ΚωνσταντινοΣ ΦιληΣ
Τα σχέδια του Πούτιν, η παράκαμψη του Κιέβου και το δέλεαρ για την Τουρκία.Σχεδόν τέσσερις εβδομάδες μετά την ανακοίνωση Πούτιν για τον South Stream το τοπίο παραμένει ομιχλώδες, στοιχείο που αποδεικνύει ότι η ρωσική πρόταση τελεί υπό διαμόρφωση, αν δεν αποτελεί προϊόν συναλλαγής.
Η
Ρωσία μοιάζει αποφασισμένη να εκμηδενίσει τη διαμετακομιστική αξία της
Ουκρανίας, διασφαλίζοντας ότι η προμήθεια της Ε.Ε. δεν θα διαταράσσεται
ανάλογα το επίπεδο των διμερών τους σχέσεων Στο ισχνό σενάριο μεταστροφής υπέρ του South Stream, η Μόσχα πρωτίστως προσβλέπει στην υπαναχώρηση της οικονομικά και πολιτικά εύθραυστης βουλγαρικής κυβέρνησης,
που κλονίζεται ήδη λόγω των ζημιών εκτοπισμού της από το project, ώστε η
συμφωνία να γίνει με τους όρους της. Εν συνεχεία, ο συντονισμός των
αντιδράσεων των «θιγόμενων» απέναντι στις Βρυξέλλες θα αποτελούσε
επιπρόσθετο διαπραγματευτικό ατού. Έστω και έτσι, όμως, τα προσκόμματα που προβάλλονται από την υποχρέωση υιοθέτησης αυστηρών ευρωπαϊκών κανόνων,
συνδυαστικά με το υψηλό κόστος του έργου και την εκπεφρασμένη αντίθεση
της Commission, και δη σε ένα περιβάλλον εντεινόμενου ανταγωνισμού, δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας για την υλοποίηση του South Stream.
Το μήνυμα του Κρεμλίνου στον Ποροσένκο
Υπό αυτές τις συνθήκες, το Κρεμλίνο προέβη σε μία υποχρεωτική κίνηση προκειμένου να διασφαλίσει τα στρατηγικά του συμφέροντα, που συνίστανται στην παράκαμψη του Κιέβου και την ταυτόχρονη διατήρηση της δεσπόζουσας θέσης στην ευρωπαϊκή αγορά. Η Ρωσία μοιάζει αποφασισμένη να εκμηδενίσει τη διαμετακομιστική αξία της Ουκρανίας, διασφαλίζοντας ότι η προμήθεια της Ε.Ε. δεν θα διαταράσσεται ανάλογα το επίπεδο των διμερών τους σχέσεων. Ταυτόχρονα, στέλνει μήνυμα στον Ποροσένκο ότι η αποστασιοποίηση από τη Μόσχα έχει βαρύ τίμημα, το οποίο, συν τω χρόνω, ίσως τον αναγκάσει να επανεκτιμήσει τη στάση του. Αν τελικά προχωρήσει η εναλλακτική διαδρομή, τότε όχι μόνο περιθωριοποιείται η Ουκρανία αλλά αποφεύγονται και οι πολυπλοκότητες λόγω της συνεπαγόμενης εμπλοκής από το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο της Ε.Ε.
Το δέλεαρ
για την Τουρκία πλέον είναι η εξασφάλιση επιπρόσθετων ποσοτήτων για την
εγχώρια αγορά σε χαμηλότερες από τις τωρινές τιμέςΗ Μόσχα είχε επενδύσει ποικιλοτρόπως στον South Stream.
Η απροθυμία στήριξης και η συνακόλουθη πίεση της Commission για την
αναθεώρηση των συμφωνιών των συμβεβλημένων χωρών της Ένωσης με την Gazprom (με δυσμενέστερους όρους για τη ρωσική πλευρά) την οδηγούν στην αγκαλιά της Τουρκίας.
