Χαρίτος ΠάνοςΥπό φυσιολογικές συνθήκες η διπλωματική προσέγγιση Αμερικής - Ιράν θα
ήταν ο τίτλος της ανασκόπησης της χρονιάς που πέρασε στο πρωτοσέλιδο των
μεσανατολικών νέων. Όμως το φυσιολογικό στην περιοχή αυτή είναι
σχετικό.
Έτσι, το 2014 ήταν η χρονιά που η Μέση Ανατολή βρέθηκε ξανά στο
προσκήνιο του διεθνούς ενδιαφέροντος λόγω της δράσης της οργάνωσης
Ισλαμικό Κράτος και της ανακήρυξης Χαλιφάτου το οποίο περιλαμβάνει
επαρχίες του Ιράκ και της Συρίας.
Ήταν επίσης η χρονιά που σχηματοποιήθηκε το πολιτικό τοπίο στις χώρες
της Βόρειας Αφρικής, από όπου το πέρασμα της Αραβικής Άνοιξης τρία
χρόνια πριν οδήγησε στην αποκαθήλωση προσωπικοτήτων που είχαν ταυτιστεί
με την εξουσία τις τελευταίες δεκαετίες. Μοναδική εξαίρεση στην εν λόγω
περιοχή αποτελεί η Λιβύη, η οποία βυθίστηκε ακόμη περισσότερο σε μια
αδιέξοδη αντιπαράθεση φυλών και ένοπλων ομάδων.
Η στρατιωτική επέμβαση του Ισραήλ, για μια ακόμη φορά, στη Λωρίδα της
Γάζας προκάλεσε τεράστιες απώλειες στις τάξεις των αμάχων Παλαιστίνιων,
καθώς και αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα, ακόμη κι από τις ΗΠΑ.
Η παλαιστινιακή επαναπροσέγγιση μεταξύ Φατάχ και Χαμάς, αν και
δημιούργησε προσδοκίες, έληξε σύντομα και απέτυχε να γεφυρώσει το χάσμα
μεταξύ Γάζας και Δυτικής Όχθης, ενώ ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία,
έχοντας συμπληρώσει τρία χρόνια, εισήλθε στην καθημερινότητα αρκετών
ευρωπαϊκών κρατών, μέσα από τις καραβιές των απελπισμένων αμάχων που
αναζητούν την ασφάλεια στην προσφυγιά.
Στο Ιράκ, μπορεί ο πόλεμος να είναι στην ημερήσια διάταξη τα τελευταία
δέκα χρόνια, ωστόσο για πρώτη φορά η ανθρωπότητα έδειξε να αδυνατεί να
κατανοήσει το μέγεθος της αγριότητας από τη στιγμή που εμφανίστηκε η
οργάνωση Ισλαμικό Κράτος.
Με εισοδήματα από απαγωγές, λύτρα και κυρίως το λαθρεμπόριο, η οργάνωση
κατάφερε να ξεπεράσει ακόμη και τον ετήσιο προϋπολογισμό μικρών κρατών.
Κατάφερε επίσης να παραγκωνίσει ισλαμικές οργανώσεις που κυριαρχούσαν
σε Μέση Ανατολή, Αραβική Χερσόνησο και Αφρική, όπως η Αλ Κάιντα.
Προσφέροντας την εκδοχή ενός επίγειου παραδείσου, όπου τα μέλη της
έχουν δικαίωμα στις αποφάσεις, επιβάλλουν τη Σαρία, απονέμουν δικαιοσύνη
και αποφασίζουν για τη ζωή και τον θάνατο των ανθρώπων που βρίσκονται
υπό τον έλεγχό τους, ενώ κατάφεραν να προσελκύσουν μεγάλο αριθμό μαχητών
από διαφορετικές χώρες.
Η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο Ιράκ την περίοδο της διακυβέρνησης
από τον Νούρι Αλ Μαλίκι, οι διώξεις που υφίσταντο οι σουνίτες του Ιράκ
και η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων της
χώρας λειτούργησαν προς όφελος του Ισλαμικού Κράτους.
Κατόπιν ορισμένων επιτυχιών στο πεδίο των μαχών, εκμεταλλεύτηκαν τη
δυσλειτουργία των ιρακινών δυνάμεων ασφαλείας και σχεδόν αμαχητί
κατέλαβαν το δυτικό και βόρειο Ιράκ.
