Δεκεμβριανά 1944: Οταν κοντέψαμε να γκρεμίσουμε την Ακρόπολη

Το μνημείο που σεβάστηκαν ακόμη και οι Γερμανοί κατακτητές γλύτωσε παρά τρίχα από τις οδομαχίες των Δεκεμβριανών Κωστής Χριστοδούλου news247 

Σαν σήμερα 70 χρόνια πριν η Ελλάδα ζει την πιο μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας της, την έναρξη των Δεκεμβριανών, “προάγγελο” του εμφύλιου που στοίχισε στην χώρα περισσότερες ζωές από ότι όλες οι υπόλοιπες εμπόλεμες εμπλοκές της χώρας τον 20ο αιώνα. Ένα από τα πιο άγνωστα κεφάλαια της περιόδου των Δεκεμβριανών είναι οι εξελίξεις που διαδραματίσθηκαν γύρω από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Τον χώρο των φύλασσαν οι άνδρες του ΕΛΑΣ οι οποίοι τον παρέδωσαν στους Βρετανούς μετά από πρόταση των τελευταίων. Στην συνέχεια όπως θα αποδειχθεί στόχος τους δεν ήταν η φύλαξη των αρχαιοτήτων αλλά η χρήση του υψώματος για τις οδομαχίες που θα ακολουθούσαν. Ο Dimitri Kessel, ο Ουκρανός φωτογράφος, συνεργάτης του LIFE βρέθηκε στην Αθήνα και κατέγραψε τα γεγονότα μέσα από τον φακό του (σ.σ. δικές του είναι οι φωτογραφίες που φιλοξενούνται σε αυτό το άρθρο) και οποίος ανάφερε σχετικά με τα πρώτα επεισόδια ότι “η «πρώτη γραμμή» ήταν λίγα τετράγωνα πιο κάτω, στην πλατεία Ομονοίας. Από την άλλη πλευρά της πόλης, η περιοχή που ελεγχόταν από τους Βρετανούς και τους δεξιούς Έλληνες τέλειωνε στην Ακρόπολη”.

  Από θέση ισχύος, κατέχοντας τα υψώματα της πρωτεύουσας (Ακρόπολη, Λυκαβηττό) και διαθέτοντας καλύτερο οπλισμό μεταξύ των οποίων και τανκς είχαν πετύχει σημαντικό πλήγμα στους άνδρες του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με μία πληροφορία από την ηγετική ομάδα του ΕΑΜ δόθηκε η εντολή να χτυπηθεί η Ακρόπολη.
Μοναδική γραπτή πηγή για την πληροφορία αυτή είναι η έκδοση της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού η οποία εξέδωσε το 1973 το αρχειακό υλικό “Η απελευθέρωση της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα (Ιούλιος 1944 – Δεκέμβριος 1945). Στην σελίδα 252 αναφέρεται:
«Μετ' ολίγους μήνας, ο σύντροφος Μπαρτζώκας ανέσυρε εις το 7ον Συνέδριον του ΚΚΕ (1 έως 6 Οκτωβρίου 1945) τα εξής: «Έχουμε ακόμη τον Δεκέμβρη και τις υπερβασίες που έγιναν. Μέσα στα λάθη που έγιναν τον Δεκέμβρη, έχουμε και πολλά που αφορούν την ΚΟΑ (σ.σ.: «Κομμουνιστική Οργάνωσις Αθηνών»). Τον Δεκέμβρη σε πολλές πλευρές, μάς έφυγε η κατάσταση από τα χέρια μας.
Η Ηγεσία του ΚΚΕ, κατά την διάρκεια του Δεκεμβριανού Κινήματος δεν εδίστασε να δώσει διαταγάς διά του συντρόφου Μπαρτζώκα, μέλους του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και Γραμματέως της ΚΟΑ (γνωστού υπό το ψευδώνυμο «Φάνης») εις τα τμήματα του ΕΛΑΣ διά την ανατίναξιν της Ακροπόλεως. Την διαταγήν έλαβε το υπό τον πρώην εκπαιδευτικόν Ιωάννην Λογοθέτην τμήμα, όστις ηρνήθη να την εκτελέσει. Αργότερον, το στέλεχος τούτο του ΕΛΑΣ ανεφέρθη εις το Πολιτικόν Γραφείον του ΚΚΕ, ζητών να εξετασθή, μήπως ο σύντροφος Μπαρτζώκας ήτο αντιδραστικός πράκτωρ και έδωσε την διαταγήν μόνος του. Έλαβε, όμως, την απάντησιν ότι η απόφασις Ανατινάξεως της Ακροπόλεως είχε τύχει της εγκρίσεως ολόκληρου του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.».
Ως πηγές για τα προαναφερθέντα η έκδοση του Ελληνικού Στρατού αναφέρει τον Ριζοσπάστη της 3ης Απριλίου 1945 και την έκδοση “Σοβιετολογία” τεύχος 11-12 (σελ. 742- 764).

