Ενώ την εισβολή στο Ιράκ την
οραματίστηκαν ως μια γρήγορη και εύκολη νίκη, εντούτοις κατέληξε σε μια
μακροχρόνια σύγκρουση με αμφίβολη κατάληξη. Πάρα πολύς κόσμος θεωρεί ότι
οι μόνοι Αμερικανοί που ασκούν κριτική στην εξωτερική πολιτική της
χώρας τους προέρχονται από την Αριστερά.
Το έργο του Andrew Bacevich, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, διαψεύδει αυτόν το μύθο. Αν και χαρακτηρίζει τον εαυτό του «συντηρητικό», έχοντας μάλιστα αποφοιτήσει από την περιβόητη Στρατιωτική Ακαδημία West Point και υπηρετήσει στον πόλεμο του Βιετνάμ (αποσύρθηκε από τον αμερικανικό στρατό έπειτα από 20 χρόνια υπηρεσίας με το βαθμό του συνταγματάρχη), τα βιβλία του αποτελούν καταπέλτη στο αμερικανικό πολιτικό και στρατιωτικό κατεστημένο, με το ευρύ κοινό να τα συγκρίνει με τις αναλύσεις του Νόαμ Τσόμσκι, του δριμύτερου επικριτή της πολιτικής των ΗΠΑ εδώ και περίπου μισόν αιώνα, αν όχι και παραπάνω.
Ο Bacevich θεωρεί ότι η μεταψυχροπολεμική πολιτική των ΗΠΑ βασίζεται δυσανάλογα στη χρήση βίας, κατηγορεί τους πολιτικούς στην Ουάσιγκτον και τους στρατιωτικούς στο Πεντάγωνο για διαστρέβλωση των αμερικανικών εθνικών συμφερόντων και πιστεύει ότι η αμερικανική πολιτική κουλτούρα διακατέχεται από μια πολεμοχαρή νοοτροπία, λόγω της γενικής της αίσθησης ότι πρέπει να εκπληρώσει την ιστορική αποστολή ενός θεϊκά προσδιορισμένου σκοπού. Αρκετά από τα βιβλία του έχουν γίνει best sellers, τα άρθρα του έχουν εμφανιστεί σε εφημερίδες όπως «New York Times», «Washington Post», «Wall Street Journal», «Boston Globe», «Los Angeles Times» και «Financial Times», και έχει δώσει συνεντεύξεις σε πολλά μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα. Είναι κάτοχος διδακτορικού στην Αμερικανική Διπλωματική Ιστορία από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης από το 1998. Το 2007, ο μοναδικός του γιος σκοτώθηκε πολεμώντας ως αξιωματικός του αμερικανικού στρατού στον πόλεμο του Ιράκ.
- Το πρώτα κριτήρια για την αξιολόγηση μιας πολιτικής είναι αν λειτουργεί και αν παράγει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η επιτυχής διπλωματία ενισχύει την ασφάλεια και την ευημερία μιας χώρας. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ το πετύχαινε κάποτε αυτό. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να προβάλει το επιχείρημα ότι από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα καμία χώρα δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ σε αυτόν τον τομέα. Κατά συνέπεια, η Αμερική έγινε ο τόπος όπου «οι δρόμοι ήταν στρωμένοι με χρυσάφι». Η χώρα είχε πολλές ατέλειες και ελλείψεις, αλλά προσέφερε ταυτόχρονα μοναδικές ευκαιρίες. Στην πιο πρόσφατη εποχή, και ιδιαίτερα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η πολιτική των ΗΠΑ επιτυγχάνει ακριβώς το αντίθετα αποτελέσματα. Οι πολιτικές που σχεδιάζονται στην Ουάσιγκτον σπαταλούν τον αμερικανικό πλούτο και κάνουν κάκιστη χρήση της εξουσίας.
Διαχρονική πολιτική
- Ο συλλογισμός σας πίσω από αυτό το ερώτημα είναι ορθός. Οι περισσότεροι αναλυτές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής υπογραμμίζουν τις αλλαγές που προκύπτουν μετά την ανάληψη της εξουσίας από μια νέα κυβέρνηση. Επικεντρώνονται στις διαφορές μεταξύ της κυβέρνησης Κλίντον και της κυβέρνησης Μπους ή μεταξύ της κυβέρνησης Μπους και της κυβέρνησης Ομπάμα.