Οι φρικαλεότητες στις οποίες επιδίδονταν στις πόλεις και στα χωριά που
καταλάμβαναν οδήγησαν σε πανικό και μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Η δράση της οργάνωσης αποτέλεσε την αιτία που η Ουάσιγκτον και η
Τεχεράνη άσκησαν πιέσεις για την απομάκρυνση του Νούρι Αλ Μαλίκι από την
εξουσία.
Αν και η νέα κυβέρνηση υποσχέθηκε δίκαιο καταμερισμό των εξουσιών, η
βίαιη αντιμετώπιση των σουνιτικών φυλών εξακολουθεί να αποτελεί το
κυρίαρχο πρόβλημα της χώρας.
Η δράση του Ισλαμικού Κράτους περιορίστηκε κατόπιν της ενίσχυσης των
Πεσμεργκά και λόγω του ρόλου που διαδραμάτισαν, ανακόπτοντας την
προέλαση των τζιχαντιστών οι Κούρδοι του Ιράκ, απέσπασαν τη συμφωνία της
Βαγδάτης για τη διαχείριση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων τους σε καθεστώς
μερικής αυτονομίας.
Αν και γιγαντώθηκε από τη δράση του στη Συρία, το Ισλαμικό Κράτος
εμφάνισε μικρότερης κλίμακας επιτυχίες στο συγκεκριμένο πολεμικό πεδίο. Η
κωμόπολη Κομπάνι ήταν το μόνο μέτωπο που μεταδόθηκε σε ζωντανή σύνδεση
λόγω της γεωγραφικής του θέσης. Η γειτνίασή του με την Τουρκία ανέδειξε
και τον ρόλο που διαδραματίζει η Άγκυρα στον πόλεμο της Συρίας, καθώς
και εκείνον που θα μπορούσε να διαδραματίσει...
Τα σουνιτικά και σιιτικά ελεγχόμενα εδάφη στη σκακιέρα του συριακού
εμφυλίου αναδεικνύουν τη θεωρία εκείνη που προβλέπει ως πιθανότερο
σενάριο τον διαμελισμό της χώρας μετά το πέρας του πολέμου.
Η αδυναμία σύστασης ενός κοινού μετώπου από τις δυνάμεις της
αντιπολίτευσης, η ανυπαρξία μιας ηγετικής φυσιογνωμίας που θα μπορούσε
να συσπειρώσει και η αποτυχία όλων των μέχρι τώρα προσπαθειών στήριξης
των ένοπλων τμημάτων επί του εδάφους έχουν οδηγήσει τον ξένο παράγοντα
σε μια συνειδητή αποστασιοποίηση από τα τεκταινόμενα. Ο Μπασάρ Αλ Άσαντ,
αν και κέρδισε χρόνο, κατανοεί πως η κλεψύδρα της παραμονής στην
εξουσία αδειάζει.
Ενέργειες στην κατεύθυνση της αποσταθεροποίησης της κατάστασης και στον
Λίβανο έχουν προς το παρόν αποτύχει, ωστόσο όλοι γνωρίζουν πως οι
ισορροπίες είναι λεπτές και οι «αποστάσεις» στη χώρα των κέδρων μικρές.
Αρκετοί εκ των ξένων αναλυτών και παρατηρητών, πάντως, δίνουν
περισσότερες πιθανότητες για μια κλιμάκωση στις σχέσεις μεταξύ Χεζμπολάχ
και Ισραήλ, παρά για μια ανάφλεξη στο εσωτερικό του Λιβάνου.
Σε κάθε περίπτωση, η διπλωματική προσέγγιση μεταξύ Ουάσιγκτον και
Τεχεράνης έχει λειτουργήσει ευεργετικά όσον αφορά την προσέγγιση και τις
επιλογές στο θέμα της Συρίας και του Ιράκ και κυρίως ως προς την
αποφυγή ακραίων επιλογών από ξένους παράγοντες.
