Για τις αναλογίες και τις διαφορές ανάμεσα στην Αίγυπτο και τη Συρία, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συντίθενται στο μεσανατολικό παζλ, μιλά στην "Αυγή" της Κυριακής ο ομότιμος καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Αλέξανδρος Κούτσης. Ο καθηγητής, ένας από τους ελάχιστους Έλληνες ακαδημαϊκούς που μιλούν την αραβική γλώσσα, προβλέπει πως η Αίγυπτος οδεύει σε εποχή "μονιμοποίησης" του στρατού στη διακυβέρνηση και πως οι ΗΠΑ θα επιτεθούν στη Συρία.

Μόλις προ δύο εβδομάδων, ο Βρετανός αναλυτής Ρόμπερτ Φισκ αναρωτιόταν, σε άρθρο του δημοσιευμένο στην Independent, "αν γνωρίζει ο Ομπάμα πως στη Συρία τάσσεται με τη μεριά της Αλ Κάιντα". Ο καθηγητής Αλ. Κούτσης ξεκαθαρίζει το τοπίο και εξηγεί τις διαφορές ανάμεσα στους ισλαμιστές της Συρίας και της Αιγύπτου, τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, ενώ χαρτογραφεί και τις διπλωματικές γκρίζες ζώνες κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ.Έχοντας εξηγήσει ποιες ομάδες δραστηριοποιούνται στη συριακή αντιπολίτευση και γιατί δημιουργείται η εντύπωση πως την πρωτοκαθεδρία έχουν οι τζιχαντιστές, επισημαίνει πως το καθεστώς "δεν είναι ο Άσαντ", αλλά ένα σύμπλεγμα εξουσίας βασισμένο στη θρησκευτική φατρία των Σύρων Αλαουιτών.Τέλος, ερμηνεύει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που επιδεικνύει το Παρίσι για την κατάσταση στη Συρία και για ενδεχόμενη επέμβαση λόγω των ιδιαίτερων σχέσεων της Γαλλίας με τη χριστιανική μειονότητα των Μαρωνιτών στον Λίβανο.

* Δύο μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον στρατό, βλέπετε να προχωράει κάποια πολιτική διαδικασία στην Αίγυπτο ή πάμε για μονιμοποίηση της στρατιωτικής διακυβέρνησης της χώρας;
Νομίζω το δεύτερο και θα εξηγήσω για ποιους λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ο εξής: Η άνοδος των ισλαμιστών Αδελφών Μουσουλμάνων στην εξουσία συνοδεύτηκε από μέτρα αποκατάστασης του στρατιωτικού καθεστώτος του Μουμπάρακ. H άνοδός τους επικεντρώθηκε κυρίως στο δικαστικό σώμα και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αυτό που παρατηρούμε τώρα είναι ότι η νέα κυβέρνηση απομακρύνει από την Τοπική Αυτοδιοίκηση εκείνους που είχε διορίσει ο Μόρσι και επαναφέρει στο δικαστικό σώμα εκείνους που είχαν απομακρυνθεί.

Δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η αναθεώρηση του Συντάγματος, που είχε εγκριθεί με δημοψήφισμα από τον λαό τον Δεκέμβριο του 2012. Η επιτροπή που ανέλαβε την αναθεώρηση δεν περιλαμβάνει κανένα στέλεχος από τα ισλαμικά κινήματα. Βέβαια, το Σύνταγμα του Δεκεμβρίου είχε κάποιες διατάξεις οι οποίες προκαλούσαν δυσαρέσκεια και πρέπει να αναθεωρηθούν, αλλά το έργο αυτό πρέπει να αναλάβει μια συντακτική συνέλευση εκλεγμένη από τον αιγυπτιακό λαό.

Το τρίτο στοιχείο είναι οι ενέργειες που έχει αναλάβει η κυβέρνηση της Αιγύπτου οι οποίες έχουν στόχο να θέσουν και πάλι εκτός νόμου το κόμμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Όλα αυτά δείχνουν πως η κυβέρνηση προχωράει σε σχέδιο επαναφοράς ενός καθεστώτος που θα ελέγχεται από τον στρατό.


