13 Απριλίου 2014

Η επαναπροσέγγιση Τουρκίας - Ισραήλ και η συνεργασία στον τομέα της ενέργειας

Χαρίτος ΠάνοςΟι εξελίξεις στην Ουκρανία επιβάλλουν την αναθεώρηση της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας και την επαναπροσέγγιση με το ΙσραήλΑπό το 2010 και το περιστατικό με το Μαβί Μαρμαρά μέχρι και πριν από έξι μήνες οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ ήταν από ψυχρές έως ανύπαρκτες.Η επιλογή Ερντογάν για άνοιγμα στον αραβικό κόσμο χρησιμοποιώντας ως όχημα την Αραβική Άνοιξη και δίαυλο μια σειρά από ισλαμικές οργανώσεις σε διαφορετικές χώρες απομάκρυνε συνειδητά την Άγκυρα από το Τελ Αβίβ.Ισραηλινοί αξιωματούχοι, όπως ο Άβιγντορ Λίμπερμαν, φρόντισαν να οξύνουν ακόμα περισσότερο την αντιπαράθεση και το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών.Τα χρόνια πέρασαν, τα δεδομένα άλλαξαν, οι χώρες στην περιοχή υπέστησαν διαφοροποιήσεις και, με δεδομένες τις πρόσφατες εξελίξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, αλλά και τα γεγονότα στην Ουκρανία, έφτασε πλέον η στιγμή για την επαναπροσέγγιση Τουρκίας - Ισραήλ.Το Ισραήλ και η Τουρκία βιώνουν ίσως τη χειρότερη περίοδο και βρίσκονται διπλωματικά απομονωμένοι όσο ποτέ άλλοτε.
Από πλευράς Τουρκίας η απομόνωση σχετίζεται με την επένδυση από πλευράς Άγκυρας σε μια σειρά ισλαμικές οργανώσεις στις χώρες τις Μέσης Ανατολής, οι οποίες πλέον είτε έχουν περιθωριοποιηθεί είτε έχουν εκλείψει από το πολιτικό σκηνικό των χωρών αυτών.Η πολιτική επιλογή του Ερντογάν να προχωρήσει σε ενεργειακές συμφωνίες με την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν αδιαφορώντας για την αντίδραση της Βαγδάτης είχε αποτέλεσμα την ψυχρότητα στις σχέσεις με το Ιράκ.Επίσης η ειρηνευτική διαδικασία με το PKK από το 2013, οπότε συμφωνήθηκε, δεν προχώρησε ούτε στο ελάχιστο, ενώ σύμφωνα με έκθεση των μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας μόλις την προηγούμενη εβδομάδα τα 65 διαφορετικά ένοπλα τμήματα του PKK που εγκατέλειψαν την Τουρκία το προηγούμενο έτος επιστρέφουν σταδιακά σε αυτήν μιας και τα συμφωνηθέντα με την κυβέρνηση Ερντογάν δεν τηρήθηκαν.

Οι εξελίξεις στην Ουκρανία έρχονται επίσης να αναδείξουν το πόσο ευάλωτη και εξαρτημένη είναι η Τουρκία ενεργειακά από τη Μόσχα, με αποτέλεσμα να επιβάλλεται η αναθεώρηση της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας και η επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ.Το Ισραήλ βλέπει τα αποτελέσματα της πολιτικής Νετανιάχου να οδηγούν στον μονόδρομο της απομόνωσης.Η στασιμότητα στην επαναπροσέγγιση με τους Παλαιστινίους και η κρίση της ειρηνευτικής διαδικασίας χρεώθηκε από τον Αμερικανό υπουργό των Εξωτερικών Τζ. Κέρι ευθέως στην ισραηλινή ηγεσία.Λευκός Οίκος και Τελ Αβίβ διχάζονται από την προσέγγιση Ουάσιγκτον - Τεχεράνης και δεν συναντιούνται σε κανένα από τα σημεία της πρότασης Κέρι για την επίλυση του Παλαιστινιακού.Με την Αίγυπτο να διαφοροποιείται επίσης στη σχέση με το Ισραήλ, η κυβέρνηση Νετανιάχου κατανοεί ότι χρειάζεται έναν ικανό σύμμαχο στην περιοχή.

Ο λαβωμένος από τις λάθος επιλογές του στην εξωτερική πολιτική και τα σκάνδαλα στο εσωτερικό της χώρας του Ερντογάν αποτελεί μια καλή ευκαιρία για το Τελ Αβίβ. Ειδικά μετά την εκλογική του νίκη και με δεδομένο ότι το μόνο που χωρίζει τις δυο χώρες είναι οι αποζημιώσεις προς τις οικογένειες των θυμάτων του Μαβί Μαρμαρά από το Ισραήλ, εκτιμάται ότι υπάρχει ευκαιρία για την αναθέρμανση των σχέσεων.Άλλωστε, πέρα από την επιθετική ρητορική μεταξύ των δύο όλα τα προηγούμενα χρόνια και τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων, οι εμπορικές σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ και ανταιστρόφως υπερδιπλασιάστηκαν το διάστημα 2009-2013.Ενδεικτικά η εμπορική δραστηριότητα ανάμεσα στις δυο χώρες το 2009 κυμαινόταν στα 2,6 δισ. δολάρια, ενώ το 2013 ξεπέρασε τα 5,1 δισ. δολάρια.

