Όταν η Βουλγαρία πίεσε το 2009 την
Gazprom για μια έκπτωση στην
τιμή του φυσικού αερίου, η μεγαλύτερη παραγωγός του πλανήτη αρνήθηκε να κάνει
πίσω. Το περασμένο φθινόπωρο όμως, ήταν η σειρά της να οπισθοχωρήσει και η
Βουλγαρία εξασφάλισε έκπτωση 20% από τον γίγαντα του φυσικού αερίου.«Δεν μπορούν να μας εξαναγκάσουν
όπως παλαιότερα και η αδυναμία τους στις διαπραγματεύσεις το φανέρωσε αυτό»,
τονίζει ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Βουλγαρίας, Συμεών Ντζανκώφ, ο οποίος
συμμετείχε στις διμερείς επαφές. «Μας έδωσαν την αίσθηση ότι μας χρειάζονταν
περισσότερο από ότι τους χρειαζόμασταν εμείς και το εκμεταλλευτήκαμε»,
συμπληρώνει.Στην Ευρώπη, όπου η Gazprom κάποτε είχε τη φήμη σκληρού διαπραγματευτή και υπαγόρευε τις τιμές, οι καταναλωτές εκμεταλλεύονται νέες πηγές. Η αυξημένη παραγωγή σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ αποδέσμευσε μεγάλες ποσότητες σε άλλες περιοχές του πλανήτη, αλλά και ποσότητες αμερικανικού άνθρακα που πλέον δεν είναι απαραίτητες εγχώρια. Με αυτό το νέο μοχλό πίεσης, οι Ευρωπαίοι πελάτες της Gazprom έχουν εξασφαλίσει εκπτώσεις δισεκατομμυρίων και πιέζουν για ακόμα περισσότερες.Η Ευρώπη είναι η πιο επικερδής αγορά της Gazprom. Η εταιρεία προμηθεύει περίπου το ένα τέταρτο του αερίου της Ευρώπης μέσω ενός δικτύου αγωγών. Η Gazprom ανακοίνωσε την Τρίτη ότι τα καθαρά της κέρδη μειώθηκαν κατά 6,5 δις. δολάρια ή 15% πέρυσι, λόγω της πτώσης 9% των πωλήσεων στην Ε.Ε.
Η Gazprom ήταν πάντα η ναυαρχίδα στην προσπάθεια του Ρώσου ηγέτη, Βλαδιμίρ Πούτιν, να καταστήσει τη Ρωσία μια ενεργειακή υπερδύναμη. Η εταιρεία, που ελέγχει επίσης την τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγό πετρελαίου της Ρωσίας, δημιουργήθηκε πριν δύο δεκαετίες από το σοβιετικό υπουργείο Αερίου και ανήκει στο κράτος. Βάσει νόμου, είναι η μοναδική ρωσική εταιρεία που επιτρέπεται να εξάγει αέριο.
Οι εσωτερικοί τριγμοί του ομίλου σήμερα επηρεάζουν την ρωσική οικονομία διότι ευθύνεται για το 10% των συνολικών εσόδων από τις εξαγωγές. Νωρίτερα φέτος, ο κ. Πούτιν επέκρινε την Gazprom επειδή επέτρεψε να μειωθούν οι εξαγωγές, πλήττοντας έτσι τα κρατικά έσοδα. Τον Μάρτιο, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι προειδοποίησαν ότι οι στάσιμες εξαγωγές αερίου είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο η ανάπτυξη της χώρας δεν θα φτάσει τον στόχο του 5% που είχε θέσει ο Πούτιν.
Τον Οκτώβριο, ο κ. Πούτιν κάλεσε την Gazprom να προσαρμόσει την στρατηγική της ενώπιον της αποκαλούμενης «επανάστασης του σχιστολιθικού αερίου». Το Κρεμλίνο εξετάζει τώρα την διακοπή του μονοπωλίου της εταιρείας στις εξαγωγές ώστε να επιτραπεί σε ανταγωνιστές της να εξάγουν, οι οποίοι ανέπτυξαν ταχύτερα το υγροποιημένο φυσικό αέριο. Η Ρωσία διαθέτει μερίδιο μόλις 4% στη συγκεκριμένη αγορά.
