100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-2014) Οι αποικιοκράτες και το ανθρώπινο σφαγείο στη Γηραιά Ηπειρο

Η ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΔΕΙΞΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

Το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δεν είχε αρνητικές συνέπειες μόνο για τους ηττημένους, αλλά και για τους νικητέςΑεροσκάφη, τεθωρακισμένα, νέου τύπου πλοία και υποβρύχια, ακόμη και χημικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στα πεδία μάχης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που άφησε πίσω του εκατομμύρια νεκρούς και ανέτρεψε τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Ο αβίωτος βίος στα χαρακώματα και η «no man's land» είναι οι πιο χαρακτηριστικές εικόνες του πρώτου μεγάλου πολέμου που αποτυπώθηκαν στο φωτογραφικό φακό Φέτος κλείνουν 100 χρόνια από την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), που μαζί με το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που ακολούθησε (1939-1945) σημάδεψαν την ιστορία της ανθρωπότητας κατά τον 20ό αιώνα.

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, που εξελίχθηκε κυρίως στο ευρωπαϊκό έδαφος, έδωσε την ευκαιρία να χρησιμοποιηθεί όλη η τεχνολογία της εποχής για στρατιωτικούς σκοπούς (δηλητηριώδη αέρια, υποβρύχια, αεροπορία κ.ά.) και άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της φρίκης του πολέμου με τα εκατομμύρια θύματά του, κυρίως μεταξύ των στρατιωτών, αλλά και των αμάχων.Επρόκειτο για έναν καθαρά ιμπεριαλιστικό πόλεμο, που στόχευε στην παγκόσμια ή μερική επικράτηση των κυρίαρχων τάξεων των αντιμαχόμενων χωρών. Αλλά το τελικό αποτέλεσμα του Πολέμου ξεπέρασε, όπως συχνά συμβαίνει, τις επιθυμίες και τα σχέδια των περισσοτέρων από τους συμμετασχόντες.

Η λήξη του Πολέμου έδειξε την ολοκληρωτική αλλαγή του γεωπολιτικού χάρτη της Ευρώπης και άλλων περιοχών του κόσμου.Στη σύγκρουση αντιπαρατέθηκαν από τη μια πλευρά οι Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία) και οι σύμμαχοί τους, όπως ήταν η Βουλγαρία, που έχασαν τελικά τον Πόλεμο, και από την άλλη βρέθηκαν οι νικήτριες δυνάμεις της Αντάντ που συναποτελούνταν από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία μέχρι το 1917, τις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1917, την Ιταλία κ.ά.

 Η Ελλάδα, με τη βοήθεια του Ελευθέριου Βενιζέλου, προσχώρησε, έπειτα από πολλές περιπέτειες, στο πλευρό της Αντάντ το 1917 και αυτό τη βοήθησε να βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών μετά το τέλος του Πολέμου.
Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αυστροουγγαρίας.

Η ρωσική τσαρική αυτοκρατορία, με εδαφικές απώλειες, μεταλλάχθηκε και έγινε Σοβιετική Ενωση, αφού ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι τον Οκτώβριο του 1917 κατέλαβαν την εξουσία και τάχθηκαν υπέρ της ειρήνης και κατά του πολέμου.

Ο Γερμανός αυτοκράτορας επίσης παραιτήθηκε και η Γερμανία υπέγραψε βαρύτατους όρους συνθηκολόγησης. Η Αγγλία κυρίως αλλά και η Γαλλία διαμοιράστηκαν εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η διάλυση της Αυστροουγγαρίας δημιούργησε σημαντικές ανακατατάξεις στο σλαβικό κόσμο και ιδιαίτερα στους Νοτιοσλάβους, που φάνηκε να ενισχύει έως ένα βαθμό τη σλαβική ενότητα της Βαλκανικής, καθώς με το τέλος του «Μεγάλου Πολέμου» ιδρύθηκε το κράτος των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (τέλη 1918), υπό τη σερβική βασιλική δυναστεία. Αργότερα θα φανεί ο πολύ προσωρινός χαρακτήρας αυτής της ενότητας.