  Η πιο πάνω περίπτωση που απευχόμαστε να έχει βάση δυστυχώς δεν έρχεται σε σύγκρουση με αυτά που αποκάλυψαν οι αρχαιολόγοι και οι συντηρητές του μνημείου κατά τις επόμενες δεκαετίες. Μπορεί να αποφεύχθηκε η ανατίναξη της Ακρόπολης όμως όπως υποστηρίζουν οι αρχαιολόγοι οι καταστροφές του μνημείου, τόσο από τους Εγγλέζους που είχαν στρατοπεδεύσει εκεί όσο και από τα βλήματα που δέχονταν το μνημείο, είναι ολοφάνερα ακόμη και σήμερα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από ένα περίπου χρόνο ο ακαδημαϊκός, καθηγητής Αρχαιολογίας Μιχαήλ Τιβέριος, στην πανηγυρική συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών, αναφέρθηκε εκτεταμένα στις καταστροφές του μνημείου κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών:

  “Πρόκειται για πικρή αλήθεια, αλλά πρέπει να λεχθεί ότι ειδικά στην Ακρόπολη οι ζημιές που προκάλεσαν τα στρατεύματα του Αξονα κατά τα τρία και πλέον χρόνια της Κατοχής ήταν πολύ μικρότερης έκτασης σε σχέση με αυτές που έγιναν κατά τις περίπου 25 μέρες των Δεκεμβριανών, σημαντική ευθύνη για τις οποίες έχουν βεβαίως και οι Βρετανοί”.
Σύμφωνα με μια 8σέλιδη έκθεση του εφόρου Αρχαιοτήτων Γεωργίου Μπακαλάκη “Περί της καταστάσεως της Ακροπόλεως και του Μουσείου αυτής διά το από 4ης Σεπτεμβρίου 1944 και εξής χρονικόν διάστημα” αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι “εις την είσοδον της Ακροπόλεως (πύλη Beule) εγκατεστάθη πολυβολείον... Ολμοι εξερράγησαν προ των Προπυλαίων... Ολοι οι κίονες και οι τοίχοι των Προπυλαίων έπαθαν πολλά εκ βλημάτων και όλμων... Η ανάρτησις ναρκών από του τοίχου του πύργου του ναού της Νίκης και εκείθεν βολή εναντίον του λόφου του Φιλοπάππου προκάλεσε ζημίας εις όλους τους κίονας του ναού αλλά και στη ζωφόρο”.

“Βλάβες υπέστη και ο Παρθενώνας, γιατί «είχε εγκατασταθεί πολυβολείον εις την ΒΔ γωνία του πτερού του και διότι άλλα πολυβόλα έβαλλον από τους φιγγίτες του καμπαναριού-μιναρέ... Ολμος έπεσε παρά τους ολίγους ορθοστάτας του βορείου τοίχου του σηκού... μεγάλη βλάβη υπέστη το οριζόντιο γείσο στα δυτικά του ναού... εκεί εξερράγη όλμος. Ολμος έπεσε και παρά την ΒΑ γωνίαν του Παρθενώνος... και προ της προστάσεων των Κορών [του Ερεχθείου], διότι πολυβολείον είχε εγκατασταθεί και μεταξύ των Κορών [Καρυατίδων]... Για την ασφάλεια των πολεμιστών διαλύθηκε ολόκληρος μυκηναϊκός τοίχος”.

Τα παραπάνω αντικρούουν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, συγκεκριμένα ο τότε Γραμματέας του Γιώργη Σιάντου στην “Έκθεση για τα Δεκεμβριανά” : “Σχετικά με την Ακρόπολη πρέπει να τονιστεί πως ο ΕΛΑΣ έλαβε κάθε μέριμνα να μην συμβεί εκεί καμμιά ζημιά. Γι αυτό έδωσε προφορικές οδηγίες στα τμήματά του να μην επιχειρήσουν εκεί . Σε καμιά Διαταγή του δεν αναφέρεται επιχείρηση για την Ακρόπολη , για να μη δώσει αφορμή στην αντίδραση με συκοφαντίες να κατηγορήσει πως έγινε αιτία καταστροφής της. Εντούτοις οι Άγγλοι εκμεταλλεύονται την αδυναμία του ΕΛΑΣ και αμέσως έγιναν κύριοι της σκοπιάς αυτής όχι μόνο της Αθήνας αλλά και του μεγαλύτερου τμήματος του λεκανοπεδίου , αδιαφορούντες αν ο παγκοσμίου φήμης και ενδιαφέροντος αρχαιολογικός αυτός τόπος καταστραφεί από τα σύγχρονα όπλα. Μα ο ΕΛΑΣ και πάλι σεβάστηκε το αρχαιολογικό μνημείο και υπερήφανα καυχιέται πως μέχρι τέλους του αγώνα δεν έριξε απάνω του ούτε τουφεκιά ενώ έβλεπε από τα παρατηρητήρια του κατακάθαρα τους παρατηρητές με τα όργανά τους και τα πολυβόλα και όλμους στη δράση τους”.