Στις 11 Δεκεμβρίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ομιλία του Che Guevara
στα Ηνωμένα Έθνη [1]. Πρόκειται για μία ιστορική τοποθέτηση, η οποία
δείχνει ξεκάθαρα το πώς τοποθετείτο σε καίρια ζητήματα ο μεγαλύτερος
επαναστάτης του περασμένου αιώνα. Η σύγχρονη Αριστερά έχει αναμφίβολα
πολλά διδάγματα να αντλήσει από τη σκέψη του.Ο τρόπος με τον οποίο κλείνει την ομιλία του είναι εμφατικός. «Patria o muerte»
(πατρίδα ή θάνατος) αναφωνεί, και οι περισσότεροι αντιπρόσωποι ξεσπούν
σε ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Ο Che δεν ήταν, φυσικά, κάποιος
«πυροβολημένος» εθνικιστής. Ούτε εκστόμισε τυχαία αυτήν του τη φράση.
Όλη του η ομιλία, αλλά και το έργο που άφησε, εξηγούν πλήρως το σκεπτικό
του, το οποίο, μαζί με το θάρρος και την αυταπάρνηση του, τον οδήγησε
στο Πάνθεον των χιλιοτραγουδισμένων λαϊκών ηρώων.
Η
τοποθέτηση του αποτελεί καταπέλτη ενάντια στον ιμπεριαλισμό, στην
αποικιοκρατία και στη νεοαποικιοκρατία, λέγοντας πως «ο "δυτικός
πολιτισμός" κρύβει πίσω από την επιβλητική πρόσοψη του ένα κοπάδι από
ύαινες και τσακάλια». Τάσσεται αναφανδόν υπέρ του δικαιώματος για
ειρηνική συνύπαρξη όλων των χωρών, ειδικά των μικρότερων, που είναι
συχνότερα θύματα του ιμπεριαλισμού. Έτσι, καταγγέλλει την κυβέρνηση της
Τουρκίας και το ΝΑΤΟ για τις πιέσεις που ασκήθηκαν με «κτηνώδη τρόπο»
εναντίον της Κύπρου, η οποία υποχρεώθηκε να «υπερασπιστεί ηρωικά την
αυτοκυριαρχία της» (σημείωση: το 1964, όπου έγινε αυτή η ομιλία, δεν
είχε ακόμη πραγματοποιηθεί η τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο).
Καταγγέλλει
επίσης την προσπάθεια πολιτισμικής αμερικανοποίησης του Πουέρτο Ρίκο
λέγοντας πως «ο λαός του Πουέρτο Ρίκο διατήρησε τον πολιτισμό του, το
λατινικό χαρακτήρα του, τα εθνικά του αισθήματα, που
αρκούν για να καταδείξουν την ακλόνητη λαχτάρα για ανεξαρτησία», ενώ
παράλληλα εξαίρει τον ηγέτη του Πουερτορικανικού Εθνικιστικού Κόμματος,
Pedro Albizu Campos, χαρακτηρίζοντας τον ως «ηγέτη πατριώτη»[2]. Με τον
χαρακτηρισμό «μεγάλος Αφρικανός πατριώτης» αναφέρεται και στον ηρωικό
Κονγκολέζο ηγέτη Πατρίς Λουμούμπα, ο οποίος ανατράπηκε από χούντα και
εκτελέστηκε από τους Βέλγους αποικιοκράτες.
Όπως
βλέπουμε, ο Che Guevara, όντας γνήσιος μαρξιστής-λενινιστής, γνώριζε
πολύ καλά πως η βασική αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας παράγει και άλλες
αντιθέσεις, μερικές εκ των οποίων διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο. Γι’ αυτό
και υποστήριζε ενεργά όλα τα πατριωτικά, εθνικοαπελευθερωτικά και
αντιιμπεριαλιστικά κινήματα. Αυτό δείχνει πως ο πραγματικός διεθνισμός
–γιατί η ίδια η δράση του Che αποδεικνύει ότι ήταν βαθύτατα διεθνιστής-
έχει ως βασικό συστατικό τον προλεταριακό πατριωτισμό και όχι τον
ισοπεδωτικό εθνομηδενισμό. Η ύπαρξη των ανωτέρω κινημάτων δεν
περιοριζόταν αποκλειστικά στις χώρες που βρίσκονταν υπό αποικιοκρατικό
ζυγό, αλλά και στις τυπικά ανεξάρτητες χώρες, που όμως ήταν οικονομικά
εξαρτημένες (ας μην ξεχνάμε πως η Κούβα πριν την επανάσταση τυπικά δεν
ήταν αμερικανική αποικία, παρά την εκμετάλλευση των οικονομικών της
πηγών από τις ΗΠΑ) [3].
