Philip Stephens
Πολλοί
εξέφρασαν την απαισιοδοξία τους αναφορικά με τη μακρά και την κακώς
περιγραφόμενη ειρηνευτική διαδικασία της Μέσης Ανατολής. Αρκετοί
εκτιμούν ότι η στήριξη του Ισραήλ στους εποίκους της Δυτικής Όχθης
καθιστά την όποια συζήτηση περί ύπαρξης δύο κρατών καθαρά ακαδημαϊκή.
Όσο για τον Μπαράκ Ομπάμα, πότε ήταν η τελευταία φορά που ο πρόεδρος των
ΗΠΑ πήρε κάποιο μεγάλο πολιτικό ρίσκο ισάξιο με τις εξαιρετικές του ομιλίες;
Και ο κ. Κέρι; Ορισμένοι θεωρούν ότι οι διπλωματικές απόπειρες
αντανακλούν περισσότερο υπερβολική αυτοεκτίμηση, παρά τις πραγματικές
προσδοκίες για λύση.
Υπάρχει, όμως, και άλλος τρόπος να δει κανείς την κατάσταση. Εάν ο κ. Κέρι αποτύχει, τότε η συζήτηση περί συνύπαρξης δύο κρατών τελειώνει. Η προσοχή θα επιστρέψει στα δικαιώματα των Παλαιστινίων που έχουν εγκλωβιστεί στους θύλακες των εποίκων. Το Ισραήλ θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει την επιλογή που πάντα απέφευγε: ένα κράτος που θα εκτείνεται από τη Μεσόγειο μέχρι τον ποταμό Ιορδάνη δεν μπορεί να γίνει αμέσως ισραηλιτικό και δημοκρατικό. Σε ό,τι αφορά τις άλλες προτεραιότητες της περιοχής, τι ακριβώς θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ;
Αρκετές ημέρες πριν από το πραξικόπημα στην Αίγυπτο, η Ουάσιγκτον προσπαθούσε να πείσει τον στρατό να μην απομακρύνει τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι. Οι εκκλήσεις της παραμερίστηκαν. Έκτοτε οι ΗΠΑ προσπαθούν να πάρουν το πλευρό των στρατηγών λέγοντας ότι η απομάκρυνση ενός εκλεγμένου ηγέτη κατά κάποιον τρόπο δεν ήταν πραξικόπημα.
Ο κ. Ομπάμα θα πρέπει να είναι συνηθισμένος στα εμπόδια. Τον Αύγουστο του 2011 ζήτησε την απομάκρυνση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία. «Ήρθε η ώρα για τον πρόεδρο Ασάντ να κάνει πίσω» είχε δηλώσει. Δύο χρόνια αργότερα, ο ηγέτης της Συρίας παραμένει στη θέση του. Κάποτε, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ έλεγε ότι κάποιος έπρεπε να φύγει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο… έφευγε.
Οι Ευρωπαίοι είναι ακόμη πιο αδύναμοι. Η Βρετανία και η Γαλλία είχαν φανταστεί ότι η απομάκρυνση του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη θα σηματοδοτούσε κάποιο ρόλο για την Ευρώπη στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης. Αντιθέτως, η επιτυχία στην καθαίρεση του Καντάφι οδήγησε σε στρατηγική αποτυχία καθώς η Λιβύη βυθίστηκε ξανά στο χάος. Το Λονδίνο και το Παρίσι άσκησαν πιέσεις για την άρση του ευρωπαϊκού εμπάργκο στην πώληση όπλων στις αντικαθεστωτικές δυνάμεις στη Συρία. Έκτοτε, οι δυνάμεις του αλ. Ασάντ προχώρησαν, αλλά η Βρετανία εγκατέλειψε την πρόταση για εξοπλισμό των αντικαθεστωτικών.
Όταν απομακρύνθηκε ο κ. Μόρσι, οι ηγέτες της Ευρώπης ρώτησαν τους συμβούλους τους πώς θα μπορούσαν να αντιδράσουν. Η άβολη απάντηση που πήραν ήταν πως δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά. Πριν από κάποιο καιρό συζητήθηκε το νέο μοντέλο παρεμβατισμού που θα εξισορροπούσε τους ετοιμοπόλεμους ψηφοφόρους με την προστασία των ευρωπαϊκών συμφερόντων. Η Δύση θα λειτουργούσε σαν μαέστρος σε μία ορχήστρα τοπικών δυνάμεων.
