Στις πρόσφατες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής για την οικονομική ανάπτυξη στις χώρες της Ε.Ε., ιδιαίτερη
αναφορά γίνεται στη γεωπολιτική αστάθεια που έχει εγκατασταθεί στην
ανατολική και νότια γειτονιά της χώρας μας. Η υψηλή ρευστότητα που
χαρακτήριζε την περιοχή της Μεσογείου και Μέσης Ανατολής συμπληρώνεται
από την ισχυρή αβεβαιότητα που προκαλεί η εξελισσόμενη κρίση στην
Ουκρανία. Μια αλληλουχία εσφαλμένων εκτιμήσεων και χειρισμών και από τις
δύο πλευρές, εντός και εκτός Ουκρανίας, ενδέχεται να αποσταθεροποιήσει
ολόκληρο σχεδόν τον πρώην σοβιετικό χώρο και να προκαλέσει σοβαρή βλάβη
στις σχέσεις Δύσης - Ρωσίας, με ευρείες πολιτικές και οικονομικές
συνέπειες.
Η Ελλάδα δεν κατάφερε να εκμεταλλευθεί ούτε την ιδιότητα της προεδρεύουσας της Ε.Ε. (αν και ο θεσμός είναι πλέον σαφώς υποβαθμισμένος μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας) ούτε την «ιδιαίτερη» διμερή σχέση της με τη Ρωσία (όπως και αν αυτή γίνεται αντιληπτή από τις δύο πλευρές – και είναι σαφές ότι δεν υπάρχει πλήρης συναντίληψη) και είναι υποχρεωμένη να ισορροπήσει ανάμεσα στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων της και των πολιτικών σχέσεων με τη Ρωσία από τη μια και τη θέση και τον ρόλο της μέσα στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ από την άλλη. Ουσιαστικά, η μόνη ρεαλιστική επιλογή είναι η συνεργασία με μεγάλες χώρες (ιδιαίτερα τη Γερμανία) που αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη την επιβολή σκληρών οικονομικών κυρώσεων και την περαιτέρω κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.
Ιδιαίτερα ρευστή είναι και η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και Βόρεια Αφρική. Η εσωτερική κατάσταση στη Λιβύη είναι σχεδόν χαοτική και, σε συνδυασμό με την αστάθεια στην υποσαχάρια Αφρική, θα υπάρξουν συνέπειες για τις πληθυσμιακές ροές προς την Ευρώπη. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Αίγυπτο προκαλούν προβληματισμό και ανησυχία για το ενδεχόμενο αύξησης της πόλωσης και επανάληψης των εσωτερικών συγκρούσεων. Η κύρια πηγή ανησυχίας, βεβαίως, παραμένει η εμφύλια σύγκρουση στη Συρία. Η συνεχιζόμενη υποστήριξη από το Ιράν, τη Ρωσία και τη Χεζμπολάχ και ο κατακερματισμός της αντιπολίτευσης, σημαντικό μέρος της οποίας ασπάζεται ριζοσπαστικές ιδεολογίες, έχουν επιτρέψει στο καθεστώς Ασαντ να ισχυροποιήσει σημαντικά τη θέση του.
Η ένταση στις σχέσεις Ρωσίας - Δύσης δυσχεραίνει περαιτέρω τις προσπάθειες για διπλωματική λύση του προβλήματος και η πιθανότητα αποχώρησης του Ασαντ από την εξουσία έχει μειωθεί σημαντικά. Κατά πόσον μπορεί να προχωρήσει μια διαδικασία εθνικής συμφιλίωσης και οικονομικής ανοικοδόμησης της χώρας υπό αυτές τις συνθήκες είναι εξαιρετικά αβέβαιο. Είναι όμως πολύ πιθανό ότι η διεθνής κοινότητα θα κληθεί να διαχειριστεί ένα σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων, αφού μέχρι στιγμής οι άνθρωποι αυτοί παρέμεναν σε μεθοριακές περιοχές γύρω από τη Συρία, ελπίζοντας σε ανατροπή του Ασαντ και επιστροφή στα σπίτια τους.