* Ο Μπασάρ Αλ Άσαντ, αλλά και διάφοροι διεθνείς αναλυτές, όπως ο Tόμας Φρίντμαν ή ο Ρόμπερτ Φισκ, υποστηρίζουν πως η Δύση τάσσεται στην Αίγυπτο κατά των ισλαμιστών, αλλά στη Συρία τάσσεται υπέρ τους. Συμφωνείτε με αυτό το σχήμα;
Βεβαίως και συμφωνώ. Πρέπει όμως να διευκρινίσουμε για ποιους ισλαμιστές μιλάμε. Στην περίπτωση της Αιγύπτου, έχουμε, κυρίως, τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, οι οποίοι έχουν δηλώσει ότι δεν είναι "αντιδυτικοί", αλλά δεν είναι και "φιλοδυτικοί". Το πρόβλημα με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο είναι ότι, αν πετύχει το πείραμά τους, η λεγόμενη Αραβική Άνοιξη θα επεκταθεί και στη Σαουδική Αραβία και στα κράτη του Κόλπου που είναι μοναρχικά καθεστώτα. Τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και οι ΗΠΑ δεν θέλουν να πετύχουν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στην Αίγυπτο και από την πρώτη στιγμή που ανέλαβαν την εξουσία σχηματίστηκε μέτωπο μοναρχικών καθεστώτων εναντίον τους. Όπως είπε και ένας στρατηγός του Ισραήλ: "Καλύτερα να έχουμε μια σκληρή δικτατορία στο Κάιρο, παρά μια ισλαμική δημοκρατία".

Τώρα, σε ό,τι αφορά τη Συρία, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είναι εξασθενημένοι εκεί, διότι τους είχε εξοντώσει ο πατήρ Άσαντ από το 1982. Για χρόνια λοιπόν λειτουργούσαν στο εξωτερικό και επομένως δεν είχαν εγχώρια ερείσματα και οργανώσεις, όπως συνέβαινε στην Αίγυπτο. Συνεπώς η Σαουδική Αραβία δεν έχει πρόβλημα να στηρίξει μια αντιπολίτευση στη Συρία που δεν ελέγχεται από την Αδελφότητα και την ίδια αυτή στάση ακολουθούν και οι ΗΠΑ. Το πρόβλημα τους είναι ότι στη Συρία βρίσκονται και εξτρεμιστικές ισλαμικές ομάδες τύπου Αλ Κάιντα, οι οποίες προέρχονται από το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Λιβύη και άλλα μέρη της Μ. Ανατολής, που είναι καλύτερα εκπαιδευμένες από τις άλλες, πιο μετριοπαθείς ομάδες ανταρτών, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν στον χώρο της αντιπολίτευσης.

Επομένως ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία έχουν ένα πρόβλημα: πώς θα μπορέσουν να οργανώσουν τον Συριακό Απελευθερωτικό Στρατό κατά τέτοιον τρόπο ώστε να πολεμήσει αποτελεσματικά και με επιτυχία τόσο ενάντια στον Άσαντ όσο και ενάντια στους τζιχαντιστές. Η επικείμενη επίθεση εναντίον της Συρίας αποσκοπεί στην αποδυνάμωση του Άσαντ ώστε να υπάρχει ένα μόνο μέτωπο. Πολύ φοβάμαι ότι δεν θα πετύχουν τον στόχο τους, με αποτέλεσμα να συνεχιστεί η αιματοχυσία.

* Συνοπτικά, ποιες δυνάμεις συγκροτούν την αντιπολίτευση στη Συρία;
Είναι δύο κυρίαρχοι χώροι. Στους μετριοπαθείς συγκαταλέγονται περισσότερες από χίλιες οργανώσεις και εξηγείται έτσι και γιατί είναι τόσο αποδιοργανωμένη η παράταξη και δεν μπορεί να συμφωνήσει σε ένα σχέδιο. Σε αντίθεση με την Αλ Κάιντα που έχει σχέδιο και έχει ανακηρύξει την ίδρυση Ηνωμένου Ισλαμικού Εμιράτου του Ιράκ και της Μεγάλης Συρίας. Στις περιοχές που ελέγχουν, έχουν επιβάλει αυστηρό ισλαμικό νόμο απαγορεύοντας στις γυναίκες να βγουν από τα σπίτια τους.

* Τι ρόλο παίζει η μεσαία τάξη στη Συρία;
Η μεσαία τάξη, τουλάχιστον τα δύο τελευταία χρόνια, έχει εξαφανιστεί. Η οικονομική ζημιά υπολογίζεται στο 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια. Για να ανοικοδομηθεί η Συρία θα χρειαστούν πολλές δεκαετίες. Επομένως, ό,τι έχει μείνει από τη μεσαία τάξη δεν θα μπορέσει να εδραιώσει τη δημοκρατία. Όπως ξέρετε, οι δημοκρατίες στηρίζονται στις ισχυρές μεσαίες τάξεις. Με τον εμφύλιο, πέρα από τη μεσαία τάξη, η ίδια η κοινωνία έχει διασπαστεί με βάση το θρησκευτικό στοιχείο: σουνίτες εναντίον σιιτών, χριστιανοί εναντίον σουνιτών. Θα είναι δύσκολο να δημιουργηθεί ένα κοινωνικά συνεκτικό κράτος.