Οι διαφορές είναι ενδιαφέρουσες, αλλά οι ομοιότητες είναι αυτές που είναι πραγματικά διδακτικές. Πώς εξηγείται αυτή η διαχρονικότητα; Θα ήθελα να επισημάνω δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η ευρέως διαδεδομένη αίσθηση μεταξύ των Αμερικανών για το ποιοι είμαστε. Με απλά λόγια, οι Αμερικανοί βλέπουν τους εαυτούς τους ως το νέο εκλεκτό λαό του Θεού με σκοπό να συμβάλουν στην ολοκλήρωση της Ιστορίας, που είναι η αμερικανοποίηση του κόσμου. Οι ίδιοι οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι αυτό είναι το «πρόδηλο πεπρωμένο» των ΗΠΑ και ότι όλοι οι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη ασπάζονται τις αμερικανικές αξίες, οι οποίες στα μάτια των Αμερικανών έχουν καθολική εφαρμογή. Για να το θέσω με πιο απλά λόγια, η κύρια πηγή της διαχρονικότητας στην πολιτική των ΗΠΑ είναι η αίσθηση της αμερικανικής εξαίρεσης.
Αλλά υπάρχει και ένας δεύτερος παράγοντας, που είναι η μνήμη. Οι Αμερικανοί θυμούνται ό,τι βρίσκουν βολικό να θυμούνται και ξεχνούν ό,τι βρίσκουν ενοχλητικό ή άβολο. Ενα καλό παράδειγμα είναι ο πόλεμος στο Ιράκ, τον οποίο η μνήμη των Αμερικανών έχει ήδη διαγράψει. Αυτή η επιλεκτική μνήμη αναστέλλει τη μάθηση και συνεισφέρει επίσης στο να διατηρείται η σταθερότητα στην αμερικανική πολιτική με την πάροδο του χρόνου.
* Στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν έναν παρατεταμένο πόλεμο που καθοδηγούνταν κυρίως από διεθνείς εκτιμήσεις και ανησυχίες -δηλαδή από την εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ασία. Στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, οι ΗΠΑ κατέληξαν επίσης με παρατεταμένους πολέμους, αλλά οι πραγματικοί λόγοι γι' αυτούς τους πολέμους παραμένουν ένα μυστήριο. Κατά την άποψή σας, ποιοι ήταν οι πραγματικοί λόγοι που ώθησαν τον Τζορτζ Μπους να ξεκινήσει τους πολέμους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ;
- Εδώ θα διαφωνήσω με το χαρακτηρισμό σας για τους παράγοντες που οδήγησαν τις ΗΠΑ σε στρατιωτική παρέμβαση στο Βιετνάμ. Φυσικά, τα αίτια αυτού του πολέμου, όπως κάθε πολέμου, είναι πολύπλοκα. Δεν υπάρχει σχεδόν ποτέ ένας και μοναδικός παράγοντας. Αλλά, στην περίπτωση του Βιετνάμ, η εγχώρια πολιτική έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στο να ωθήσει τον Τζον Κένεντι να επεκτείνει τη δέσμευση του Αϊζενχάουερ και να πείσει τον Λίντον Τζόνσον ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να επεκτείνει τη δέσμευση του Κένεντι. Με απλά λόγια, τόσο ο Κένεντι όσο και ο Τζόνσον έπεισαν τους εαυτούς τους ότι δεν μπορούσαν να αντέξουν την «απώλεια» του Βιετνάμ. Ο Χάρι Τρούμαν είχε «χάσει» την Κίνα, έκανε σοβαρά λάθη στη διαχείριση του προβλήματος στην Κορέα και το αποτέλεσμα ήταν να καταστρέψει την προεδρία του. Ετσι, με τη σειρά τους, ο Κένεντι και ο Τζόνσον υπερθεμάτισαν το ζήτημα του Βιετνάμ, παρά τις σοβαρές επιφυλάξεις για το αν είχε κανένα νόημα αυτή η εμπλοκή.
Τα κίνητρα διαφέρουν όσον αφορά το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Ο Μπους εισέβαλε στο Αφγανιστάν για να ανατρέψει τους Ταλιμπάν και ως εκ τούτου να επισημάνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα επιτρέψουν σε καμία χώρα να υποθάλπει τρομοκράτες που έχουν σκοπό να επιτεθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Θεωρώ αυτή την ενέργεια δικαιολογημένη και αναγκαία. Αυτό που δεν ήταν απαραίτητο ήταν να μείνει επ' αόριστον στο Αφγανιστάν ο αμερικανικός στρατός, με τη λανθασμένη αντίληψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έπρεπε να ανοικοδομήσουν αυτή τη χώρα με βάση τα δικά μας συμφέροντα.