Επίσης τη χρονιά που πέρασε επανήλθε η συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών εθνικής ασφαλείας των δύο χωρών σε επίπεδο ανταλλαγής πληροφοριών και δράσεων στην κρίση της Συρίας.Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου ο προσωπικός σύμβουλος του Μπενιαμίν Νετανιάχου σε θέματα ενέργειας και ασφάλειας Ντέιβιντ Μεϊντάν και ο επικεφαλής του οργανισμού εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας Χακάν Φιντάν συναντήθηκαν για να εξετάσουν και να οριοθετήσουν τα βήματα επαναπροσέγγισης των δύο χωρών και την επαναλειτουργία των διπλωματικών αποστολών. Στο επίκεντρο των συζητήσεων βρέθηκε, βεβαίως, και ο αγωγός διοχέτευσης στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας του φυσικού αερίου από το οικόπεδο Λεβιάθαν.

Την ίδια στιγμή γινόταν γνωστό ότι δέκα κατασκευαστικές εταιρείες έχουν ήδη καταθέσει προσφορές για την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου στα νότια παράλια της Τουρκίας και συγκεκριμένα στο λιμάνι του Τσεϊχάν.Πρόκειται για έναν αγωγό μήκους 450 χιλιομέτρων σε βάθος 2.000 μέτρων και για την ώρα αποτελεί το πλέον φιλόδοξο σχέδιο στον τομέα της ενέργειας για την ευρύτερη περιοχή.Τα 16 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που έχει εκτιμηθεί το οικόπεδο Λεβιάθαν υπολογίζονται παραπάνω από αρκετά για να απεξαρτηθεί η ευρωπαϊκή αγορά από το ρωσικό αέριο.Στον αντίποδα όλων αυτών όμως στέκει το κόστος εξόρυξης και μεταφοράς. Το κόστος κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού υπολογίζεται στα 2,25 δισ. δολάρια και είναι από τις πλέον ακριβές κατασκευές παγκοσμίως.

Επιπλέον η υποδομή που θα απαιτηθεί για την ασφάλεια του εγχειρήματος σε τέτοιο βάθος περιορίζει σημαντικά τις εταιρείες που μπορούν να συμμετάσχουν στην κατασκευή και τη λειτουργία του αγωγού (Medgaz, South Stream και Blue Stream), οπότε περιορίζεται και η διαπραγματευτική ικανότητα για τη μείωση του κόστους.Πέραν των τεχνικών προβλημάτων που εμφανίζει η κατασκευή του αγωγού, υπάρχουν και μια σειρά ζητήματα που λειτουργούν αποτρεπτικά για τις πολυεθνικές εταιρείες που θα κληθούν να επενδύσουν στο εν λόγω εγχείρημα.

Για παράδειγμα η χάραξη του αγωγού προβλέπει μια ανοδική πορεία από την ακτογραμμή της Χάιφα παράλληλα προς τις ακτές του Λιβάνου και τις Συρίας πριν αυτός καταλήξει στα τουρκικά παράλια.
Λίβανος και Συρία έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν αναγνωρίζουν μονομερείς ενέργειες χάραξης της ΑΟΖ από πλευράς Ισραήλ. Εφόσον, λοιπόν, δεν επιλυθούν οι διαφορές αυτές με τους γείτονές του, θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολο να βρεθεί επενδυτής που δεχθεί να ρίξει μερικά τρισεκατομμύρια δολάρια σε μια κατασκευή που δεν έχει την έγκριση όλων των γειτόνων...Η εναλλακτική πρόταση θα μπορούσε να ήταν η διέλευση του αγωγού από τα χωρικά ύδατα της Κύπρου με κατάληξη και πάλι την Τουρκία.Ωστόσο η Λευκωσία έχει ξεκαθαρίσει πως δεν θα αποδεχθεί ένα τέτοιο σχέδιο εφόσον δεν επιλυθεί εκ των προτέρων το Κυπριακό ζήτημα.

Με δεδομένο ότι το Ισραήλ έχει ορίσει το 2017 ως χρονιά έναρξης λειτουργίας του Λεβιάθαν θα πρέπει να αναμένεται ένα θαύμα για να λυθούν τα παραπάνω ζητήματα.Για την ώρα το μόνο βέβαιο είναι η επαναπροσέγγιση Άγκυρας - Τελ Αβίβ με ορίζοντα μια συνεργασία στον ενεργειακό τομέα τα επόμενα χρόνια.