* Υπάρχει προφανής διάδοχη κατάσταση μετά τον Άσαντ; Θεωρείτε πως θα προκύψει μέσα από το κόμμα του ή από την αντιπολίτευση;
Η διάδοχη κατάσταση θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα διαλόγου μεταξύ των δύο πλευρών. Συνήθως μιλάμε για τον Άσαντ. Το καθεστώς δεν είναι ο Άσαντ, το καθεστώς είναι μια μειονότητα, αυτή των Αλάουι, που ελέγχει την πολιτική διεργασία. Στο νέο σκηνικό θα θέλει να παίξει σημαντικό ρόλο και βέβαια δεν πρέπει να αποκλειστεί. Το ίδιο ισχύει και για την αντιπολίτευση. Χρειάζεται πολιτική λύση μέσα από διάλογο. Για τον σκοπό αυτόν υπήρχε σχετική συμφωνία τον Ιούνιο του 2012, η λεγόμενη Συμφωνία της Γενεύης, ανάμεσα σε ΗΠΑ, Ρωσία, Ε.Ε., Ηνωμένα Έθνη, για την προώθηση αυτού του διαλόγου και ενός οδικού χάρτη που θα οδηγούσε σε εκλογές, σε νέο σύνταγμα και σε μια πολιτική κατάσταση αποδεκτή από όλους. Τότε ο Άσαντ βρισκόταν σε δύσκολη θέση και δέχτηκε. Επειδή η αντιπολίτευση βρισκόταν σε καλύτερη θέση, αρνήθηκε να συμμετάσχει αν δεν παραιτείτο ο Άσαντ. Επομένως δεν έγινε τίποτα, τα μέλη της Συμφωνίας της Γενεύης είχαν προγραμματίσει συνάντηση τον ερχόμενο Οκτώβριο για να ξεκινήσει πάλι η διαδικασία.

Στο μεταξύ, η ισορροπία δυνάμεων στη Συρία αντιστράφηκε. Ο Άσαντ πήρε το πάνω χέρι, η αντιπολίτευση βρισκόταν σε αδύναμη θέση και, όπως αντιλαμβάνεστε, δύσκολα θα έμπαινε σε διαδικασία διαπραγμάτευσης. Μεγάλη ευθύνη για την κατάσταση αυτή έχουν οι ΗΠΑ, διότι έπρεπε να πιέσουν την αντιπολίτευση από πέρυσι να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να παραιτηθεί από την απαίτηση παραίτησης του Άσαντ, διότι έτσι κι αλλιώς η θητεία του λήγει το 2014. Θα μπορούσαν σ' αυτόν τον ένα χρόνο να ετοιμάσουν το έδαφος για τη διάδοχη κατάσταση.
Αντιλαμβάνεστε ότι αν επιτεθούν οι ΗΠΑ στον Άσαντ, και θα επιτεθούν, αυτό θα σημάνει και τον τερματισμό κάθε προσπάθειας πολιτικής επίλυσης της κρίσης. Η ιδέα ότι θα έχουμε μια ομαλή διάδοχη κατάσταση μετά από τέτοιο χτύπημα δεν νομίζω πως είναι ρεαλιστική.

* Πού αποδίδετε την ιδιαίτερη εμπλοκή της Γαλλίας; Σε ποιο βαθμό η τύχη της Συρίας ταυτίζεται με αυτή του Λιβάνου;
Η Γαλλία έχει ιδιαίτερο συμφέρον στον Λίβανο από το 1860 που ανέλαβε προστάτιδα χώρα των Μαρωνιτών, μειονότητα σήμερα, πλειονότητα τότε. Το πολιτικό σύστημα του Λιβάνου στηρίζεται στη διανομή της εξουσίας μεταξύ των θρησκευτικών μειονοτήτων. Στο παρελθόν, την πλειοψηφία είχαν οι Μαρωνίτες, μετά τον εμφύλιο το κέντρο εξουσίας μετατοπίστηκε στους σουνίτες μουσουλμάνους. Τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει σημαντική επιρροή και η μειονότητα των σιιτών που συνδέεται με τη Χεζμπολάχ. Ο εμφύλιος στη Συρία, που ουσιαστικά είναι σύγκρουση ανάμεσα σε σουνίτες και σιίτες, έχει επηρεάσει τις σχέσεις των θρησκευτικών κοινοτήτων στον Λίβανο. Η Γαλλία φοβάται πως αν συνεχιστεί η σύγκρουση, θα επεκταθεί και ενάντια στους Μαρωνίτες. Αυτό είναι το κύριο ενδιαφέρον της.