περίπου το 1% για τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ισπανία.Ετσι, όπως έγραψε στη Wall Steet Journal ο Χόλμαν Τζένκινς, «Μια κρίση του καθεστώτος Πούτιν θα ήταν ευπρόσδεκτη. Μια παγκόσμια κρίση, όμως, που επίσης ενδέχεται να προκύψει, θα άνοιγε το Κουτί της Πανδώρας». Ποιος θα «κλατάρει» πρώτος, λοιπόν, ειδικά σε μία περίοδο που η οικονομία της Ευρώπης ασθμαίνει;
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ
Υπάρχει αρκετό συνάλλαγμα;
Επισήμως, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας, σε ξένα νομίσματα και χρυσό, φτάνουν τα 414 δισ. δολάρια και είναι τα δεύτερα μεγαλύτερα μετά της Κίνας. Το ποσό αυτό -αν και είναι κατά περίπου 100 δισ. μικρότερο σε σχέση με το τέλος του 2013 και κατά 200 δισ. έναντι του αντίστοιχου όταν ξέσπασε η διεθνής κρίση το 2008- επαρκεί για να καλύψει η χώρα τις εισαγωγές της για ένα ολόκληρο χρόνο (τρεις μήνες είναι το ελάχιστο όριο ασφαλείας), ενώ είναι τετραπλάσια σε σχέση με τις υποχρεώσεις της που προκύπτουν από την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους το 2015.
Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο Βλ. Πούτιν, ο Ντ. Μεντβέντεφ και η διοικητής της κεντρικής τράπεζας Ελβίρα Ναμπιουλίνα, εκτιμούν ότι έχουν στα χέρια τους ένα πολύ ισχυρό όπλο, που μπορεί να αντιμετωπίσει κάθε κρίση -σίγουρα δε να αναγκάσει τους εχθρούς της Ρωσίας να «ματώσουν» προτού φτάσουν στο σημείο να την γονατίσουν. Προφανώς, ωστόσο, οι κρίσιμες αποφάσεις θα ληφθούν πολύ προτού εξαντληθεί το κεφάλαιο αυτό. Διότι εφόσον το Κρεμλίνο αποφασίσει να τα σπάσει οριστικά με τη Δύση, τότε προφανώς και δεν θα το δαπανήσει για να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις του ίδιου και των ρωσικών επιχειρήσεων προς αυτήν, αλλά θα το αξιοποιήσει προκειμένου να σταθεί ξανά στα πόδια της η οικονομία για το διάστημα που οι οίκοι αξιολόγησης θα έχουν υποβαθμίσει τη Ρωσία σε «σκουπίδι».
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟ ΦΤΗΝΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ
Μπούμερανγκ η ενεργειακή ισχύς
Τα επίσημα στοιχεία δεν αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας: Στη Ρωσία, το 2013, το 68% των εσόδων από τις εξαγωγές και το 50% των εσόδων του προϋπολογισμού προέρχονταν από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Κατά συνέπεια, η υποχώρηση της τιμής του μαύρου χρυσού κατά 50% σχεδόν από τον Ιούνιο μέχρι σήμερα, σε συνδυασμό με τις μειώσεις στην τιμή του φυσικού αερίου, «πονάνε» πολύ τη ρωσική οικονομία και προκαλούν τεράστιες «τρύπες» στα δημόσια ταμεία, ενώ φέρουν και τη βασική ευθύνη για τη μεγάλη υποτίμηση του ρουβλίου. Οι ειδικοί υπολογίζουν, μάλιστα, ότι εάν η τιμή του «μαύρου χρυσού» παραμείνει το επόμενο έτος στα επίπεδα των 60 δολαρίων ανά βαρέλι, τότε το ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 4%-5%.
Επιπλέον, οι δυτικές κυρώσεις στερούν την Gazprom, τη Rosneft και άλλους ομίλους της Ρωσίας από την τεχνογνωσία και τα κεφάλαια που είναι απολύτως αναγκαία για να αξιοποιήσουν νέα κοιτάσματα, γεγονός που υπονομεύει τον πιο νευραλγικό κλάδο της οικονομίας και, τελικά, το μέλλον της χώρας.
Παράλληλα, οι πολιτικές σκοπιμότητες έχουν αρνητικές επιπτώσεις και σε στρατηγικά σχέδια της Μόσχας, όπως φάνηκε και στην υπόθεση του South Stream. Έτσι, ο Πούτιν στρέφεται προς νέες αγορές και συμμάχους, προκειμένου να καλύψει το έλλειμμα -με την Κίνα και την Τουρκία να είναι στην κορυφή της λίστας με τις ενεργειακές και γεωπολιτικές προτεραιότητές του- ενώ παίζει ένα παιχνίδι λεπτών ισορροπιών, αρνούμενος (για την ώρα) να μειώσει την παραγωγή.
ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ
Τι θα κάνουν οι ολιγάρχες;
Στη διάρκεια της εξαιρετικά δύσκολης αυτής εβδομάδας, ο Βλ. Πούτιν προχώρησε σε δύο κινήσεις, οι οποίες, αν και συμβολικές, θα φάνταζαν αδιανόητες ακόμη και πριν από ένα χρόνο. Αφενός, την Τετάρτη έδωσε εντολή να αρθεί η κατ' οίκον κράτηση στην οποία βρισκόταν ο Βλαντιμίρ Εφτουσένκοφ, το αφεντικό του επενδυτικού ομίλου Sistema, ο οποίος κατηγορούνταν για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος. Μάλιστα, την επόμενη μέρα και στη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που περίμενε όλος ο κόσμος, ο Πούτιν δημοσιοποίησε την πρόθεσή του να προσκαλέσει τον Εφτουσένκοφ να συμμετάσχει με μια συνάντησή του με επιχειρηματίες τις επόμενες ημέρες.
Αφετέρου και ερωτηθείς σχετικά στην ίδια συνέντευξη, ο Ρώσος πρόεδρος δεν δίστασε να αναγνωρίσει σε έναν από τους ορκισμένους εχθρούς του, το πρώην αφεντικό της Yukos, Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, που μέχρι πέρυσι βρισκόταν στα... κάτεργα της Σιβηρίας, το δικαίωμα να πολιτευτεί εφόσον το επιθυμεί -κι αυτό όταν στις προηγούμενες εκλογές πολλοί αντικαθεστωτικοί πολιτικοί είχαν οδηγηθεί σιδεροδέσμιοι στις φυλακές!
Οι κινήσεις αυτές μαρτυρούν, αναμφίβολα, την πρόθεση του Πούτιν να κηρύξει ανακωχή στην αντιπαράθεση που είχε ξεκινήσει με σημαντικό τμήμα των ολιγαρχών αμέσως μόλις ανέλαβε τα ηνία της χώρας, στα τέλη της δεκαετίας του '90 -κάτι που είχε φανεί και στην πρόταση φορολογικής αμνηστίας που τους κατέθεσε, προκειμένου να επαναπατρίσουν τα κεφάλαιά τους στη Ρωσία. Ο Πούτιν γνωρίζει, άλλωστε, ότι χωρίς τη δική τους στήριξη, το κύρος που διαθέτει στις τάξεις της κοινωνίας μπορεί γρήγορα να εξανεμιστεί...