Η
«εξώθηση» της, πάντως, στην τουρκική δίοδο εξυπηρετεί και άλλες
σκοπιμότητες. Μέχρι σήμερα η θέση της τελευταίας ως δυνάμει
διαμετακομιστής αφορούσε στα σχέδια που παρέκαμπταν τη Ρωσία,
μεταφέροντας αέριο από Κασπία και μεταγενέστερα Μέση Ανατολή στην
Ευρώπη.Ωστόσο, το εμπάργκο στο Ιράν, η ασταθής κατάσταση στο Ιράκ, και οι περιορισμένες δυνατότητες του Αζερμπαϊτζάν από τη στιγμή που δεν συνεπικουρείται από το Τουρκμενιστάν, συρρικνώνουν τα οφέλη μετεξέλιξης σε κρίσιμο κρίκο της αλυσίδας του νότιου διαδρόμου. Το δέλεαρ για την Τουρκία πλέον είναι η εξασφάλιση επιπρόσθετων ποσοτήτων για την εγχώρια αγορά σε χαμηλότερες από τις τωρινές τιμές, καθώς και η γεωπολιτική αναβάθμιση δια της μετατροπής της σε κόμβο διανομής και ρωσικού φυσικού αερίου (με μεγαλύτερες ποσότητες από οποιοδήποτε έργο).
Ο χρόνος θα κρίνει τις προσδοκίες της Μόσχας
Πόσο ρεαλιστικό είναι να προσδοκά η Μόσχα ότι με αυτό τον τρόπο θα υποβαθμίσει τη σημασία του TANAP και του TAP για τη γείτονα, στρέφοντας την προσοχή της στην υλοποίηση του ρωσικού σχεδίου, θα κριθεί στο χρόνο. Σημειώνεται ότι η τουρκική εκδοχή του Νοτίου Ρεύματος μπορεί να λειτουργήσει τουλάχιστον μία τριετία νωρίτερα από τον Διαδριατικό Αγωγό, ενώ τα 13-16 δις κ.μ. με τα οποία προβλέπεται να τροφοδοτηθεί η τουρκική αγορά είναι σχεδόν άμεσα διαθέσιμα και περίπου διπλάσια από τα 8 δις κ.μ. του TANAP, πιθανόν προσφερόμενα και σε ανταγωνιστική τιμή, σε μία συγκυρία που η δίψα της τουρκικής οικονομίας για ενέργεια μεγαλώνει. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα εγκαταλειφθεί ο TAP, εντούτοις, δεν αποκλείεται να περάσει σε δεύτερη μοίρα, όπως και άλλα αντίστοιχα σχέδια που αφορούν την Τουρκία και αμφισβητούν τη ρωσική πρωτοκαθεδρία.
Αν
η συγκέντρωση ποσοτήτων στα ελληνοτουρκικά σύνορα είναι μεγαλύτερη και
διαθέσιμη σε συντομότερο χρόνο από ό,τι άλλων projects, ο πειρασμός
συμμετοχής θα γίνει μεγαλύτερος
Ως προς την Ευρώπη, αν και η
αποστολή 50 δις κ.μ. μέσω της τουρκικής οδού θεωρείται υπερβολική
(καθότι απαιτούνται νέα δίκτυα και υποδομές), έστω και το 1/3 αρκεί για
να καλύψει τη ζήτηση από χώρες της ΝΑ Ευρώπης, στις οποίες δεν
προσεγγίζει ο TAP. Αν, μάλιστα, η συγκέντρωση ποσοτήτων στα ελληνοτουρκικά σύνορα
είναι μεγαλύτερη και διαθέσιμη σε συντομότερο χρόνο από ό,τι άλλων
projects, ο πειρασμός συμμετοχής θα γίνει μεγαλύτερος για περισσότερα
κράτη-μέλη και οπωσδήποτε αυτά που προσέβλεπαν στην υλοποίηση του South
Stream. «Απρόοπτες» διακοπές στην τροφοδοσία ώστε να καταδειχθεί η
προβληματικότητα της Ουκρανίας ενδέχεται να ακολουθήσουν, υποχρεώνοντας τις ευρωπαϊκές χώρες, που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη/εξάρτηση, να δημιουργήσουν σχέδια απορρόφησης του ρωσικού αερίου που θα βρίσκεται στην «αυλή» μας.Σε μία περίοδο εξορθολογισμού, πτώσης των τιμών, χαμηλότερης ζήτησης και οικονομικής επιβράδυνσης, η ευρωπαϊκή αγορά στο μέλλον ίσως να μην έχει την πολυτέλεια περιορισμού του ρίσκου προμήθειας και οδεύσεων στον επιθυμητό βαθμό. Κατά πόσο η Ε.Ε. προτίθεται και δύναται να αποτρέψει τη διαφαινόμενη ρωσοτουρκική ενεργειακή σύμπραξη παραμένει άδηλο.
* Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
