Στο αριστούργημά του «Διπλωματία», ο Χένρι Κίσινγκερ
περιγράφει, αν και μάλλον με ειδυλλιακό τρόπο, το σύστημα της διεθνούς
ισορροπίας δυνάμεων που ίσχυσε μετά το 1815 και πολλοί το αποκάλεσαν
«Κονσέρτο της Ευρώπης». Οπως γράφει ο Κίσινγκερ, μετά τους
Ναπολεοντείους Πολέμους «δεν υπήρξε μόνο φυσική, αλλά και ηθική ισορροπία. Η ισχύς και η δικαιοσύνη βρίσκονταν σε σημαντική αρμονία». Φυσικά, εκείνο το «κονσέρτο» τελείωσε μέσα σε μία κακοφωνία, με το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το καλοκαίρι του 1914.
Σήμερα, μετά τις θηριωδίες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, την
προσωρινή διπολικότητα του Ψυχρού Πολέμου, και το σύντομο καθεστώς
υπερδύναμης που είχαν οι ΗΠΑ μετά το 1989, ο κόσμος αναζητεί, για άλλη
μια φορά, μια νέα διεθνή τάξη. Μπορεί να εγκατασταθεί κάτι σαν σύγχρονο
παγκόσμιο «Κονσέρτο των Εθνών» ;
Δυστυχώς, πιο πιθανή φαίνεται μια παγκόσμια κακοφωνία. Ενας
προφανής λόγος είναι η απουσία αποδεκτού διεθνούς διαιτητή. Οι ΗΠΑ, που
ενσαρκώνουν καλύτερα την μεγαλύτερη ισχύ, είναι λιγότερο πρόθυμες - και
λιγότερο ικανές - να ασκήσουν διαιτησία. Και τα Ηνωμένα Εθνη, που
ενσαρκώνουν καλύτερα τις αρχές της διεθνούς τάξης, είναι πιο διχασμένα
και αδύναμα παρά ποτέ.
Πέρα από την απουσία διαιτητή, υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα: το κύμα
της παγκοσμιοποίησης που ακολούθησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έχει
επιταχύνει, παραδόξως, τον κατακερματισμό, τόσο στις δημοκρατικές όσο
και στις μη δημοκρατικές χώρες.
Από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, την βίαιη αυτοκαταστροφή
της Γιουγκοσλαβίας και το ειρηνικό διαζύγιο της Τσεχοσλοβακίας μέχρι τις
σημερινές, φυγόκεντρες πιέσεις στην Ευρώπη, στη Δύση, και στις μεγάλες
αναδυόμενες χώρες, ο κατακερματισμός έχει γίνει θεμελιώδες στοιχείο των
διεθνών σχέσεων τις τελευταίες δεκαετίες.
Η ιδέα των BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) μπορεί να ήταν
μια έξυπνη ονομασία. Αλλά εκτός από τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης των
μελών της, έχει κάποια πραγματική σημασία;
Η Κίνα είναι όντως μια κατηγορία από μόνη της, σαν πηγή
υποτιθέμενου (η πραγματικού) κινδύνου στο περιφερειακό περιβάλλον της.
Αν επιβραδυνθεί η ανάπτυξη των BRIC (όπως έχει αρχίσει να συμβαίνει), θα
αρχίσει να φαίνεται ευρέως πόσο προσποιητή είναι αυτή η σύλληψη. Αυτό
που ενώνει τις αναδυόμενες δυνάμεις σήμερα είναι περισσότερο η άρνησή
τους να αναλάβουν διεθνείς υπευθυνότητες, παρά οι κοινές διπλωματικές
προσπάθειές τους.
Ο κατακερματισμός επηρεάζει και εσωτερικά τις κοινωνίες. Ο βαθύς
πολιτικός διχασμός - είτε για τον ρόλο της κυβέρνησης είτε για
κοινωνικά/ πολιτισμικά ζητήματα - οδηγεί σχεδόν σε παράλυση δημοκρατικές
κοινωνίες, όπως τις ΗΠΑ. Σε μη δημοκρατικές κοινωνίες, μπορεί να
οδηγήσει σε επανάσταση και σε βίαιες συγκρούσεις για την εξουσία. Αυτό
συνέβη σε μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου από τα τέλη του 2010.
Ακόμη και η ίδια η εξουσία είναι πιο κατακερματισμένη από ποτέ.
Είναι πιο εύκολο να την αποκτήσει κανείς, πιο δύσκολο να την
χρησιμοποιήσει, και πιο εύκολο να την χάσει.
Κάποιοι αναλυτές ισχυρίζονται, καθησυχαστικά, ότι είναι δυνατή η
προσέγγιση μεταξύ της Ασίας και της Δύσης, με δεδομένη την συμβιωτική
σχέση ανάμεσα στη δυτική διπλωματία και τον αυταρχικό Κομφουκιανισμό.
Αλλά η αρμονία που μπορεί να προέλθει από την συνάντηση διαφορετικών
πολιτισμών και συστημάτων δεν φαίνεται κοντά - και δεν θα συμβεί για όσο
διάστημα η κυριαρχία του νόμου δεν ισχύει στον αναπτυσσόμενο κόσμο, και
η κουλτούρα της ταπεινοφροσύνης δεν σημειώνει πρόοδο στην πλουραλιστική
Δύση.
Η κακοφωνία των εθνών καλύπτει το κονσέρτο της Ευρώπης. Και αυτό μπορεί να συνεχίσει να ισχύει για το προβλέψιμο μέλλον.
* Ο Ντομινίκ Μουαζί είναι αναλυτής στο Γαλλικό
Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (IFRI) και καθηγητής πολιτικών επιστημών στη
Sciences Po, στο Παρίσι