Γι’ αυτό
άλλωστε ο Che διακήρυξε στην ομιλία του, πως, αν και «είμαστε
μαρξιστές-λενινιστές, είμαστε μέσα στο κίνημα των Αδεσμεύτων, καθώς
αντιμάχονται, όπως και εμείς, τον ιμπεριαλισμό». Και αυτό διότι
αντιλαμβανόταν πως η αναπαραγωγή της οικονομικής κυριαρχίας (εκτός
συνόρων) αλλά και της πολιτικής εξουσίας (εντός συνόρων) της αστικής
τάξης των μεγάλων καπιταλιστικών Δυνάμεων περνάει μέσα από την άσκηση
της ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Έτσι, αντιπαλεύοντας τον ιμπεριαλισμό,
μπορούμε να καταφέρουμε καίρια πλήγματα στο διεθνές καπιταλιστικό
σύστημα, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.
Επιπλέον,
έβλεπε πως η μάχη απέναντι στον ιμπεριαλισμό δεν είναι ταξικά ουδέτερη,
δηλαδή εθνικός και ταξικός αγώνας, στην περίπτωση των εξαρτημένων
χωρών, είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Και αυτό γιατί όπως
τόνιζε «η εθνική αστική τάξη είναι ανίκανη να πάρει μία ανταγωνιστική
θέση κατά του ιμπεριαλισμού»[4]. Αυτό οφειλόταν στο ότι από τη μία
μεριά η αστική τάξη μίας εξαρτημένης χώρας έχει ήδη εξασφαλίσει τυπική
ανεξαρτησία για το Κράτος της, ενώ από την άλλη μεριά ενδέχεται να
βγαίνει κερδισμένη από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση και φοβάται την
επανάσταση εναντίον της σε μία πιθανή αλλαγή του status quo. Γι’ αυτό
μιλάει ξεκάθαρα για την ύπαρξη μετώπου ιμπεριαλισμού-εθνικής αστικής
τάξης. Αυτοί είναι και οι λόγοι, άλλωστε, που οδήγησαν μία
αντιφεουδαρχική, αγροτική, αντιιμπεριαλιστική Επανάσταση στην Κούβα να
λάβει σοσιαλιστικό χαρακτήρα.
Έτσι, ο
Γκεβάρα σε μία ραδιοφωνική του ομιλία [5] τόνιζε πως «ο δρόμος προς την
ελευθερία εξαρτάται από τη νίκη κατά των αμερικανικών μονοπωλίων».
Μάλιστα, στην ίδια ομιλία έθετε ως βασικό στρατηγικό στόχο την κατάκτηση
της εθνικής κυριαρχίας, η οποία δεν μπορεί να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα χωρίς οικονομική ανεξαρτησία. Γι’ αυτό άλλωστε, δήλωνε με περηφάνια για την Κούβα πως «το έδαφος της είναι απαλλαγμένο από ξένες επενδύσεις».
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Εδώ και
δεκαετίες η «εθνική» ιδεολογία που πλάσαρε η αστική τάξη στην Ελλάδα
είναι ο Ευρωπαϊσμός και ο Ευρωατλαντισμός. Οι συνέπειες αυτού του
δόγματος έχουν οδηγήσει σε μία εθνική και κοινωνική τραγωδία. Η κοινωνία
βρίσκεται σε απόγνωση, ενώ η χώρα πλέον διοικείται από τους Φούχτελ,
Ράιχενμπαχ και τα μέιλ της Τρόικα. Η απώλεια της δυνατότητας χάραξης
στοιχειωδώς ανεξάρτητης εθνικής οικονομικής πολιτικής (με αποκορύφωμα
την απώλεια του εθνικού νομίσματος και την υποχρέωση να εγκρίνεται ο
προϋπολογισμός από τις Βρυξέλλες) αποκρυσταλλώνει την αδυναμία της
ελληνικής αστικής τάξης να εκπονήσει ένα –έστω μετριοπαθές και λιτό-
βιώσιμο σχέδιο για την ευημερία και την πρόοδο του Έθνους.
