1. Η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη σκέψη, ως η επιθετικότερη εκδήλωση του κεφαλαίου απέναντι στην εργασία και την κοινωνία γενικότερα, αναπτύσσεται και εξαντλείται σε μια ρητορική επιλεκτικών ελλειμμάτων σε οικονομικούς δείκτες, χωρίς ίχνος σύζευξης της οικονομικής και της κοινωνικής πολιτικής. Στον λόγο της υποβαθμίζονται οι κοινωνικές επιπτώσεις των πολιτικών επιλογών, παρουσιαζόμενες σαν ατύχημα ή σαν παράπλευρες απώλειες, και όχι σαν συστατικό τους στοιχείο. Το κραυγαλέο κοινωνικό έλλειμμα, απότοκο των όρων χάραξης και άσκησης πολιτικής ερήμην των κοινωνιών, αναδεικνύει ένα τεράστιο έλλειμμα ουσιαστικής δημοκρατίας. Και τα δύο, ωστόσο, συμπυκνώνονται σε έλλειμμα πολιτισμού. Αξίες αλλοιώνονται και κατεδαφίζονται. Αποθεώνεται το ατομοκεντρικό και αγοραίο πρότυπο επιβάλλοντας κουλτούρα αυτονόητης ανοχής και αποδοχής ελλειμμάτων δημοκρατίας που, με τη σειρά τους, κατεδαφίζουν την κοινωνία.
2. Το κοινωνικό έλλειμμα, που οδηγεί στα πρόθυρα ανθρωπιστικής κρίσης, εκδηλώνεται με τα εντεινόμενα φαινόμενα φτωχοποίησης της ελληνικής κοινωνίας στο 27%, εκτόξευσης της επίσημης ανεργίας στο 28%, απουσίας απασχολούμενου σε περισσότερα από 450 χιλιάδες νοικοκυριά, ισοπέδωσης και υπερφορολόγησης της εργασίας με σωρευτικά εισοδηματικές απώλειες κατά 50% στην τελευταία τριετία, εκτίναξης σε 4.000 των «οικονομικών» αυτοκτονιών, επίσπευσης διαδικασιών για εξωτερική μετανάστευση, κυρίως ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, για περισσότερους από 300 χιλιάδες πολίτες στην ίδια περίοδο. Σε αυτά προστίθεται η αποδόμηση του ανέκαθεν ελλειμματικού ελληνικού κράτους πρόνοιας, ακολουθώντας τη γενικευμένη και συστηματική απορρύθμιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.
3. Η εργασιακή και κοινωνική αποδιάρθρωση που σχεδιασμένα συντελείται, την ίδια στιγμή που ελληνικοί και διεθνείς οικονομικοί κύκλοι κερδοσκοπούν από την κρίση, δεν θα μπορούσε να επέλθει χωρίς εξόφθαλμες παραβιάσεις δημοκρατικών κανόνων. Η διαχρονική υποβάθμιση του ρόλου της Βουλής, τα εκλογικά συστήματα νόθευσης της λαϊκής βούλησης, η άνευ όρων αποδοχή των εντολών μη δημοκρατικά νομιμοποιημένων θεσμών (τρόικας, τραπεζών) και των απρόσωπων «αγορών» της διεθνούς τοκογλυφίας αναδεικνύουν το μέγεθος του δημοκρατικού ελλείμματος, που συχνότατα συνοδεύεται από πρακτικές ακραίου αυταρχισμού.
Το έλλειμμα αυτό διαπερνά τα εθνικά όρια. Συναντάται στη λειτουργία της Ε.Ε. με την κυριαρχία τής μη δημοκρατικά νομιμοποιημένης Ευρωπαϊκής επιτροπής και τον υποβαθμισμένο ρόλο του Ευρωκοινοβουλίου. Καταγράφεται στην αρχιτεκτονική της ΟΝΕ, με τον κυρίαρχο ρόλο της ΕΚΤ που επιβάλλει σιδηρούς κανόνες αδιαφορώντας για τους κοινωνικούς δείκτες. Στο ευρύτερο πεδίο οι αδιαφανείς όροι της παγκόσμιας διακυβέρνησης επικυρώνουν την εξουσία μεγάλων ομίλων και του διεθνούς επιχειρηματικού, χρηματιστηριακού και τραπεζικού κεφαλαίου.
