Η μεγάλη αποσύνδεση / του Κεμάλ Ντερβίς

Από τα μέσα του 2012, τα χρηματιστήρια σε ολόκληρο τον κόσμο γνωρίζουν μια περίοδο ισχυρής ανάκαμψης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στις αρχές του Μαρτίου ο δείκτης «Ντάου Τζόουνς» έφτασε στα υψηλότερα ιστορικά του επίπεδα, έχοντας αυξηθεί κατά 9% από τον Σεπτέμβριο. Στην Ευρώπη, τα «πυρά του Αυγούστου» που εξαπέλυσε ο πρόεδρος της «ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας» (ΕΚΤ) Μάριο Ντράγκι (Mario Draghi) απεδείχθησαν εξόχως αποτελεσματικά. Ο Ντράγκι αντέστρεψε την πορεία του ευρώ προς την εξαφάνιση, ουσιαστικά αγοράζοντας απεριόριστες ποσότητες κρατικών ομολόγων. Μεταξύ της 1ης Σεπτεμβρίου και της 22ας Φεβρουαρίου, ο χρηματιστηριακός ευρωπαϊκός δείκτης αυξήθηκε κατά σχεδόν 7%. Αλλά και στην Ασία τα χρηματιστήρια ανεβαίνουν, με πρώτο το ιαπωνικό χρηματιστήριο.

Ακόμα και οι ιταλικές εκλογές του Φεβρουαρίου δεν επηρέασαν και τόσο τα χρηματιστήρια, τουλάχιστον ως σήμερα. Αν και τα επιτόκια των δεκαετών ομολόγων της Ιταλίας και της Ισπανίας προσωρινά εκτοξεύθηκαν κατά 30-50 μονάδες βάσης, στην συνέχεια σταθεροποιήθηκαν μεταξύ 3% και 3.5%, έναντι 5% και 6% πριν την απόφαση της ΕΚΤ να εφαρμόσει το πρόγραμμά της για «άμεση νομισματική συναλλαγή».

Αλλά η ανοδική πορεία της χρηματιστηριακής αγοράς βρίσκεται σε πλήρη αντίφαση με τις πολιτικές εξελίξεις και τους δείκτες της πραγματικής οικονομίας. Στις ΗΠΑ οι οικονομικές επιδόσεις βελτιώθηκαν ελάχιστα το 2012, με άνοδο του ΑΕΠ της τάξης του 2.3% έναντι 1.8% το 2011. Η ανεργία παρέμεινε ψηλά, στα επίπεδα του 7.8% στο τέλος του 2012, κι εδώ κι αρκετά χρόνια έχουν πάψει να δίδονται μισθολογικές αυξήσεις. Το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών στις ΗΠΑ εξακολουθεί να υπολείπεται εκείνου του 2007 -στην πραγματικότητα βρίσκεται στα επίπεδα που ήταν προ είκοσι ετών- ενώ σχεδόν το 90% της αύξησης των εισοδημάτων των νοικοκυριών αφορά το πλουσιότερο 1% εξ αυτών.

Στην ευρωζώνη, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Η οικονομία συρρικνώθηκε το 2012 και οι μισθοί μειώθηκαν, παρά τις αυξήσεις στην Γερμανία και μερικές βορειοευρωπαϊκές χώρες. Προς το παρόν δεν διαθέτουμε αξιόπιστες στατιστικές, αλλά η φτώχεια στον νότο της Ευρώπης αυξάνει, για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες.

Όσον αφορά την πολιτική, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σχεδόν πλήρες νομοθετικό αδιέξοδο και κανείς συμβιβασμός δεν φαίνεται στον ορίζοντα όσον αφορά την επιδίωξη του βέλτιστου μείγματος πολιτικής ώστε να τονωθεί η βραχυπρόθεσμη ζήτηση, η εφαρμογή μακροπρόθεσμων διαρθρωτικών αλλαγών κι η σταθεροποίηση των δημοσίων πολιτικών. Στην Ευρώπη, η Ελλάδα κατόρθωσε -τουλάχιστο ως σήμερα- να διατηρήσει την κοινοβουλευτική υποστήριξη προς την πολυκομματική της κυβέρνηση, αλλά κι εδώ, όπως κι αλλού, τα ακραία λαϊκιστικά κόμματα κερδίζουν έδαφος.

Οι ιταλικές εκλογές μπορεί να προαναγγέλλουν τι θα επακολουθήσει στην Ευρώπη. Το λαϊκιστικό «πεντάστερο κίνημα» του Μπέπε Γκρίλο (Beppe Grillo) έλαβε 25% της λαϊκής ψήφου καθιστώντας το πρώτο κόμμα στην χώρα. Ο πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Silvio Berlusconi) διέψευσε όσους προέβλεπαν την πολιτική του εξουδετέρωση και επανεμφανίστηκε ως επικεφαλής ενός λαϊκιστικού-δεξιού συμμαχικού σχήματος και τελικά έχασε την νίκη για 0.3%.