Η Gazprom, η οποία διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα αερίου στον κόσμο, δηλώνει βέβαιη για την τιμολογιακή της πολιτική, η οποία θέτει ως προτεραιότητα τις υψηλές τιμές, παρά τις υψηλές ποσότητες. Η ευρωπαϊκή παραγωγή αερίου μειώθηκε τα τελευταία χρόνια και τα στελέχη της Gazprom προβλέπουν ότι η Ευρώπη θα χρειαστεί σύντομα μεγάλες προμήθειες, οπότε δεν υπάρχει λόγος να περικοπούν υπερβολικά οι τιμές.
Μιλώντας στην κρατική τηλεόραση στις 30 Μαρτίου, ο διευθύνων σύμβουλος, Αλεξέι Μίλερ, ελαχιστοποίησε την απειλή από το αμερικανικό αέριο. Προέβλεψε ότι είναι «μια φούσκα που θα σκάσει σύντομα. Παραμένουμε σκεπτικοί για το σχιστολιθικό αέριο. Δεν βλέπουμε κανέναν κίνδυνο για εμάς».
Ο εκπρόσωπος της Gazprom, Σεργκέι Κουπριάνωφ, επιβεβαίωσε ότι η ανάπτυξη του σχιστολιθικού αερίου «έχει όντως μια επίδραση» στις διαπραγματεύσεις για τα συμβόλαια, «αλλά δεν βλέπουμε καμία τραγωδία. Το βασικό μας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα είναι ότι μπορούμε να εγγυηθούμε τις προμήθειες επί μακρόν».
Η Gazprom ανακοίνωσε την Τρίτη ότι οι εξαγωγές της στην Ευρώπη το α’ τρίμηνο ήταν 5% μεγαλύτερες σε ετήσια βάση. Ο ασυνήθιστα ψυχρός καιρός ενίσχυσε την ζήτηση, τη στιγμή που περισσότερα φορτία LNG κατέληξαν στην Ασία. Αυτό προκάλεσε άνοδο των τιμών στην φυσική αγορά, κάτι το οποίο θεωρεί η Gazprom ότι αποδεικνύει την αξία της τιμολογιακής της πολιτικής για τους καταναλωτές.
Μετά την ανάληψη της εξουσίας το 2000, ο κ. Πούτιν κατέστησε την Gazprom ως ακρογωνιαίο λίθο του νέου κρατικού καπιταλισμού, με βάση τον οποίο οι μεγάλες εταιρείες σε στρατηγικούς τομείς ελέγχονται από το δημόσιο. Ο κ. Πούτιν τοποθέτησε συμμάχους του στην διοίκηση της Gazprom. Η εταιρεία χρησιμοποίησε την κυρίαρχη θέση της στην αγορά αερίου για να ανταγωνιστεί τις διεθνείς επιχειρήσεις και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και έγινε έτσι εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου, σύμφωνα με τα στελέχη και τους Ευρωπαίους αξιωματούχους. Στον Κολοφώνα της ισχύος της, η Gazprom υπαγόρευε τις τιμές στους πελάτες της στην Ευρώπη, ιδίως στο πρώην σοβιετικό μπλοκ, υποστηρίζουν οι Ευρωπαίοι.
Οι πρώτοι τριγμοί για τους καταναλωτές ήρθαν το 2006, όταν η Gazprom διέκοψε τις προμήθειες στην Ουκρανία κατά την διάρκεια του χειμώνα εξαιτίας μιας διαφωνίας για την τιμολόγηση. Αυτή η πράξη διέκοψε τις προμήθειες και για τους υπόλοιπους πελάτες στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη.