4. Η άκριτη ή μοιραία αποδοχή του ελλείμματος δημοκρατίας εισάγεται έντεχνα από τον πολιτισμό των νέων(;) αξιών υπό την επίμονη αρωγή της διαπλεκόμενης μιντιοκρατίας. Ο ατομισμός, συνδεδεμένος με ένα στρεβλό καταναλωτικό όραμα, αποθεώνεται σε βάρος κάθε έννοιας αλληλεγγύης, ευάλωτος σε εκδηλώσεις κοινωνικού αυτοματισμού και ανθρωποφαγίας.
Η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων αναδεικνύεται κυρίαρχη αξία παρασύροντας τον κόσμο της εργασίας και την κοινωνία ολόκληρη στη λογική ενός ανηλεούς ανταγωνισμού. Οι επιχειρήσεις από εργαλεία κάλυψης κοινωνικών αναγκών μετατρέπονται σε δυνάστες που οι κοινωνίες οφείλουν ευλαβικά να υπηρετούν. Η εκπαίδευση αποκτά αγοραία υπόσταση. Η παιδεία ως πνευματική καλλιέργεια υποβαθμίζεται και λοιδορείται (εύλογη εξέλιξη μετά από 20 χρόνια που Ελληνας υπουργός Πολιτισμού αποκάλεσε τους ποιητές «λαπάδες»!!!). Οι κοινωνικές επιστήμες, που διερευνούν την πραγματική εικόνα πίσω από την κουρτίνα, στιγματίζονται ως άχρηστες. Το «είναι» γίνεται αδιάφορο μπροστά στο «φαίνεσθαι». Η έννοια του δημόσιου αγαθού απαξιώνεται. Οι κυβερνήσεις εκλεγόμενες για να υπερασπισθούν τη δημόσια περιουσία επικαλούνται ευθέως την ανικανότητά τους (με το επιχείρημα του κακού κρατικού διαχειριστή), προκειμένου να την ξεπουλήσουν ενεργώντας ως πλασιέ ιδιωτικών συμφερόντων.
Η εκτεταμένη διαφθορά περιλαμβάνει μονόπλευρα διαφθειρόμενους, αλλά ποτέ διαφθείροντες. Ο ευνοημένος του ρουσφετιού παύει να νιώθει ντροπή, διαλαλώντας σήμερα το επίτευγμά του. Τεράστια ποικιλία εύπεπτων όρων χρησιμοποιείται προκειμένου να αποκρυβεί το πραγματικό τους αντικοινωνικό περιεχόμενο. Οι αναδιαρθρώσεις μεταφράζονται σε πρακτικές κοινωνικής αποκτήνωσης, οι μεταρρυθμίσεις σε μορφές αντιμεταρρύθμισης και απορρύθμισης. Ο «σοσιαλιστής» συμπράττει με τον «βάρβαρο» για να σωθεί η χώρα από τη… βαρβαρότητα. Η έννοια της δημοκρατίας διασύρεται και θύματα της νέας σκέψης, εθισμένα στην καταστρατήγηση δικαιωμάτων και ανακαλύπτοντας τον ένοχο της ισοπέδωσής τους στην «πολλή δημοκρατία», καταφεύγουν στον «τιμωρό» ακροδεξιό ολοκληρωτισμό.
5. Τα κραυγάζοντα σύγχρονα κοινωνικά και δημοκρατικά ελλείμματα είναι προϊόντα ενός πολιτισμού που επιβλήθηκε για να ικανοποιήσει στόχους υψηλής και μακράς οικονομικοπολιτικής κερδοφορίας. Η ουσιαστική ανατροπή των πολιτικών κοινωνικού εξανδραποδισμού και εκχυδαϊσμού της δημοκρατίας προϋποθέτει μια εκτεταμένη πολιτισμική επανάσταση για τη διαμόρφωση ενός τρόπου σκέψης που θα αποκαθιστά έννοιες και αξίες και θα τις ιεραρχεί με άξονα τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες και όχι τις αγοραίες επιδιώξεις.
* Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου
