Ο Χάντινγκτον και η θεωρία του εξακολουθούν να βάλλονται –προς εξορκισμό; Μετά είκοσι έτη, ο κόσμος τείνει να διαμορφωθεί κατά τις προβλέψεις του. Από τον Καύκασο ως τον Νείλο, από τις ερήμους της βόρειας Αφρικής ως τις κεντρο-ασιατικές στέπες, εξαπλώνεται ένα κύμα θρησκευτικής έξαρσης το οποίο καθορίζει την πολιτική ατζέντα επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.
Η εισβολή της θρησκείας στην πολιτική δεν εξηγείται μόνον από την δύναμη του θρησκευτικού αισθήματος. Προκύπτει από το ιδεολογικό κενό το οποίο δημιούργησε η πτώση του κομμουνισμού, η αστοχία του καπιταλισμού και η διάβρωση του εθνικισμού από την παγκοσμιοποίηση. Ελλείψει άλλης πνευματικής αναφοράς, οι μάζες στρέφονται προς την μοναδική διαθέσιμη και συγκροτημένη πηγή ηθικής και ιδεολογικών αναφορών: την θρησκεία. Οι εσωτερικές διαμάχες που διατρέχουν τα θρησκευτικά στρατόπεδα, όπως η αντιπαράθεση ανάμεσα σε σουνίτες και σιΐτες, εξελίσσονται σε συγκρούσεις για την εξασφάλιση του πολιτικού αγαθού. Ελάχιστη σχέση έχουν με θρησκευτικά ζητήματα.
Η απειλή από το ιδεολογικό κενό εμφανίζεται σε όλα τα πεδία, σε όλες τις κλίμακες. Δεν ενδύεται πάντοτε θρησκευτικό ένδυμα. Στην εκκοσμικευμένη Ευρώπη πλανάται ένα άλλο φάσμα, έτι χείρον: η ακροδεξιά. Η Χρυσή Αυγή (ΧΑ) στην Ελλάδα δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Στην Γαλλία, η Μαρίν Λε Πεν με το ακροδεξιό κόμμα Εθνικό Μέτωπο ετοιμάζει τις εκλογικές της εξορμήσεις από πολύ ευρύτερη βάση αποδοχής και οπαδών. Στην Νορβηγία, η ακροδεξιά γίνεται de facto ρυθμιστής των πολιτικών εξελίξεων. Οι ευρωεκλογές του 2014 ίσως σηματοδοτήσουν την απαρχή μιας τέτοιας καθοδικής πορείας. Επομένως, σφάλλουν όσοι θεωρούν την ΧΑ συγκυριακό φαινόμενο της κρίσης. Εφόσον οι μετριοπαθείς εγκατέλειψαν το ιδεολογικό πεδίο, η άνοδος της ακροδεξιάς θα συνεχιστεί είτε εξακολουθεί η κρίση είτε ανακοπεί. Η δεξιά παραμέρισε και παραμέλησε τον ιδεολογικό της άξονα. Η αριστερά, ιδεολογικά φθαρμένη και με ξεπερασμένη ρητορική, νομιμοποιεί και ενισχύει το ακροδεξιό ρεύμα.
Χρειάζεται μια άλλη προσέγγιση. Χρειάζεται να δούμε πρόσωπα και πράγματα από απόσταση, έξω από την πνευματική αιθαλομίχλη της μεταπολίτευσης. Πρέπει να γίνει επιτέλους κατανοητό ότι, από όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς, εμείς οι Έλληνες διαθέτουμε τα περισσότερα εφόδια για να ανταποκριθούμε στην ιδεολογική πρόκληση. Παράλληλα προς την εθνοκρατική συμβολική, διαθέτουμε την πρόσβαση στην διαχρονική ελληνική θεματική, τμήμα της οποίας είναι και η οικουμενική εκκλησιαστική παράδοση. Οι συνειδητοποιημένοι Έλληνες ανοίγονται ιδεολογικά στον χρόνο και στο χώρο –μπορούν, επομένως, να αναζητήσουν διέξοδο από τα ιδεολογικά κενά της εποχής μας χωρίς να καταφεύγουν σε θρησκευτικό φονταμενταλισμό ή σε ρατσιστικές εκρήξεις.
Οι θεματικές αυτές είναι δύσκολες, με μεγάλες πνευματικές απαιτήσεις. Δεν υφίσταται δυτικό πρότυπο προς μίμηση, όπως έγινε στο παρελθόν με το υπόδειγμα του εθνικού κράτους ή τον κομμουνισμό. Οι κίνδυνοι για παρεκτροπές είναι υπαρκτοί –το απέδειξε η ρητορική της επταετούς δικτατορίας. Όμως, η άρνηση του προβλήματος, η εθελοτυφλία, η εμμονή σε παρωχημένες απλουστευτικές θέσεις, οδηγούν στην καταστροφή. Εφόσον δεν αξιοποιηθεί το πνευματικό μας κεφάλαιο από τους πεπαιδευμένους, θα βρικολακιάσει στα χέρια των τυχοδιωκτών της ιδεολογίας.
Σήμερα πάλι η διαχρονική ελληνική γλώσσα γίνεται αντικείμενο «πολιτικής» διαπραγμάτευσης. Παραβλέπεται ότι τα αρχαία ελληνικά δεν είναι απλώς θέμα γλωσσικής διδασκαλίας: είναι, όπως έγραφε η Ζακλίν ντε Ρομιγύ τρόπος σκέψης και πειθαρχίας, ένα πλήρες, απαράμιλλο σύστημα ηθικής και αξιών. Η απαξίωσή τους σε χρηστικό ή η επικοινωνιακό εργαλείο αποκαλύπτει αναχρονισμό, μικρόνοια και άγνοια.
Οι γειτονικοί μας λαοί σκοτώνονται για την οικειοποίηση των συμβόλων του μεσαιωνικού μουσουλμανικού παρελθόντος. Στα καθ’ ημάς, στο όνομα του εκσυγχρονισμού, διαπράττεται μία διαρκής ύβρις: τα πολιτισμικά μας αγαθά παραδίδονται στην «θρησκοληπτική» λεηλασία των άκρων.
* Καθηγητής στο Παρίσι, εκπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ, αρθρογράφος στην «Εστία» (από www.europeanbusiness.gr, 14/10/2013)