Οι δυτικοί ηγέτες κατηγόρησαν την Μόσχα ότι χρησιμοποιεί τον ενεργειακό της πλούτο για να πετύχει πολιτικούς στόχους. Ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Ντικ Τσέινι, είπε ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί το αέριο για «εκφοβισμό και εκβιασμό», μια κατηγορία που αρνείται το Κρεμλίνο.
Το βέλτιστο σημείο για την Gazprom ήρθε το 2008, όταν οι τιμές του αερίου έφτασαν επίπεδα-ρεκόρ. Ο κ. Μίλερ προέβλεψε τότε ακόμα μεγαλύτερες τιμές και ότι η Gazprom θα γινόταν η μεγαλύτερη επιχείρηση παγκοσμίως, με κεφαλαιοποίηση ενός τρις. δολαρίων. Ο κ. Πούτιν φλέρταρε τότε με την ιδέα της σύστασης ενός καρτέλ όπως ο OPEC στο φυσικό αέριο.
Ακόμα και μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση και την περικοπή των τιμών, η προσέγγιση της Gazprom δεν άλλαξε. Τον Ιανουάριο του 2009, η εταιρεία διέκοψε και πάλι τις προμήθειες προς την Ουκρανία, την βασική οδό προς τα ευρωπαϊκά κράτη. Η Βουλγαρία, στο τέλος της ίδιας διαδρομής, αφέθηκε να παγώσει επί σειρά ημερών μέχρις ότου να βρουν μια λύση οι δύο πλευρές. Ούτε οι σύμμαχοι της Βουλγαρίας στο ΝΑΤΟ, ούτε οι Ευρωπαίοι εταίροι της δεν μπορούσαν να την βοηθήσουν.
Ο κ. Κουπριάνωφ, εκπρόσωπος της εταιρείας, αναγνώρισε πρόσφατα ότι η διακοπή των προμηθειών κατά την διάρκεια της ουκρανικής κρίσης «έκανε σοβαρή ζημιά στην φήμη μας».
Περίπου τον ίδιο καιρό, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στην ενέργεια, καθώς άρχισαν να γίνονται αισθητά τα αποτελέσματα της αμερικανικής παραγωγής αερίου. Το 2010, οι ΗΠΑ είχαν ξεπεράσει απρόσμενα την Ρωσία ως ο μεγαλύτερος παραγωγός διεθνώς.
Οι προμήθειες LNG που είχαν αρχικά προγραμματιστεί να φτάσουν στις ΗΠΑ ανακατευθύνθηκαν προς την Ευρώπη. Το Κατάρ, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG, τετραπλασίασε το μερίδιό του στην ευρωπαϊκή αγορά ανάμεσα στο 2008 και στο 2011, φτάνοντας το 10% της ζήτησης, ενώ στην ίδια περίοδο μειώθηκε το μερίδιο της Ρωσίας.
Εν μέσω άφθονης προσφοράς και ασθενούς ζήτησης για αέριο, η τιμή στην αγορά κατακρημνίστηκε. Η Gazprom συνέχισε να συνδέει τις τιμές της με τις υψηλές τιμές του πετρελαίου, ενώ η νορβηγική Statoil ήταν πιο ευέλικτη και είδε τις πωλήσεις της να αυξάνονται πέρυσι εις βάρος της Gazprom.
Στις ΗΠΑ, οι ηλεκτροπαραγωγοί άρχισαν να στρέφονται από τον άνθρακα στο αέριο και ως αποτέλεσμα, ο αμερικανικός άνθρακας εξήχθηκε στην Ευρώπη, όπου οι εταιρείες τον προτίμησαν, διαβρώνοντας έτσι την ζήτηση για ρωσικό αέριο.
Ο κ. Κουπριάνωφ λέει ότι τώρα ο άνθρακας κάνει περισσότερη ζημιά στην Gazprom από ότι το LNG, το οποίο είναι δυσκολότερο να μεταφερθεί και κατευθύνεται περισσότερο προς την ασιατική αγορά. «Μας πλήττει σαν προμηθευτή και πλήττει και το περιβάλλον», τονίζει σχετικά με τον άνθρακα.