Με άλλα
λόγια, ο καπιταλισμός έχει καταστεί ξεπερασμένος, αναποτελεσματικός και
καταστροφικός. Σε αυτές τις συνθήκες η Αριστερά, για πρώτη φορά μετά από
δεκαετίες, έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει ένα ριζοσπαστικό, ηγεμονικό
σχέδιο, το οποίο θα έχει την εργατική τάξη στο επίκεντρο, ως ηγέτιδα
δύναμη του Έθνους. Για να υλοποιηθεί αυτό, όμως, είναι απαραίτητο να
ανακτηθεί η εθνική κυριαρχία και ως εκ τούτου να εναντιωθούμε με όλες
μας τις δυνάμεις στους ξένους μηχανισμούς εποπτείας, υποταγής και
ολοκλήρωσης. Αυτό ενδέχεται να θέσει εν αμφιβόλω την «ευρωπαϊκή τροχιά»
της χώρας. Το ενδεχόμενο αυτό όχι απλώς δεν πρέπει να μας φοβίζει, αλλά
θα πρέπει να είναι και καλοδεχούμενο, καθώς, όπως απάντησε ο Τσε στον
εκπρόσωπο της Κολομβίας στην δευτερολογία του στη Γενική Συνέλευση του
ΟΗΕ, «τροχιά έχουν οι δορυφόροι και εμείς δορυφόροι δεν είμαστε». Στην
περίπτωση της Ελλάδας, όπου η αστική τάξη μάς έχει καταστήσει δορυφόρους
της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, δουλειά και υποχρέωση της Αριστεράς είναι αυτό να
το ανατρέψει και να πρωτοστατήσει στη δημιουργία μίας Ελλάδας ελεύθερης,
ανεξάρτητης και λαοκρατικής.
[1] Ένα απόσπασμα της ομιλίας μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ με αγγλικούς υπότιτλους, ενώ ολόκληρη την ομιλία μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ στα ελληνικά.
[2] Πρέπει
να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι ο όρος «εθνικιστής» έχει τελείως διαφορετική
χροιά και άλλο περιεχόμενο σε μία χώρα σαν το Πουέρτο Ρίκο, το οποίο
ακόμη και σήμερα αποτελεί κτήση των ΗΠΑ.
[3]
Σταχυολογώντας κάποια παραδείγματα, ο Che μιλάει για οικονομικά
εξαρτημένους λαούς στην ομιλία του στον ΟΗΕ, ενώ στο λόγο του Γενεύη το
ίδιο έτος λέει πως η αστική τάξη των ανεπτυγμένων χωρών πετυχαίνει μια
«ευρύτατη ανάπτυξη, βασισμένη στην εξαθλίωση και την εκμετάλλευση του
εξαρτημένου κόσμου», πως το καπιταλιστικό σύστημα «μετατοπίζει στις
εξαρτημένες χώρες τις πιο αδηφάγες και τις πιο αχαλίνωτες μορφές
εκμετάλλευσης», ενώ μιλάει και για «άμεση εκμετάλλευση μερικών χωρών από
άλλες» [τα αποσπάσματα από την ομιλία της Γενεύης τα αντλήσαμε από το
βιβλίο του Δ. Καλτσώνη «Ο Τσε για το Κράτος και την Επανάσταση»]
[4] Ε.
Γκεβάρα: «Κούβα: μοναδική περίπτωση ή πρωτοπόρος στον αγώνα κατά του
ιμπεριαλισμού;» Το κείμενο μπορείτε να το βρείτε στα ελληνικά εδώ
[5] Ολόκληρη τη ραδιοφωνική του ομιλία μπορείτε να τη διαβάσετε στα ελληνικά εδώ