Αλλωστε ο σλαβικός αλυτρωτισμός είχε δώσει την αφορμή για την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν στις 28 Ιουνίου 1914 δολοφονήθηκε στο Σαράγιεβο ο διάδοχος του αυστριακού θρόνου αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος από ένα Σέρβο εθνικιστή της Βοσνίας, τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ.

Οι Αυστριακοί βρήκαν την ευκαιρία, όπως αναφέρει ο Γάλλος ιστορικός Ρομπέρ Φρανκ, να τελειώσουν με τη Σερβία, «που η προπαγάνδα της στους Σλάβους του Νότου ήταν απειλή για την ακεραιότητα της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων» και στις 28 Ιουλίου η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της. Η τσαρική Ρωσία αμέσως κήρυξε επιστράτευση, ως πρωτεργάτρια του πανσλαβιστικού ονείρου, για να τεθεί στο πλευρό της Σερβίας. Η Γερμανία προειδοποίησε τη Ρωσία και τη Γαλλία να μη βρεθούν στο πλευρό της Σερβίας και στις αρχές Αυγούστου κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον τους και εισβάλλει στο Βέλγιο.

Η Αγγλία μπαίνει αμέσως στον πόλεμο στο πλευρό της Γαλλίας. Ετσι άρχισε ο Μεγάλος Πόλεμος, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δεν είχε αρνητικές συνέπειες μόνο για τους ηττημένους, αλλά και για τους νικητές.

Τόσο ο Α' όσο και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ενίσχυσαν το κομμουνιστικό κίνημα, που έγινε ένα αγκάθι για τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Η Αριστερά έκανε έντονη κριτική στο «ιμπεριαλιστικό σφαγείο» των πολέμων, όπου ρίχνονταν με ευκολία από τους στρατοκράτες εκατομμύρια νέοι που έπεφταν στα πεδία των μαχών για την υλοποίηση των ανίερων ονείρων των κυρίαρχων οικονομικών τάξεων, για παγκόσμια επιρροή και επικράτηση.

Σύμφωνα με Αγγλους ιστορικούς, το ένα τέταρτο των φοιτητών της Οξφόρδης και του Κέμπριτζ, ηλικίας κάτω των 25 ετών, που υπηρέτησαν στο βρετανικό στρατό το 1914, σκοτώθηκαν. Στα αγγλικά λαϊκά στρώματα οι απώλειες θα πρέπει να ήταν εξίσου σημαντικές. Οι Γάλλοι έχασαν στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου περί τους 1.600.000 στρατιώτες έναντι 800.000 Βρετανών και 1.800.000 Γερμανών. Οι Αμερικανοί έχασαν 116.000 στρατιώτες στο σύντομο διάστημα της πολεμικής τους εμπλοκής (1917-1918) στο πλευρό της Αντάντ, που όμως υπήρξε αποφασιστική για την έκβαση του πολέμου.

Η Γαλλία και η Αγγλία, αν και νικήτριες, είχαν εξαντληθεί από πολλές απόψεις.
Οπως αναφέρει ο ιστορικός Ερικ Χόμπσμπαουμ: «Το 1940, η Γαλλία υπερφαλαγγίστηκε από υποδεέστερες γερμανικές δυνάμεις, με μια τέτοια ευκολία και ταχύτητα που καταντά γελοία και αποδέχτηκε χωρίς δισταγμό την υποταγή στον Χίτλερ, επειδή η χώρα είχε σχεδόν αιμορραγήσει μέχρι θανάτου το 1914-1918». Αλλά και η Βρετανία, μετά το 1918, «δεν θα ήταν ποτέ πια η ίδια, επειδή η χώρα είχε καταστρέψει την οικονομία της διεξάγοντας έναν πόλεμο ο οποίος ουσιαστικά υπερέβαινε τις δυνάμεις της».