Τώρα, όμως, οι δυνάμεις αυτές ακολουθούν τον δικό τους ρυθμό. Από καιρού εις καιρόν παίρνουν μάλιστα και την μπαγκέτα του μαέστρου. Η διστακτικότητα της Ουάσιγκτον να αποκαλέσει πραξικόπημα το πραξικόπημα εξηγείται από τις ανησυχίες της να διατηρήσει την ισχύ της αποτρέποντας το αυτόματο φρένο στην αμερικανική στρατιωτική βοήθεια.
Στην περίπτωση της Βρετανίας, η κυβέρνηση αισθάνθηκε υποχρεωμένη να υποκύψει στις πιέσεις της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, που φέρονται να χρηματοδοτούν το νέο καθεστώς στο Κάιρο. Η πολυδιαφημισμένη στροφή του Μπ. Ομπάμα στην Ασία ήταν μία καλά σχεδιασμένη στροφή από τη Μέση Ανατολή.Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, ο αραβικός κόσμος έχει ξεπεράσει κατά πολύ τον Λευκό Οίκο στην πρόβλεψη των εξελίξεων. Δεν προκαλεί έκπληξη πως οι Άραβες κατέληξαν στο ότι εάν οι ΗΠΑ απομακρυνθούν τότε το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να παλέψουν οι ίδιοι για τα συμφέροντά τους.
Υπάρχουν μυριάδες μικρότερα ρήγματα. Η Μέση Ανατολή ορίζεται πλέον από το ρήγμα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών - από τη μία πλευρά η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου και από την άλλη το Ιράν και οι εταίροι του. Καμία στρατηγική παρέμβαση της Δύσης δεν θα μπορούσε να ρυθμίσει τη σύγκρουση από αυτήν τη θεοκρατική αντιπαλότητα. Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ είναι να συμβάλουν στον περιορισμό του Σιιτικού Ιράν και της Χεζμπολάχ από τη μία πλευρά και να αντιμετωπίσουν τον τζιχαντισμό των Σουνιτών από την άλλη.
Πολλοί θα υποστηρίξουν ότι δεν μπορούν να γίνουν και πολλά. Αυτήν την εβδομάδα, ο Στρατηγός Μάρτιν Ντέμπσεϊ, ο επικεφαλής των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, απέρριψε ρητά τα επιχειρήματα όσων υποστηρίζουν ότι μία περιορισμένη επιχείρηση στη Συρία θα άλλαζε αποφασιστικά τις ισορροπίες στη χώρα. Παρέμβαση, δήλωσε, σημαίνει πόλεμος, ό,τι κόστος αυτό συνεπάγεται σε αίμα, χρήματα και απρόβλεπτες επιπτώσεις.
Με αυτή τη δήλωση υπόψη, θα ήταν λάθος να υπερεκτιμήσει ή να υποτιμήσει κανείς τα όρια της δυτικής ισχύος.Αυτό το επιχείρημα ανέπτυξε εύγλωττα ο Ντέβιντ Μίλιμπαντ, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, ο οποίος μετακομίζει στη Νέα Υόρκη για να ηγηθεί τις Επιτροπής Διεθνούς Διάσωσης. Ο κ. Μίλιμπαντ προειδοποίησε ότι η δυτική αδιαφορία θα μετατρέψει μία δεκαετία πολέμων σε μία δεκαετία αναταραχών. Οι ΗΠΑ παραμένουν το ισχυρότερο κράτος στον πλανήτη, με πολιτικό και στρατιωτικό βάρος που ξεπερνά κάθε αντίπαλοΟ κατά πολύ. Έχουν τεράστια οικονομική ισχύ. Η Ευρώπη, παρά τις πληγές που προκάλεσε στον εαυτό της, εξακολουθεί να έχει σοβαρή οικονομική και διπλωματική ισχύ.
Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι έχουν καθήκον να απαλύνουν τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις της σύγκρουσης, αλλά και το συμφέρον να το πράξουν. Έχουν επίσης τη μοναδική δυνατότητα να χειριστούν τοπικές και διεθνές πιέσεις για πολιτικούς διακανονισμούς.