Η Gazprom αρχικά αντέδρασε στις εκκλήσεις των Ευρωπαίων για εκπτώσεις, αλλά μετά από ορισμένες παραπομπές σε διαιτησία, η εταιρεία έκανε πίσω και προσέφερε σε ορισμένους δυτικούς πελάτες, όπως η γερμανική ΕΟΝ και η ιταλική Eni αναδρομικές εκπτώσεις ύψους 3 δις. δολαρίων το 2012, καθώς και νέους όρους στα συμβόλαια που συνέδεαν τις τιμές περισσότερο με την φυσική αγορά.
Την ίδια στιγμή, οι καταναλωτές στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες απέκτησαν νέους μοχλούς πίεσης. Υπό το κίνητρο των διακοπών της προμήθειας το 2006 και το 2009, είχαν αναζητήσει νέες πηγές αερίου και κατασκεύασαν νέους αγωγούς για να συνδεθούν με το ευρωπαϊκό δίκτυο.
«Οι κρίσεις άλλαξαν τη νοοτροπία τους», παρατηρεί Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Η Πολωνία για παράδειγμα, είχε υπογράψει ένα κακό συμβόλαιο με την Gazprom. Το 2006, η διοίκηση της κρατικής εταιρείας φυσικού αερίου, PGNiG, επισκέφτηκαν τη Μόσχα για να υπογράψουν μια προσθήκη στην προηγούμενη συμφωνία τους, ώστε να εξασφαλίσουν παραπάνω ποσότητες από μια θυγατρική της Gazprom, αναμένοντας αύξηση 10% στην τιμή του αερίου.
«Δεν είχαμε επιλογή. Η πλάτη μας βρισκόταν στον τοίχο», τονίζει ο Πιοτρ Βόζνιακ, υπουργός Οικονομίας της Πολωνίας κατά την περίοδο εκείνη.
Από την πλευρά του, ο Κουπριάνωφ δηλώνει ότι «υπήρχαν καταστάσεις στις οποίες οι πελάτες μας υπέγραψαν συμβόλαια καθώς δεν είχαν άλλη επιλογή. Αλλά εμείς δεν εξαναγκάσαμε κανέναν».
Έκτοτε, η Πολωνία ανακάλυψε ότι διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα σχιστολιθικού αερίου στην Ευρώπη και αναζήτησε τρόπους να τα εκμεταλλευτεί. Αύξησε την χωρητικότητα του αγωγού που την συνδέει με τη Γερμανία, τον μεγαλύτερο πελάτη της Gazprom, ο οποίος είχε εξασφαλίσει ευνοϊκότερη τιμή. Και πέρυσι, η Πολωνία ξεκίνησε να κατασκευάζει τερματικό LNG στη Βαλτική Θάλασσα, το οποίο θα της επιτρέψει να αγοράζει αέριο από άλλους παραγωγούς. Ο σταθμός αναμένεται να ολοκληρωθεί στα μέσα του επόμενου έτους.
Το 2011, η PGNiG άρχισε να πιέζει για μια έκπτωση, καταθέτοντας σχετικό αίτημα σε διεθνή επιτροπή διαιτησίας.
Ο τελικός γύρος των διαπραγματεύσεων έλαβε χώρα το Νοέμβριο στη Βαρσοβία και όχι στη Μόσχα. Τα στελέχη της Gazprom συμφώνησαν σε μια έκπτωση 20%, αξίας 1 δις. δολαρίων ετησίως.