Αλλά και στην Ελλάδα στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου συνέβησαν σημαντικά γεγονότα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Τα μέτωπα εντός και εκτός συνόρων

Η Ελλάδα θα βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών και αυτό θα τη βοηθήσει να κερδίσει σημαντικά εδαφικά οφέλη στη Συνθήκη των Σεβρών (Ανατολική Θράκη, Ιμβρος, Τένεδος, Σμύρνη), που όμως θα χαθούν μετά την αποτυχημένη Μικρασιατική Εκστρατεία

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) είχε σημαντικές επιπτώσεις στο εσωτερικό της Ελλάδας, αλλά και στις διεθνείς σχέσεις της. Στο εσωτερικό της χώρας οι διαφορετικές τοποθετήσεις του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελευθερίου Βενιζέλου απέναντι στον Πόλεμο δημιούργησαν τον Εθνικό Διχασμό, αν και οι διαφορές των δύο ανδρών προϋπήρχαν.Ο Βενιζέλος πίστευε ότι ο Μεγάλος Πόλεμος θα μπορούσε να προσφέρει τη μεγάλη ευκαιρία για την πραγμάτωση του ελληνικού αλυτρωτισμού, της Μεγάλης Ιδέας. Δύο αντίπαλοι της Ελλάδας, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία, είχαν ταχθεί με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία) και υπήρχε κίνδυνος να τεθούν σε άμεσο κίνδυνο οι ελληνικές κατακτήσεις των Βαλκανικών Πολέμων.Η ένταξη της Ελλάδας στο αγγλογαλλικό στρατόπεδο θα μπορούσε να διασφαλίσει τις κατακτήσεις της, αλλά και να προσφέρει την ευκαιρία για νέες ενσωματώσεις τμημάτων του Ελληνισμού στη «μητέρα-πατρίδα». 

Μέσα στο 1915, στην καρδιά του Μεγάλου Πολέμου, η Αντάντ θα επιχειρήσει εκστρατεία κατά της Τουρκίας για την κατάληψη των Δαρδανελίων. Ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός πρότεινε τη συμμετοχή στρατιωτικού ελληνικού τμήματος στο πλευρό της Αντάντ κατά τη μάχη της Καλλίπολης. Ο Κωνσταντίνος απέρριψε το σχέδιο Βενιζέλου και εκείνος παραιτήθηκε. Η διαμάχη των δύο ανδρών έπαιρνε πλέον μια ανοιχτή μορφή.Η σύγκρουση στη Χερσόνησο της Καλλίπολης δεν είχε ευτυχές τέλος για τους Αγγλογάλλους, που στόχευαν στην κατάληψη και της Κωνσταντινούπολης. Η σύγκρουση διήρκεσε αρκετούς μήνες και έπειτα από πολύνεκρες μάχες η δύναμη εισβολής της Αντάντ αποχώρησε. Η εκστρατεία της Καλλίπολης υπήρξε μια αποτυχία και ο υπουργός Ναυτικών της Αγγλίας Ουίνστον Τσόρτσιλ, που την είχε εισηγηθεί, έχασε τη θέση του. 

Ισως η αγγλογαλλική αυτή αποτυχία να ενθάρρυνε το βασιλιά Κωνσταντίνο και να ενδυνάμωσε την πεποίθησή του για το αήττητο των Κεντρικών Δυνάμεων και των συμμάχων τους.Αλλά ο Βενιζέλος δεν χάνει την αισιοδοξία του. Στις εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 έχει καταγάγει μεγάλη νίκη, κερδίζοντας τις 186 έδρες (το Κόμμα Φιλελευθέρων) επί συνόλου 316. Προσπαθεί συνεχώς να πείσει τον Κωνσταντίνο για είσοδο της χώρας στο πλευρό της Αντάντ, αλλά εκείνος αρνείται, διατηρώντας μυστικές διαπραγματεύσεις με τον αδελφό της γυναίκας του Σοφίας, που δεν είναι άλλος από τον κάιζερ της Γερμανίας Γουλιέλμο Β', κύριο εκφραστή της επιθετικής πολιτικής των Κεντρικών Δυνάμεων.Ο Γουλιέλμος είχε παρευρεθεί στην Ελλάδα, το 1889, στους γάμους του Κωνσταντίνου με την αδερφή του Σοφία. 