Στο Ιράκ, ο Μπους είχε πολύ μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Ο στόχος του εκεί ήταν να ξεκινήσει μια διαδικασία μετασχηματισμού της Μέσης Ανατολής και του ισλαμικού κόσμου, αποδεικνύοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τη θέληση και την οικονομική ισχύ να εξαλείψουν τις συνθήκες που δημιουργούν αντιαμερικανική βία. Μια επιτυχημένη στρατιωτική εκστρατεία στο Ιράκ θα οδηγούσε σε επιτυχίες σε άλλα μέρη στην ευρύτερη περιοχή. Αυτή ήταν μια βαθύτατα λανθασμένη αντίληψη, καταδικασμένη να αποτύχει. Κι έτσι κι έγινε. Ενώ την εισβολή στο Ιράκ την οραματίστηκαν ως μια γρήγορη και εύκολη νίκη, εντούτοις κατέληξε σε μια μακροχρόνια σύγκρουση με αμφίβολη κατάληξη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δαπάνησαν τρισεκατομμύρια δολάρια μόνο για να μάθουν ότι δεν είχαν την ικανότητα να μετασχηματίσουν ακόμη και ένα μεσαίου μέγεθος ισλαμικό έθνος.
Ο «προληπτικός πόλεμος»
* Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ περιγράψατε τη στήριξη του Μπους στη θεωρία του «προληπτικού πολέμου» ως «ανήθικη και αλόγιστη». Υπάρχει χώρος για την ηθική στη ρεαλιστική σχολή των διεθνών σχέσεων;
- Δεν πιστεύω ότι τα ηθικά ζητήματα επηρεάζουν τις αποφάσεις των υπευθύνων χάραξης πολιτικής. Ανεξάρτητα από πού προέρχονται, οι ισχυρισμοί πολιτικών ηγετών ότι δρουν για να απελευθερώσουν σκλαβωμένους λαούς ή προκειμένου να προσφέρουν στήριξη στις καταπιεσμένες μάζες θα πρέπει να προκαλούν δυσπιστία. Τούτου λεχθέντος, οι πολίτες, ιδίως οι πολίτες μιας δημοκρατίας, θα πρέπει να αξιολογούν την εξωτερική πολιτική μέσα από το πρίσμα της ηθικής. Θα πρέπει να ενδιαφέρονται όχι μόνο για το αν είναι αποτελεσματική μια πολιτική στο πλαίσιο του σχεδιασμού της, αλλά και για το αν συμβαδίζει με τις αξίες τους. Κατά τη γνώμη μου, η έννοια του «προληπτικού πολέμου» είναι κατακριτέα τόσο από ηθική όσο και από πολιτική σκοπιά.
* Μία από τις μεγαλύτερες «αποτυχίες» στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ πρέπει να είναι η συνεχιζόμενη ισραηλο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Πώς ερμηνεύετε αυτή την «αποτυχία»;
- Δεν είμαι σίγουρος ότι θα χαρακτήριζα τη συγκεκριμένη περίπτωση ως μια αμερικανική αποτυχία. Αμφιβάλλω εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τη δυνατότητα να δώσουν λύση στο ισραηλο-παλαιστινιακό πρόβλημα. Δεν υπάρχουν οι συνθήκες που να ευνοούν την ειρήνη. Συμφωνώ ότι η λεγόμενη «ειρηνευτική διαδικασία» είναι μια παρωδία που διατηρείται κυρίως για την αποφυγή της αναγνώρισης, ότι το συγκεκριμένο ζήτημα είναι ένα άλυτο πρόβλημα. Ποιος φταίει γι' αυτή την κατάσταση; Το ζήτημα αυτό αποτελεί τη βάση για μια ατελείωτη συζήτηση. Εγώ προσωπικά δεν θα έλεγα ότι ευθύνη έχουν, πρώτ' απ' όλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ευθύνη έχουν πολλές πλευρές, ακόμη και η ίδια η Ευρώπη.