Στο Ισραήλ ο καλοκαιρινός πόλεμος στη Γάζα απέτυχε να αποτρέψει την
προσέγγιση μεταξύ Χαμάς και Φατάχ και επιβάρυνε ακόμη περισσότερο τις
προβληματικές σχέσεις με την Ουάσιγκτον. Το Ισραήλ βρέθηκε διπλωματικά
απομονωμένο, ωστόσο αυτό δεν απέτρεψε τους πολίτες της χώρας από μια
ακροδεξιά στροφή. Η κλιμάκωση της πολιτικής έναντι των Παλαιστινίων
οδήγησε αρκετά κοντά σε μια νέα ιντιφάντα και η πιθανότητα αυτή δεν έχει
εκλείψει. Το αν θα συμβεί ή όχι θα εξαρτηθεί από το αποτέλεσμα των
εκλογών του Μαρτίου στο Ισραήλ, όπου για πρώτη φορά τα δημοσκοπικά
ευρήματα εμφανίζουν προβάδισμα του κεντρώου συνασπισμού Εργατικού
Κόμματος - Λίβνι, όμως ο Νετανιάχου εξακολουθεί να διατηρεί υψηλά
ποσοστά και η απόσταση μέχρι τις εκλογές είναι μεγάλη. Ένα από τα
ζητήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση θα είναι και η
κακή κατάσταση της οικονομίας. Όσο για τους Παλαιστίνιους, κατάφεραν από
μόνοι τους την κατάρρευση της επαναπροσέγγισης και της προσπάθειας για
κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ασχέτως των ενεργειών του Ισραήλ, η
παλαιστινιακή κοινωνία έχει απολέσει εδώ και καιρό την εμπιστοσύνη της
στα πρόσωπα του σημερινού πολιτικού σκηνικού και η πρόβλεψή τους για τις
εξελίξεις είναι πως η κλιμάκωση στις σχέσεις με το Ισραήλ θα είναι
αναπόφευκτη.
Από τις χώρες που το πέρασμα της Αραβικής Άνοιξης έφερε τα πάνω κάτω, η
Τυνησία είναι ίσως η μόνη που δείχνει να έχει ανακτήσει μια
κανονικότητα σε επίπεδο κοινωνικής και πολιτικής σταθερότητας.Οι ισλαμιστές, αν και ισχυροί, δεν ελέγχουν το Κοινοβούλιο. Τα βασικά
προβλήματα της κοινωνίας παραμένουν: η έλλειψη θέσεων εργασίας και οι
υψηλές τιμές των τροφίμων. Αντίθετα, στη γειτονική Λιβύη ο αριθμός των
1.700 επίσημα καταγεγραμμένων ένοπλων τμημάτων που αντιμάχονται για τον
έλεγχο της εξουσίας, των δρόμων του πετρελαίου και των πετρελαιοπηγών
απεικονίζει την πραγματικότητα που βιώνουν οι Λίβυοι πολίτες στη μετά
Καντάφι εποχή. Η Αίγυπτος, η οποία πάντα είχε να λέει ότι ο στρατός της
χώρας λειτουργεί, διασφαλίζοντας τον δημοκρατικό χαρακτήρα του
πολιτεύματος, το είδε και στην πράξη. Ο στρατηγός Αμντέλ Φατάχ Αλ Σίσι,
μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, κατέλαβε στο προεδρικό αξίωμα με
ποσοστά της εποχής Μουμπάρακ. Μία από τις πρώτες του δεσμεύσεις ήταν η
αναγγελία της κατασκευής δεύτερης διώρυγας στο Σουέζ, που θα λειτουργεί
παράλληλα με τη σημερινή και θα αυξήσει τα έσοδα για την υπερχρεωμένη
Αίγυπτο, η οποία για την ώρα στρέφεται και πάλι στο ΔΝΤ για βοήθεια.
Αν και δεν προβλέπεται ιδιαίτερα αισιόδοξο και ειρηνικό, το 2015
αναμένεται εντυπωσιακό σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή
της Μέσης Ανατολής. Δυστυχώς, μέσα από την κλιμάκωση των
αντιπαραθέσεων, η εκτίμηση που κυριαρχεί είναι πως εντός των επόμενων
2-3 ετών θα προκύψουν νέοι γεωγραφικοί προσδιορισμοί περιοχών ή, αλλιώς,
ένα νέο μοίρασμα της περιοχής...
