Ποιος ξεστομίζει τη λέξη "γενοκτονία";

Του Κώστα Ράπτη
Ο Πολωνοεβραίος νομικός Raphael Lemkin υπήρξε ο άνθρωπος που πρώτος έπλασε τη λέξη “γενοκτονία” (στο βιβλίο του “Axis Rule in Occupied Europe” που εκδόθηκε στις ΗΠΑ το 1944) και που εργάσθηκε, ως σύμβουλος της Δίκης της Νυρεμβέργης και ουσιαστικός συντάκτης της σχετικής Διεθνούς Σύμβασης του 1948, για την αναγνώριση αυτού του εγκλήματος ως παραβίασης του διεθνούς δικαίου. Ο Lemkin στήριξε ρητά τον ορισμό της “γενοκτονίας” στο προηγούμενο της οργανωμένης μαζικής σφαγής και καταδίωξης περίπου 1,5 εκατ. Αρμενίων (καθώς και Ασσυρίων και Ελλήνων)από την κυβέρνηση των Νεότουρκων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και όμως: η χώρα που έγινε μεταπολεμικά η δεύτερη πατρίδα του Lemkin ακόμη ταλαντεύεται για το αν θα αποκαλέσει “γενοκτονία” τα γεγονότα που έδωσαν τον πρώτο ορισμό της γενοκτονίας.

Η εκτόπιση 200 Αρμενίων προκρίτων και διανοουμένων από την Κωνσταντινούπολη στις 24 Απριλίου 1915 θεωρείται συμβολικά ως η απαρχή αυτού που στην αρμενική γλώσσα καθιερώθηκε να αποκαλείται Metz Yeghern (“Μεγάλη Συμφορά΄”). Εξ ου και η 24η Απριλίου κάθε έτους σημαδεύεται ανά τον κόσμο από εκδηλώσεις μνήμης, αλλά και διαμαρτυρίας για την επιμονή της Τουρκίας να αρνείται ή να σχετικοποιεί την Αρμενική Γενοκτονία μέχρι σήμερα.

Η Αρμενική Γενοκτονία αναγνωρίσθηκε επισήμως για πρώτη φορά από την Ουρουγουάη το 1965. Έκτοτε ακολούθησαν η Ρωσία, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Πολωνία, η Λιθουανία, η Σλοβακία, η Ελβετία, η Σουηδία, η Ελλάδα, η Κύπρος, ο Λίβανος, προφανώς η Αρμενία, η Βενεζουέλα, η Χιλή, Αργεντινή, η Αγία Έδρα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, οι περιφερειακές κυβερνήσεις της Ουαλίας, της Καταλονίας, της Χώρας των Βάσκων και 43 αμερικανικές πολιτείες. Η Γερμανική Bundestag κάλεσε με ψήφισμά της το 2005 την Τουρκία να αναγνωρίσει την “ιστορική της ευθύνη”, ωστόσο απέφυγε τη χρήση του όρου “γενοκτονία” (καθώς και τη δική της “ιστορική ευθύνη” σε ό,τι αφορά τη συνενοχή του Δεύτερου Ράιχ, ως συμμάχου τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στη σφαγή). Στη Γαλλία, πάλι, επί των ημερών του Nicholas Sarkozy, εκτυλίχθηκε ένα ιδιόμορφο πολιτικό παιχνίδι, με την Εθνοσυνέλευση να προχωρά για πρώτη φορά το 2006 στην αμφιλεγόμενη κίνηση της ποινικοποίησης της άρνησης της Αρμενικής Γενοκτονίας (αντίστοιχα προς ό,τι ήδη ισχύει για το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα) και το Συνταγματικό Δικαστήριο να απορρίπτει το 2012 παρόμοιο νομοθέτημα που είχε εγκρίνει η Γαλλική Γερουσία.

Στις ΗΠΑ, τα βλέμματα της Αρμενικής Διασποράς (και όχι μόνο) στρέφονται κάθε χρόνο τέτοια ημέρα στην ανακοίνωση που εκδίδει κατά παράδοση ο Λευκός Οίκος – ιδίως αφότου εξελέγη πρόεδρος ο Barack Obama ο οποίος ως γερουσιαστής είχε ταχθεί απερίφραστα υπέρ της επίσημης αναγνώρισης της σαφής των Αρμενίων ως γενοκτονίας. Ωστόσο, οι διπλωματικές ισορροπίες δεν του έχουν επιτρέψει μέχρι τώρα κάτι περισσότερο από τη χρήση του αρμενικού όρου Metz Yeghern. Εικάζεται από αρκετές πλευρές ότι ο Αμερικανός πρόεδρος επιφυλάσσει την χρήση της “g-word” για την εκατοστή επέτειο του 2015. Ήδη πάντως μέλη του Κογκρέσου, όπως οι Brad Sherman και Adam Schiff, έχουν καλέσει με ανοικτές επιστολές τους τον Ομπάμα να πει φέτος τα πράγματα με το όνομά τους, ώστε να μην καθίστανται οι ΗΠΑ συνένοχες σε άρνηση γενοκτονίας.