Ο Βενιζέλος παραιτείται εκ νέου από την πρωθυπουργία και το κόμμα του απέχει από τις εκλογές του Δεκεμβρίου 1915. Τώρα πλέον είναι αποφασισμένος να προχωρήσει μόνος προς τη συμμαχία με την Αντάντ, η οποία πίεζε συνεχώς τον Κωνσταντίνο για παραχωρήσεις, έχοντας επιβάλει και το ναυτικό αποκλεισμό των ελληνικών παραλίων.Τον Οκτώβριο του 1915 αγγλογαλλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη υπό τη διοίκηση του Γάλλου στρατηγού Μορίς Σαράιγ. Οι δυνάμεις της Αντάντ ενθαρρύνουν την ίδρυση μιας δεύτερης ελληνικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη.
Το βενιζελικό κίνημα της λεγόμενης Εθνικής Αμυνας εκδηλώθηκε στα τέλη Αυγούστου του 1916.
Την ίδια περίοδο τα βουλγαρικά στρατεύματα εισήλθαν στην ελληνική Μακεδονία και διαφαίνεται μεγάλος κίνδυνος για την εδαφική κυριαρχία της Ελλάδας. 

Στις 13 Σεπτεμβρίου στην Κρήτη, έπειτα από ένα μεγάλο συλλαλλητήριο, ανακοινώθηκε ότι συγκροτείται «Προσωρινή Κυβέρνηση» με επικεφαλής τον Βενιζέλο, το ναύαρχο Π. Κουντουριώτη και λίγο μετά το στρατηγό Π. Δαγκλή. Στις 26 Σεπτεμβρίου η Προσωρινή Κυβέρνηση αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη και η Ελλάδα είναι πλέον διαιρεμένη στα δύο. Οι φιλοβασιλικοί στην Αθήνα πνέουν μένεα εναντίον του Βενιζέλου και των οπαδών του.Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης θα λειτουργήσει από τις 26 Σεπτεμβρίου 1916 έως τις 14 Ιουνίου 1917. Στο μεσοδιάστημα του Νοεμβρίου 1916 συμβαίνουν σημαντικά γεγονότα στην Ελλάδα. Στις 18 του μήνα αγγλογαλλικά στρατεύματα, περίπου τρεις χιλιάδες, αποβιβάζονται στο Φάληρο και κατευθύνονται προς την Αθήνα, όπου συγκρούονται ένοπλα με τους φιλοβασιλικούς επιστράτους. Τα συμμαχικά πλοία βομβαρδίζουν Αθήνα και Πειραιά. 

Η Προσωρινή Κυβέρνηση στις 24 Νοεμβρίου γνωστοποίησε ότι βρισκόταν σε πολεμική αντιπαράθεση με τη Βουλγαρία και τη Γερμανία, τασσόμενη στο πλευρό της Αντάντ.
Τελικά ο Κωνσταντίνος, πιεζόμενος από τους συμμάχους της Αντάντ, παραιτήθηκε από το θρόνο αρνούμενος μέχρι τέλους να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας.Η κήρυξη πολέμου της Ελλάδας ως συνόλου κατά των Κεντρικών Δυνάμεων θα γίνει από τον Βενιζέλο στις 15 Ιουνίου 1917, περίπου δεκαεφτά μήνες πριν από το τέλος του Πολέμου. Η Ελλάδα θα βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών και αυτό θα τη βοηθήσει να κερδίσει σημαντικά εδαφικά οφέλη στη Συνθήκη των Σεβρών (Ανατολική Θράκη, Ιμβρος, Τένεδος, Σμύρνη), που όμως θα χαθούν μετά την αποτυχημένη Μικρασιατική Εκστρατεία. 

Στον εξωτερικό τομέα η ίδρυση του κράτους των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, ως παιδί του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που θα ονομαστεί αργότερα Γιουγκοσλαβία, θα ενισχύσει το νοτιοσλαβικό αλυτρωτισμό που θα παραμείνει διχασμένος μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Βουλγαρίας, αλλά θα δημιουργήσει και από τις δύο πλευρές προβλήματα προς την ελληνική πλευρά, στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και αργότερα.

ΦΟΙΒΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