Ο ρόλος αυτός δεν έχει αίγλη. Οι διαπραγματεύσεις αυτές δεν θα βρεθούν στα πρωτοσέλιδα όπως έγινε με τους πυραύλους cruise. Οι προσπάθειες συχνά αποτυγχάνουν. Δεν υπάρχουν, όμως, και πολλές εναλλακτικές. Όπως θα έχει μάθει και το Ισραήλ, το μόνο που δεν φέρνει την ειρήνη είναι ο πόλεμος. Κατά συνέπεια, ο κ. Κέρι έχει δίκιο. Θα πρέπει να τον στηρίξουμε.
Υπάρχει, όμως, και άλλος τρόπος να δει κανείς την κατάσταση. Εάν ο κ. Κέρι αποτύχει, τότε η συζήτηση περί συνύπαρξης δύο κρατών τελειώνει. Η προσοχή θα επιστρέψει στα δικαιώματα των Παλαιστινίων που έχουν εγκλωβιστεί στους θύλακες των εποίκων. Το Ισραήλ θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει την επιλογή που πάντα απέφευγε: ένα κράτος που θα εκτείνεται από τη Μεσόγειο μέχρι τον ποταμό Ιορδάνη δεν μπορεί να γίνει αμέσως ισραηλιτικό και δημοκρατικό. Σε ό,τι αφορά τις άλλες προτεραιότητες της περιοχής, τι ακριβώς θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ;
Αρκετές ημέρες πριν από το πραξικόπημα στην Αίγυπτο, η Ουάσιγκτον προσπαθούσε να πείσει τον στρατό να μην απομακρύνει τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι. Οι εκκλήσεις της παραμερίστηκαν. Έκτοτε οι ΗΠΑ προσπαθούν να πάρουν το πλευρό των στρατηγών λέγοντας ότι η απομάκρυνση ενός εκλεγμένου ηγέτη κατά κάποιον τρόπο δεν ήταν πραξικόπημα.
Ο κ. Ομπάμα θα πρέπει να είναι συνηθισμένος στα εμπόδια. Τον Αύγουστο του 2011 ζήτησε την απομάκρυνση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία. «Ήρθε η ώρα για τον πρόεδρο Ασάντ να κάνει πίσω» είχε δηλώσει. Δύο χρόνια αργότερα, ο ηγέτης της Συρίας παραμένει στη θέση του. Κάποτε, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ έλεγε ότι κάποιος έπρεπε να φύγει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο… έφευγε.
Οι Ευρωπαίοι είναι ακόμη πιο αδύναμοι. Η Βρετανία και η Γαλλία είχαν φανταστεί ότι η απομάκρυνση του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη θα σηματοδοτούσε κάποιο ρόλο για την Ευρώπη στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης. Αντιθέτως, η επιτυχία στην καθαίρεση του Καντάφι οδήγησε σε στρατηγική αποτυχία καθώς η Λιβύη βυθίστηκε ξανά στο χάος. Το Λονδίνο και το Παρίσι άσκησαν πιέσεις για την άρση του ευρωπαϊκού εμπάργκο στην πώληση όπλων στις αντικαθεστωτικές δυνάμεις στη Συρία. Έκτοτε, οι δυνάμεις του αλ. Ασάντ προχώρησαν, αλλά η Βρετανία εγκατέλειψε την πρόταση για εξοπλισμό των αντικαθεστωτικών.
Όταν απομακρύνθηκε ο κ. Μόρσι, οι ηγέτες της Ευρώπης ρώτησαν τους συμβούλους τους πώς θα μπορούσαν να αντιδράσουν. Η άβολη απάντηση που πήραν ήταν πως δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά. Πριν από κάποιο καιρό συζητήθηκε το νέο μοντέλο παρεμβατισμού που θα εξισορροπούσε τους ετοιμοπόλεμους ψηφοφόρους με την προστασία των ευρωπαϊκών συμφερόντων. Η Δύση θα λειτουργούσε σαν μαέστρος σε μία ορχήστρα τοπικών δυνάμεων.
Τώρα, όμως, οι δυνάμεις αυτές ακολουθούν τον δικό τους ρυθμό. Από καιρού εις καιρόν παίρνουν μάλιστα και την μπαγκέτα του μαέστρου. Η διστακτικότητα της Ουάσιγκτον να αποκαλέσει πραξικόπημα το πραξικόπημα εξηγείται από τις ανησυχίες της να διατηρήσει την ισχύ της αποτρέποντας το αυτόματο φρένο στην αμερικανική στρατιωτική βοήθεια.