Οι πρακτικές της Gazprom συγκέντρωσαν την προσοχή και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία παρακολουθεί τις μονοπωλιακές συμπεριφορές στα κράτη-μέλη. Το φθινόπωρο του 2011, οι ευρωπαϊκές αρχές πραγματοποίησαν εφόδους στα γραφεία επιχειρήσεων της Gazprom και στα γραφεία καταναλωτών της στην Ευρώπη. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η Ε.Ε. ξεκίνησε έρευνα για το αν η Gazprom εκμεταλλεύεται την κυρίαρχη θέση της για να συγκρατήσει τον ανταγωνισμό και να θέσει άδικες τιμές στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Το Κρεμλίνο αποκήρυξε την έρευνα, χαρακτηρίζοντάς την πολιτική και αντιδρώντας με μια απόφαση που απαγόρευε στις κρατικές εταιρείες να συνεργάζονται με ξένους ρυθμιστές.Η Επιτροπή λέει ότι η έρευνα παραμένει ενεργή. Νομικοί κύκλοι δηλώνουν ότι η Επιτροπή θα μπορούσε να επιβάλει πρόστιμο ίσο με το 10% των συνολικών εσόδων της Gazprom – 15 δις. δολάρια – αναγκάζοντάς την να αλλάξει τον τρόπο που εμπορεύεται αέριο στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των συμβολαίων και της σύνδεσης με την τιμή του πετρελαίου.Επίσης, η Ε.Ε. υποστήριξε τη Βουλγαρία όταν άρχισε να πιέζει το 2011 την Gazprom για τους δικούς της όρους, βοηθώντας την με την ανάλυση των ρωσικών προτάσεων.
Η Βουλγαρία ήταν αποφασισμένη να μην ξαναπαγώσει. Είχε δεσμευτεί να αυξήσει την παραγωγή των ΑΠΕ και είχε προσφέρει άδειες έρευνας υδρογονανθράκων σε μεγάλες δυτικές πετρελαϊκές. Οι Βούλγαροι κυβερνώντες συναντήθηκαν επίσης με τους Πολωνούς ομολόγους τους για να συντονίσουν τις διαπραγματευτικές τους τακτικές.
Κάποιες από τις συνομιλίες με την Gazprom διεξήχθησαν σε μια βίλα σοβιετικής εποχής στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Ο τότε πρωθυπουργός, Μποίκο Μπορίσωφ, ήταν παρών και κάπνιζε συνέχεια πούρα, σύμφωνα με τους Βούλγαρους αξιωματούχους που ήταν εκεί.Καθώς οι συνομιλίες προχωρούσαν, οι αξιωματούχοι αποκτούσαν περισσότερη αυτοπεποίθηση για την διαπραγμάτευση. Η Μόσχα ήθελε να πείσει τους Βούλγαρους να υπογράψουν για το νέο αγωγό South Stream, ώστε να ανταγωνιστούν τα αντίστοιχα σχέδια που προωθούσε η Ε.Ε. Το περασμένο καλοκαίρι, ο κ. Πούτιν δήλωσε ότι ήθελε η κατασκευή του South Stream να ξεκινήσει στα τέλη του 2012, γεγονός που έδινε ένα πλεονέκτημα στη Βουλγαρία ώστε να ζητήσει έκπτωση στο φυσικό αέριο.
Σύμφωνα με τους Βούλγαρους αξιωματούχους που ήταν παρόντες, τα στελέχη της Gazprom ένιωθαν άβολα και δεν είχαν συνηθίσει να μην έχουν το πάνω χέρι. Ο κ. Μίλερ, διευθύνοντας της Gazprom, και ο αναπληρωτής διευθύνοντας, Αλεξάντερ Μεντβέντεφ, «φώναζαν νευριασμένοι» σε αρκετές περιπτώσεις.Πηγές από την Gazprom λένε ότι τέτοιου είδους έντονες αντεγκλήσεις δεν είναι ασυνήθιστες στις διαπραγματεύσεις.Στο τέλος, η Βουλγαρία εξασφάλισε έκπτωση 20% για μια δεκαετία με την δυνατότητα επαναδιαπραγμάτευσης μετά από πέντε χρόνια. Η συμφωνία είχε και ένα κερασάκι: Τη δέσμευση της Gazprom να γίνει χορηγός μιας ποδοσφαιρικής ομάδας της Βουλγαρίας.
http://energia.gr/article.asp?art_id=69499
