ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Κάπως αλλιώς είχαν φανταστεί την
υπέρβαση των συνόρων οι θιασώτες της παγκοσμιοποίησης. Το σημερινό
δημοψήφισμα στη Σκωτία και η οξύτατη σύγκρουση της Μαδρίτης με τους
Καταλανούς αυτονομιστές θέτουν το ενδεχόμενο όχι μιας ομαλής απορρόφησης
ιστορικών κρατών από ευρύτερες ολοκληρώσεις, αλλά της διάσπασής τους σε
μικρότερες οντότητες, κατά μήκος εθνοτικών διαχωριστικών γραμμών που
μέχρι πρότινος έμοιαζαν οριστικά ξεπερασμένες.Δεν πρόκειται για μια παρανοϊκή νεκρανάσταση αρχαϊκών παθών, όπως
βιάζονται να αποφανθούν ορισμένοι. Οσοι Σκωτσέζοι ψηφίσουν σήμερα «ναι»
δεν ποθούν να πάρουν πίσω το αίμα του Γουίλιαμ Γουάλας, τον οποίο
ενσάρκωσε ως κινηματογραφικός Braveheart ο Μελ Γκίμπσον. Οι πιο πεζές
ανησυχίες τους περιστρέφονται κυρίως γύρω από οικονομικά και κοινωνικά
θέματα, που μπήκαν σε φάση παροξυσμού μετά τη διεθνή κρίση του 2008.
Εχοντας υποφέρει από την αποβιομηχάνιση της εποχής Θάτσερ και απογοητευθεί από την εποχή Μπλερ, πολλοί Σκωτσέζοι υποδέχθηκαν ευμενώς τη φρέσκια ελπίδα που τους προσέφερε ο τοπικός πρωθυπουργός τους, Αλεξ Σάλμοντ: να ακολουθήσει η Σκωτία τον δρόμο της Νορβηγίας, η οποία χώρισε πολιτισμένα με τη Σουηδία, με το δημοψήφισμα του 1905 και κατάφερε να ευημερήσει, ακολουθώντας σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, στο δρόμο του Κέινς, υποβοηθούμενη και από τα πετρελαϊκά έσοδα – άλλο ένα κοινό στοιχείο μεταξύ των δύο γειτόνων. Σοβαρό ρόλο διαδραμάτισαν επίσης η γενικευμένη αίσθηση συρρίκνωσης της Δημοκρατίας προς όφελος των υπερεθνικών οικονομικών ελίτ και ο πόθος για ανάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας στην πιο κοντινή και προσβάσιμη κλίμακα, εκείνη του «δικού μας», έστω μικρότερου εθνικού κράτους.
Σε αντίθεση με μιαν άλλη διαδεδομένη ρομαντική εικόνα, τα πιο ισχυρά αυτονομιστικά κινήματα αναπτύσσονται όχι στις πιο φτωχές, αλλά στις πιο πλούσιες, συγκριτικά, περιοχές των εθνών-κρατών. Οι τοπικές ελίτ στη βελγική Φλάνδρα, την Καταλωνία, τη Χώρα των Βάσκων την Παδανία του ιταλικού Βορρά επιθυμούν να απαλλαγούν από τα «βαρίδια» (και τους φόρους) του μεγάλου κράτους για να συνδεθούν απευθείας με την Ε.Ε. και την παγκόσμια αγορά. Το γεγονός αυτό εξηγεί εν μέρει τη δυναμική αυτών των κινημάτων, αλλά μπορεί να αποδειχθεί και η αχίλλειος πτέρνα τους: οι αυτονομιστικές διαθέσεις των εύπορων στρωμάτων είναι ευάλωτες στην εκστρατεία φόβου από την πλευρά των μεγάλων τραπεζών και άλλων επιχειρήσεων, που όσο κοσμοπολίτικες κι αν είναι, χρειάζονται ένα ισχυρό εθνικό κράτος για την προστασία των συμφερόντων τους. Και ίσως αυτός ο παράγοντας αποδειχθεί καθοριστικός και στο σημερινό δημοψήφισμα της Σκωτίας.
Εχοντας υποφέρει από την αποβιομηχάνιση της εποχής Θάτσερ και απογοητευθεί από την εποχή Μπλερ, πολλοί Σκωτσέζοι υποδέχθηκαν ευμενώς τη φρέσκια ελπίδα που τους προσέφερε ο τοπικός πρωθυπουργός τους, Αλεξ Σάλμοντ: να ακολουθήσει η Σκωτία τον δρόμο της Νορβηγίας, η οποία χώρισε πολιτισμένα με τη Σουηδία, με το δημοψήφισμα του 1905 και κατάφερε να ευημερήσει, ακολουθώντας σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, στο δρόμο του Κέινς, υποβοηθούμενη και από τα πετρελαϊκά έσοδα – άλλο ένα κοινό στοιχείο μεταξύ των δύο γειτόνων. Σοβαρό ρόλο διαδραμάτισαν επίσης η γενικευμένη αίσθηση συρρίκνωσης της Δημοκρατίας προς όφελος των υπερεθνικών οικονομικών ελίτ και ο πόθος για ανάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας στην πιο κοντινή και προσβάσιμη κλίμακα, εκείνη του «δικού μας», έστω μικρότερου εθνικού κράτους.
Σε αντίθεση με μιαν άλλη διαδεδομένη ρομαντική εικόνα, τα πιο ισχυρά αυτονομιστικά κινήματα αναπτύσσονται όχι στις πιο φτωχές, αλλά στις πιο πλούσιες, συγκριτικά, περιοχές των εθνών-κρατών. Οι τοπικές ελίτ στη βελγική Φλάνδρα, την Καταλωνία, τη Χώρα των Βάσκων την Παδανία του ιταλικού Βορρά επιθυμούν να απαλλαγούν από τα «βαρίδια» (και τους φόρους) του μεγάλου κράτους για να συνδεθούν απευθείας με την Ε.Ε. και την παγκόσμια αγορά. Το γεγονός αυτό εξηγεί εν μέρει τη δυναμική αυτών των κινημάτων, αλλά μπορεί να αποδειχθεί και η αχίλλειος πτέρνα τους: οι αυτονομιστικές διαθέσεις των εύπορων στρωμάτων είναι ευάλωτες στην εκστρατεία φόβου από την πλευρά των μεγάλων τραπεζών και άλλων επιχειρήσεων, που όσο κοσμοπολίτικες κι αν είναι, χρειάζονται ένα ισχυρό εθνικό κράτος για την προστασία των συμφερόντων τους. Και ίσως αυτός ο παράγοντας αποδειχθεί καθοριστικός και στο σημερινό δημοψήφισμα της Σκωτίας.