Στο Ισραήλ, την ίδια ώρα, σημειώθηκε μια τομή: ενώ η μέχρι πρότινος στενή συμμαχία με την Τουρκία (αλλά και μια ορισμένη “αίσθηση αποκλειστικότητας” σε ό,τι αφορά γενοκτονίες) απέτρεπαν οποιαδήποτε σχετική κίνηση, η ραγδαία επιδείνωση των σχέσεων με την Άγκυρα την τελευταία τετραετία, πρόσθεσε στην φαρέτρα του εβραϊκού κράτους και την ανάδειξη της Αρμενικής Γενοκτονίας. Έτσι, την Τρίτη, το ισραηλινό κοινοβούλιο πραγματοποίησε ειδική συνεδρίαση αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων της "σφαγής". Μεταξύ άλλων η βουλευτίνα του αριστερού κόμματος Meretz, Zahava Gal-On ζήτησε να αναγνωρισθεί επισήμως στο Ισραήλ η Αρμενική Γενοκτονία, τονίζοντας ότι κάτι τέτοιο δεν θα πρέπει να αντιμετωπισθεί διαζευκτικά προς την επιχειρούμενη το τελευταίο διάστημα επαναπροσέγγιση με την Τουρκία, την οποία υποστηρίζει πλήρως. Ο δε πρώην πρόεδρος του σώματος Reuven Rivlin από το κόμμα Likud δήλωσε ότι οι συνομιλίες με την Τουρκία είναι κατανοητές και ενδεχομένως απαραίτητες από στρατηγική άποψη, αλλά δεν θα δικαιολογούσαν το να αγνοεί το Ισραηλινό κοινοβούλιο την τραγωδία ενός άλλου λαού (αν και, θα προσθέταμε, δεν είναι το αρμοδιότερο ένα σώμα που έχει επιχειρήσει να ποινικοποιήσει τις εκδηλώσεις μνήμης για την Νakba, ήτοι τον ξεριζωμό τον Παλαιστινίων το 1948).

Όλα αυτά, στο φόντο της συνεχιζόμενης διαπραγμάτευσης αντιπροσωπειών του Ισραήλ και της Τουρκίας για τους τρόπους αποζημίωσης των θυμάτων του Mavi Marmara αλλά και της επιμονής του Tayyip Erdogan να πραγματοποιήσει επίσκεψη στα Γάζα τον Μάιο, παρά τις περί του αντιθέτου δημόσιες προτροπές του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών.

Από κάποιες απόψεις, περισσότερο προχωρημένη φαντάζει η εσχάτως ενδυναμωμένη “κοινωνία των πολιτών” στην ίδια την Τουρκία. Η φετινή επέτειος σημαδεύεται από τη διοργάνωση εκδηλώσεων μνήμης στο Μουσείο Sultanahmet της Κωνσταντινούπολης (που είχε άλλοτε χρησιμοποιηθεί ως κρατητήριο Αρμενίων),τη Σμύρνη και τα Άδανα. Οι διοργανωτές των εκδηλώσεων συμπεριλαμβάνουν την κίνηση DurDe! (“Σταματήστε τον Ρατσισμό και τον Εθνικισμό!”), την Ένωση Αλληλεγγύης προς τους καταπιεζόμενους Λαούς (MAZLUM-DER),το Ίδρυμα Hrant Dink (εις μνήμην του γνωστού Τουρκο-αρμένιου δημοσιογράφου που δολοφονήθηκε από το παρακράτος) και την Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (İHD).Μάλιστα για πρώτη φορά στα χρονικά συμμετέχουν αντιπροσωπείες της Αρμενικής Διασποράς και αντιρατσιστικών οργανώσεων από το εξωτερικό, ενώ θα επιδιωχθεί και η ανάδειξη της κουρδικής οπτικής για τα γεγονότα.

Κατακλείδα των εκδηλώσεων, η επίσκεψη των αντιπροσωπειών στον τάφο του Sevag Balıkçı, του νεαρού Αρμένιου που φονεύθηκε στις 24 Απριλίου 2011, ενώ υπηρετούσε τη θητεία του στον τουρκικό στρατό...