Λόγω της διαφαινόμενης βραχυπρόθεσμης -τουλάχιστον- αδυναμίας Ε.Ε. και ΗΠΑ να επιλύσουν τις μεγάλες κρίσεις που περιγράψαμε, η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί τις πολιτικές και οικονομικές συνέπειες της περιφερειακής αστάθειας με βασικό εργαλείο τις συμμαχίες τακτικής φύσης στο πλαίσιο της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, αλλά και συνεργαζόμενη με άλλες ενδιαφερόμενες περιφερειακές δυνάμεις.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
Η Ελλάδα δεν κατάφερε να εκμεταλλευθεί ούτε την ιδιότητα της προεδρεύουσας της Ε.Ε. (αν και ο θεσμός είναι πλέον σαφώς υποβαθμισμένος μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας) ούτε την «ιδιαίτερη» διμερή σχέση της με τη Ρωσία (όπως και αν αυτή γίνεται αντιληπτή από τις δύο πλευρές – και είναι σαφές ότι δεν υπάρχει πλήρης συναντίληψη) και είναι υποχρεωμένη να ισορροπήσει ανάμεσα στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων της και των πολιτικών σχέσεων με τη Ρωσία από τη μια και τη θέση και τον ρόλο της μέσα στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ από την άλλη. Ουσιαστικά, η μόνη ρεαλιστική επιλογή είναι η συνεργασία με μεγάλες χώρες (ιδιαίτερα τη Γερμανία) που αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη την επιβολή σκληρών οικονομικών κυρώσεων και την περαιτέρω κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.
Ιδιαίτερα ρευστή είναι και η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και Βόρεια Αφρική. Η εσωτερική κατάσταση στη Λιβύη είναι σχεδόν χαοτική και, σε συνδυασμό με την αστάθεια στην υποσαχάρια Αφρική, θα υπάρξουν συνέπειες για τις πληθυσμιακές ροές προς την Ευρώπη. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Αίγυπτο προκαλούν προβληματισμό και ανησυχία για το ενδεχόμενο αύξησης της πόλωσης και επανάληψης των εσωτερικών συγκρούσεων. Η κύρια πηγή ανησυχίας, βεβαίως, παραμένει η εμφύλια σύγκρουση στη Συρία. Η συνεχιζόμενη υποστήριξη από το Ιράν, τη Ρωσία και τη Χεζμπολάχ και ο κατακερματισμός της αντιπολίτευσης, σημαντικό μέρος της οποίας ασπάζεται ριζοσπαστικές ιδεολογίες, έχουν επιτρέψει στο καθεστώς Ασαντ να ισχυροποιήσει σημαντικά τη θέση του.
Η ένταση στις σχέσεις Ρωσίας - Δύσης δυσχεραίνει περαιτέρω τις προσπάθειες για διπλωματική λύση του προβλήματος και η πιθανότητα αποχώρησης του Ασαντ από την εξουσία έχει μειωθεί σημαντικά. Κατά πόσον μπορεί να προχωρήσει μια διαδικασία εθνικής συμφιλίωσης και οικονομικής ανοικοδόμησης της χώρας υπό αυτές τις συνθήκες είναι εξαιρετικά αβέβαιο. Είναι όμως πολύ πιθανό ότι η διεθνής κοινότητα θα κληθεί να διαχειριστεί ένα σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων, αφού μέχρι στιγμής οι άνθρωποι αυτοί παρέμεναν σε μεθοριακές περιοχές γύρω από τη Συρία, ελπίζοντας σε ανατροπή του Ασαντ και επιστροφή στα σπίτια τους.
Λόγω της διαφαινόμενης βραχυπρόθεσμης -τουλάχιστον- αδυναμίας Ε.Ε. και ΗΠΑ να επιλύσουν τις μεγάλες κρίσεις που περιγράψαμε, η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί τις πολιτικές και οικονομικές συνέπειες της περιφερειακής αστάθειας με βασικό εργαλείο τις συμμαχίες τακτικής φύσης στο πλαίσιο της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, αλλά και συνεργαζόμενη με άλλες ενδιαφερόμενες περιφερειακές δυνάμεις.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