* Στη Συρία, οι ΗΠΑ φαίνεται να έδειξαν κάποια συγκράτηση. Αποτελεί απόδειξη αυτό ότι η αμερικανική στρατιωτική πολιτική έχει γίνει πιο συγκρατημένη κάτω από την κυβέρνηση Ομπάμα;
- Ισως είναι πολύ νωρίς για να βγάλουμε τέτοιου είδους συμπεράσματα. Ο Ομπάμα έκανε πίσω στο ζήτημα της χρήσης βίας μόνο όταν ανακάλυψε ότι ο αμερικανικός λαός, τα δύο σώματα του Κογκρέσου, ακόμη και το βρετανικό Κοινοβούλιο, αρνήθηκαν να προσφέρουν στήριξη σε στρατιωτική επίθεση κατά της Συρίας. Από τότε, όμως, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να διεξάγουν επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, που έχουν γίνει το σήμα κατατεθέν του τρόπου Ομπάμα στη διεξαγωγή πολέμου. Το ερώτημα, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι αν η προσέγγιση του Ομπάμα σχετικά με τη χρήση βίας είναι πιο συγκρατημένη, αλλά αν είναι πιο αποτελεσματική. Η απάντηση είναι σαφώς όχι. Στην καλύτερη περίπτωση, είναι λιγότερο κοστοβόρα.
Αμηχανία με την Ουκρανία
* Οι απόψεις σας όσον αφορά την κρίση την Ουκρανία;
- Οι επιλογές των ΗΠΑ είναι πολύ περιορισμένες -αν κι αυτό δεν φαίνεται να το συνειδητοποιεί ένα μεγάλο μέρος των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης, τα οποία συνεχίζουν να θρέφουν αυταπάτες για τον ιδιαίτερο και ξεχωριστό ρόλο των ΗΠΑ στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Οι ΗΠΑ ωστόσο δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο.
* Στο τελευταίο σας βιβλίο, που φέρει τον τίτλο «Breach of Trust» και το οποίο απέσπασε ιδιαίτερα εγκωμιαστικές κριτικές στο διεθνή Τύπο, η αμερικανική κουλτούρα αποτελεί επίσης στόχο της κριτικής σας γύρω από την απερισκεψία και τους κινδύνους της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Για ποιο λόγο;
- Οι Αμερικανοί βλέπουν τους εαυτούς τους ως ένα λαό προσηλωμένο στην ελευθερία. Ωστόσο, πολύ σπάνια προβληματίζονται για τον ορισμό του όρου ή προκειμένου να αξιολογήσουν με κριτική διάθεση τον τρόπο που οι συμπολίτες τους ασκούν την ελευθερία στην πράξη. Κατά την άποψή μου, η πραγματική άσκηση της ελευθερίας εκ μέρους των Αμερικανών τείνει να είναι ρηχή και ακόμη και δόλια, συνδεδεμένη με τις έννοιες της κατανάλωσης υλικών αγαθών και της ατομικής αυτονομίας. Η ελευθερία έχει αποκολληθεί από κάθε αντίληψη της αλήθειας. Η πολιτική των ΗΠΑ έχει σχεδιαστεί με τρόπους που διαιωνίζουν αυτή την ατυχή κατάσταση, ενισχύοντας τις ατέρμονες προσδοκίες ότι Αμερικανός σημαίνει να έχει κανείς «περισσότερα» αγαθά στη διάθεσή του.
* Πολλοί σας συγκρίνουν με τον Νόαμ Τσόμσκι, αν και οι διαφορές ανάμεσά σας στον τρόπο ανάλυσης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι -τουλάχιστον για μένα- αρκετά ευδιάκριτες. Εσείς τι θα λέγατε περί αυτού;
- Δεν κατάλαβα ποτέ τη σύγκριση με το έργο του καθηγητή Νόαμ Τσόμσκι. Εκείνος φαίνεται να πιστεύει ότι η πολιτική των ΗΠΑ αποτελεί προϊόν μιας σχεδόν συνωμοσίας εκ μέρους των ελίτ, με το λαό να διατηρείται σε κατάσταση άγνοιας ή οι πολίτες να είναι απλά περαστικοί. Εγώ πιστεύω ότι ο αμερικανικός λαός είναι απόλυτα συνένοχος στην άσκηση μιλιταριστικής εξωτερικής πολιτικής από την πολιτική ελίτ της χώρας.
