Η ΑΠΕΙΛΗ ΔΙΑΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΕΦΕΡΕ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ ΤΙΣ ΔΥΟ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
Την ερχόμενη Πέμπτη συμπληρώνονται 97 χρόνια από την υπογραφή μιας συμφωνίας που σημάδεψε ανεξίτηλα τη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για τη συνθήκη των Σάικς - Πικό, υπουργών Εξωτερικών της Βρετανίας και της Γαλλίας αντίστοιχα, για τον διαμελισμό της περιοχής σε ζώνες επιρροής μεταξύ των δύο χωρών και της Ρωσίας μετά την προσδοκώμενη νίκη της τριμερούς συμμαχίας σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τη
μυστική συμφωνία έβγαλε στη φόρα η επαναστατική κυβέρνηση των
μπολσεβίκων, τον Νοέμβριο του 1917, προκαλώντας παγκόσμιο σάλο. Η
γαλλοβρετανική «Αντάντ Κορντιάλ» (εγκάρδια συνεννόηση), με τη συναίνεση
της τσαρικής Ρωσίας, είχε προδώσει την υπόσχεση που έδωσε στους Αραβες
για να τους πείσει να πολεμήσουν εναντίον τον Οθωμανών: τη
δημιουργία μιας «Μεγάλης Συρίας», ενός ενιαίου, αραβικού κράτους, από το
Χαλέπι μέχρι το Αντεν, με πρωτεύουσα τη Δαμασκό. Τα σύνορα των
μελλοντικών, υποτελών αραβικών κρατών χαράχτηκαν με μολύβι και χάρακα
από τους ξένους, όπως και σήμερα μαρτυρά ο χάρτης.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η τάξη πραγμάτων των Σάικς - Πικό
θα προλάβει να γιορτάσει τη συμπλήρωση ενός αιώνα. Μετά τον επίσημο
διαμελισμό του Σουδάν και την ντε φάκτο διαίρεση του Ιράκ και της
Λιβύης, η καμπάνα χτυπά και για τη Συρία, τη χώρα που βρίσκεται στην καρδιά κάθε μεγάλης αραβικής περιπέτειας.
Ο τρομερός εμφύλιος πόλεμος με τις ολοένα και πιο συχνές εκστρατείες
«κάθαρσης» και των δύο στρατοπέδων εγγράφει στην ημερήσια διάταξη το
ενδεχόμενο της διχοτόμησης ανάμεσα σε ένα παράκτιο κράτος Αλαουιτών,
Χριστιανών και Δρούζων, υπό τον έλεγχο του σημερινού καθεστώτος και μια
σουνιτική ενδοχώρα υπό τον έλεγχο της ένοπλης αντιπολίτευσης.
Στο
σκηνικό αυτό ήρθαν οι ισραηλινές επιδρομές της 3ης και της 5ης Μαΐου,
γιγαντώνοντας τους φόβους για μετατροπή του συριακού εμφυλίου σε
ευρύτερη περιφερειακή σύρραξη, η οποία απειλεί ήδη να «μολύνει» τον
Λίβανο, την Ιορδανία και το Ιράκ. Αν προστεθούν και οι ενδείξεις
περί χρήσης χημικών όπλων -από τους αντικαθεστωτικούς αντάρτες, σύμφωνα
με την πρώην γενική εισαγγελέα του διεθνούς δικαστηρίου Κάρλα ντελ
Πόντε, άγνωστο από ποιον, σύμφωνα με τον Μπαράκ Ομπάμα- δεν
υπολείπονται και πολλά για να δημιουργηθεί η εικόνα του επαπειλούμενου
Αρμαγεδδώνα.
Ο
κίνδυνος να ξεφύγουν από κάθε έλεγχο οι εξελίξεις ώθησε τις Ηνωμένες
Πολιτείες και τη Ρωσία να αναλάβουν δράση. Μέχρι χθες οι δύο μεγάλες
δυνάμεις εμφανίζονταν με διαμετρικά αντίθετα συμφέροντα και θέσεις στο
συριακό: οι Ρώσοι ενίσχυαν στρατιωτικά και πολιτικά τον Ασαντ,
προσδοκώντας να διατηρήσουν τη βάση τους στην Ταρτούς, τη μοναδική στη
Μεσόγειο, ενώ οι Αμερικανοί στηρίζουν και εκπαιδεύουν, επί
ιορδανικού εδάφους, αντικαθεστωτικούς αντάρτες με ξεκάθαρο στόχο την
ανατροπή του Ασαντ και την αποδυνάμωση του Ιράν. Ωστόσο, η επίσκεψη του
Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Τζον Κέρι, στη Μόσχα, την περασμένη
Τρίτη, άφησε για πρώτη φορά ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας πραγματιστικής
συνεννόησης στο συριακό.
Καρπός
της επίσκεψης υπήρξε η αμερικανορωσική απόφαση για σύγκληση διεθνούς
διάσκεψης, περί τα τέλη Μαΐου, με στόχο την πολιτική επίλυση της κρίσης.
Πρόκειται για πολύ σημαντικό βήμα - εκτός κι αν οι δύο μεγάλες δυνάμεις
διακινδυνεύουν ένα διπλωματικό κάζο, χωρίς να έχουν εξασφαλίσει
στοιχειώδη συμφωνία. Πάντως, μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές
οι γραμμές, κανένα από τα επίμαχα ερωτήματα δεν είχε απαντηθεί: Ποιο θα
είναι το μέλλον του Ασαντ; Ποιοι θα στελεχώσουν τη μεταβατική
κυβέρνηση, αν υποτεθεί ότι επιτυγχάνεται εκεχειρία; Πώς θα
αντιμετωπισθούν οι ένοπλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης, ειδικά αυτές που
συνδέονται με την Αλ Κάιντα; Θα υπάρξει παρουσία ξένων δυνάμεων
-δυτικών ή αραβικών- οι οποίες υποτίθεται ότι θα εγγυηθούν τη συμφωνία
ειρήνης;
Μέχρι να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, θα αιωρείται πάνω από τη Συρία η ανησυχία ότι το υποτελές κράτος που δημιουργήθηκε από τη συμφωνία Σάικς - Πικό,
μπορεί να επιστρέψει σε ανάλογο ρόλο, με μια άλλη «μοιρασιά» τρίτων,
έναν αιώνα αργότερα - ή και να μετατραπεί σε μια νέα «Σομαλία», μια
μαύρη τρύπα χάους και ισλαμικού ριζοσπαστισμού στην καρδιά της Μέσης
Ανατολής.
*Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» της Κυριακής 12 Μάη 2013