Στην περίπτωση της Βρετανίας, η κυβέρνηση αισθάνθηκε υποχρεωμένη να υποκύψει στις πιέσεις της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, που φέρονται να χρηματοδοτούν το νέο καθεστώς στο Κάιρο. Η πολυδιαφημισμένη στροφή του Μπ. Ομπάμα στην Ασία ήταν μία καλά σχεδιασμένη στροφή από τη Μέση Ανατολή.Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, ο αραβικός κόσμος έχει ξεπεράσει κατά πολύ τον Λευκό Οίκο στην πρόβλεψη των εξελίξεων. Δεν προκαλεί έκπληξη πως οι Άραβες κατέληξαν στο ότι εάν οι ΗΠΑ απομακρυνθούν τότε το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να παλέψουν οι ίδιοι για τα συμφέροντά τους.
Υπάρχουν μυριάδες μικρότερα ρήγματα. Η Μέση Ανατολή ορίζεται πλέον από το ρήγμα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών - από τη μία πλευρά η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου και από την άλλη το Ιράν και οι εταίροι του. Καμία στρατηγική παρέμβαση της Δύσης δεν θα μπορούσε να ρυθμίσει τη σύγκρουση από αυτήν τη θεοκρατική αντιπαλότητα. Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ είναι να συμβάλουν στον περιορισμό του Σιιτικού Ιράν και της Χεζμπολάχ από τη μία πλευρά και να αντιμετωπίσουν τον τζιχαντισμό των Σουνιτών από την άλλη.
Πολλοί θα υποστηρίξουν ότι δεν μπορούν να γίνουν και πολλά. Αυτήν την εβδομάδα, ο Στρατηγός Μάρτιν Ντέμπσεϊ, ο επικεφαλής των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, απέρριψε ρητά τα επιχειρήματα όσων υποστηρίζουν ότι μία περιορισμένη επιχείρηση στη Συρία θα άλλαζε αποφασιστικά τις ισορροπίες στη χώρα. Παρέμβαση, δήλωσε, σημαίνει πόλεμος, ό,τι κόστος αυτό συνεπάγεται σε αίμα, χρήματα και απρόβλεπτες επιπτώσεις.
Με αυτή τη δήλωση υπόψη, θα ήταν λάθος να υπερεκτιμήσει ή να υποτιμήσει κανείς τα όρια της δυτικής ισχύος.Αυτό το επιχείρημα ανέπτυξε εύγλωττα ο Ντέβιντ Μίλιμπαντ, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, ο οποίος μετακομίζει στη Νέα Υόρκη για να ηγηθεί τις Επιτροπής Διεθνούς Διάσωσης. Ο κ. Μίλιμπαντ προειδοποίησε ότι η δυτική αδιαφορία θα μετατρέψει μία δεκαετία πολέμων σε μία δεκαετία αναταραχών. Οι ΗΠΑ παραμένουν το ισχυρότερο κράτος στον πλανήτη, με πολιτικό και στρατιωτικό βάρος που ξεπερνά κάθε αντίπαλοΟ κατά πολύ. Έχουν τεράστια οικονομική ισχύ. Η Ευρώπη, παρά τις πληγές που προκάλεσε στον εαυτό της, εξακολουθεί να έχει σοβαρή οικονομική και διπλωματική ισχύ.
Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι έχουν καθήκον να απαλύνουν τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις της σύγκρουσης, αλλά και το συμφέρον να το πράξουν. Έχουν επίσης τη μοναδική δυνατότητα να χειριστούν τοπικές και διεθνές πιέσεις για πολιτικούς διακανονισμούς.
Ο ρόλος αυτός δεν έχει αίγλη. Οι διαπραγματεύσεις αυτές δεν θα βρεθούν στα πρωτοσέλιδα όπως έγινε με τους πυραύλους cruise. Οι προσπάθειες συχνά αποτυγχάνουν. Δεν υπάρχουν, όμως, και πολλές εναλλακτικές. Όπως θα έχει μάθει και το Ισραήλ, το μόνο που δεν φέρνει την ειρήνη είναι ο πόλεμος. Κατά συνέπεια, ο κ. Κέρι έχει δίκιο. Θα πρέπει να τον στηρίξουμε.