Κοντολογίς παρατηρείται μια προϊούσα αποσύνδεση μεταξύ της πορείας των χρηματιστηριακών αγορών και της κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας. Στις ΗΠΑ -και αλλού- η εταιρική κερδοφορία ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκεται στα ψηλότερά επίπεδά της εδώ και δεκαετίες, λόγω κυρίως της χρήσης τεχνολογιών που μειώνουν την απασχόληση σε μια σειρά από κλάδους της οικονομίας. Επίσης, πολλές μεγάλες επιχειρήσεις κατόρθωσαν να αξιοποιήσουν πλήρως την παγκοσμιοποίηση, π.χ. διαπραγματευόμενες το ύψος της φορολόγησής τους, ώστε να μεγιστοποιούν τα κέρδη τους.

Το αποτέλεσμα είναι τα εισοδήματα της παγκόσμιας ελίτ να αυξάνουν ταχύτατα, ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει με το παραγόμενο εισόδημα ή την αύξηση της απασχόλησης. Η ζήτηση για είδη πολυτελείας εκτινάσσεται, παράλληλα με την μείωση της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες που απευθύνονται σε χαμηλότερες εισοδηματικά ομάδες.

Κι όλα αυτά συμβαίνουν εν μέσω μιας ακραίας επεκτατικής νομισματικής πολιτικής με μηδενικά σχεδόν επιτόκια. Η διαρθρωτική συσσώρευση των εισοδημάτων στην κορυφή της εισοδηματικής πυραμίδας, συνδέεται με την διευκόλυνση της πρόσβασης στο χρήμα και με την επιδίωξη για διαρκώς υψηλότερες αποδώσεις, που εκτινάσσουν κι άλλο τις χρηματιστηριακές αξίες.

Κι όμως, παρά την εκτεταμένη ανησυχία και το άγχος για την φτώχεια, την ανεργία, τις ανισότητες και την ακραία συγκέντρωση των εισοδημάτων και του πλούτου, δεν έχει εμφανιστεί εναλλακτικό αναπτυξιακό υπόδειγμα. Η αντιπαράθεση στις εφαρμοζόμενες πολιτικές στην Ευρώπη γίνεται είτε με όρους της «παλιάς» αριστεράς, που δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις συνθήκες του 21ου αιώνα, είτε από ξενόφοβα, λαϊκιστικά και κάποτε ανοικτά φασιστικά δεξιά κόμματα.

Προς το παρόν η αμερικανική ακροδεξιά, αν και μοιράζεται πολλά κοινά με τους Ευρωπαίους λαϊκιστές ομοϊδεάτες της, παραμένει περιθωριοποιημένη. Αξίζουν πράγματι συγχαρητήρια στο αμερικανικό δικομματικό πολιτικό σύστημα που κατορθώνει να περιθωριοποιεί τις εξτρεμιστικές δυνάμεις, παρά την ρητορική του «κόμματος του τσαγιού». Ειδικά ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα (Barack Obama) κατόρθωσε ταυτόχρονα να κερδίσει πλατιά υποστήριξη, τόσο ως φιλελεύθερος ιδεαλιστής αριστερός, όσο και ως κεντρώος πραγματιστής, πράγμα που του επέτρεψε να επανεκλεγεί παρά την αδύναμη οικονομία και την ακόμα χειρότερη κατάσταση της αγοράς εργασίας.

Μολοταύτα, χωρίς βαθιές κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις, το αμερικανικό ΑΕΠ αναμένεται στην καλύτερη περίπτωση να συνεχίσει να αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς, ενώ το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ μοιάζει να έχει παραλύσει. Από πουθενά δεν εμφανίζεται ένα αξιόπιστο σχέδιο για περιορισμό της συγκέντρωσης του πλούτου και της εξουσίας, διεύρυνση της βάσης διανομής της κερδοφορίας της οικονομίας μέσω αποφασιστικής αύξησης των πραγματικών εισοδημάτων των φτωχών και διατήρηση της μακροοικονομικής σταθερότητας.

Η απουσία ενός τέτοιου σχεδίου στις ΗΠΑ (και την Ευρώπη) συνέβαλε στην αποσύνδεση των χρηματιστηριακών αγορών από την πραγματική οικονομική πρόοδο. Υπάρχουν πράγματι σημάδια πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε τελικά να αποδειχθεί πολιτικά βιώσιμο. Αλλά αν και αυτή η αποσύνδεση μπορεί να διατηρηθεί για λίγο καιρό ακόμα, χωρίς εναλλακτική οικονομική πρόταση η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των χρηματιστηριακών αποδόσεων και της εισοδηματικής κατάστασης της πλειοψηφίας δεν θα μπορέσει να διατηρηθεί επί μακρόν. Όταν οι τιμές των αγαθών αγνοούν την πραγματικότητα, ο μόνος δρόμος που μπορεί να πάρουν είναι προς τα κάτω.
http://www.ppol.gr/