Η Αμερικανική έκθεση για την Τουρκία, το δευτερο μέρος της οποίας παρουσιάσαμε χθες,
αναδεικνύει μια ισχυρή Τουρκία αλλα ταυτόχρονα μια Τουρκία που λόγω της
ιστορίας της δεν εχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των γειτονικών χωρών και
κυρίως των Μουσουλμανικών χωρών της Μέσης Ανατολής. Μια Τουρκία που
τελικά φαινεται να ειναι χρήσιμη στις ΗΠΑ ως αλλο ενα πιονί στην ευρυτερη περιοχή. Σήμερα, η Τουρκία ασκει μεγαλη επιρροή στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, παίζοντας ενα σημαντικό ρόλο στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Ταυτοχρονα καταφέρνει να εμβαθύνει τους δεσμούς της με τη Ρωσία, και δραστηριοποιείται στην περιοχή του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας.
Επεκτείνει την παρουσία της στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική, ακολουθώντας το παράδειγμα Τουρκων επιχειρηματιών, οι οποίοι έχουν επενδύσει σε αυτές τις περιοχές.
Ωστόσο ο Δυτικός της προσανατολισμός ειδικά η ένταξη της Αγκυρας στο ΝΑΤΟ προκαλεί δυσπιστία στον Αραβικό κόσμο. Ο συνδυασμός της οθωμανικής κληρονομιάς στην Μεση Ανατολή και η επίσημη πολιτική του Κεμαλισμου - laïcisme - που σε πολλούς έδωσε την εντύπωση μιας άθεης κουλτούρας - ηταν οι λόγοι που δημιούργησαν το χάσμα ανάμεσα στην Τουρκία και τον αραβικό κόσμο. Εκτός τούτου μετα τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η Τουρκία πρόσπαθησε να αποφύγει τις εμπλοκές στην πολιτική και στις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής. Αυτο εχει πλέον αλλάξει.
Ο Αραβικός Κόσμος
Οι Άραβες εδειξαν ενδιαφέρον στο πώς η Δύση θα αντιμετώπιζε το ΑΚΡ καθώς το έβλεπαν ώς μια γέφυρα ανάμεσα στις σχέσεις του μουσουλμανικού κόσμου με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η πρωτη δοκιμή ήταν οταν η τουρκική κυβέρνηση δεν επετρέψε στις αμερικανικές δυνάμεις να διασχίσουν το Τουρκικό εδαφος για την εισβολή στο Ιράκ. Μετα απο ψηφοφορία στην βουλή η Τουρκία αρνήθηκε την πρόσβαση στην αμερικανική 4η Μεραρχία Πεζικού, αναγκάζοντας την αλλαγή των αμερικανικών σχεδίων πολέμου.
Η δράση της Εθνοσυνέλευσης, η οποία ευρέως ειχε ερμηνευθεί απο τον αραβικό κόσμο ως ένα "όχι" που αντανακλούσε τόσο την τουρκική κοινή γνώμη όσο και την ανάδυση μιας νέας, πιο δημοκρατικής Τουρκίας, που δεν ήταν πελάτης-κράτος της Δύσης, είχε μια θερμή υποδοχή σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής.
Βέβαια η προσέγγιση της Τουρκίας προς τον Αραβικό κόσμο άρχισε πριν την άνοδο του ΑΚΡ κατι που δείχνει οτι η κινητηρια δύναμη πίσω απο την εξωτερική της πολιτική δεν ειναι μόνο ιδεολογική.
Η ανάγκη της Τουρκίας για φυσικό αέριο την ώθησε πρός την βελτιωση των σχεσεων της με το Ιράν. Αυτες οι 'ένεργειακές αναγκες' επαιξαν καθοριστκό ρόλο για την Τουρκια κατα την τελευταία δεκαετία. Υπήρχαν επίσης οικονομικοί παραγόντες όπως η αυξηση του διασυνοριακού εμπορίου με την Συρία - κάτι που τώρα εχει χάθει.
Σύμφωνα με την έκθεση οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήθελαν να συνεργαστουν με την Τουρκία αλλα δεν ειναι μόνο η Τουρκία που θα ήθελε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο και σε συνδυασμό με την αραβική δυσπιστια και το απλο γεγονός οτι δεν ειναι άραβες θα ειναι αρκετά δύσκολο γι αυτην να κυριαρχήσει στην Μέση Ανατολή.
Για αυτον ακριβώς τον λόγο η Τουρκία συνεργάζεται με την Χαμάς. Αν και αυτο δεν αρεσει ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, υπάρχει πάντα η ελπίδα οτι με την Τουρκία η Χαμάς θα αλλάξει στάση, δηλαδή θα:
- Αναγνωρίσει το Ισραήλ
- Θα αποκηρύξει τη βία και
- Θα τηρήσει όλες τις διεθνείς συμφωνίες μεταξύ της Παλαιστινιακής Αρχής και του Ισραήλ.
Ισραήλ
Στην πραγματικότητα ηταν το Ισραήλ και όχι ο αραβικός κόσμος που εγινε για πρωτη φορα κομβικό σημειο στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στην Μέση Ανατολή. Το επίκεντρο της σχέσης αυτης εμφανίστηκε τον Φεβρουαριο του 96 οταν το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο Στρατου ανακοίνωσε οτι ειχε κλείσει μια συμφωνία κοινών ασκήσεων με τον Ισραηλινό Στρατό (IDF).
Ωστόσο μεταγενέστερες διαφωνίες για τη Γάζα, το Ιράν, και το περιστατικό του Mavi Marmara τον Μάιο του 2010 ηταν καθοριστικές στην επιδείνωση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ.
ΗΠΑ, Ισραήλ, Τουρκία
Οι ανησυχίες των ΗΠΑ σχετικά με την περιοχή ειναι:
- Η ένταση που επικρατεί στην περιοχή λόγω του φυσικού αερίου στα ανοικτά της Κύπρου δημιουργεί ανησυχίες για μια πιθανή συγκρουση μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ.
- Επίσης οι ΗΠΑ θα πρεπει να συνεργαστουν με την Κύπρο και την Τουρκία για την αποφυγη μιας πιθανής αντιπαραθεσης στο θέμα του φυσικού αερίου
Ωστόσο σύμφωνα με την έκθεση φαίνεται οτι οι ΗΠΑ εχουν λόγους να ελπίζουν σε μια επαναδύνδεση Τουρκίας/ Ισραήλ καθώς
- Παρά την υποβάθμιση των σχέσεων Τουρκίας/ Ισραήλ οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών εχουν αυξηθεί. Οι εισαγωγές Ισραηλινών προϊόντων έχουν αυξηθεί κατά 54%, και οι εξαγωγές προς το Ισραήλ κατα 24%.
Η Ευρωπαική Ενωση και το ΝΑΤΟ
Παραμένει, ωστόσο, ότι ο Πρόεδρος Γκιουλ κατά τη σύντομη θητεία του ως πρωθυπουργός στα τέλη του 2002 και στις αρχές του 2003 και στη συνέχεια ο πρωθυπουργός Ερντογάν αρχικά υποστήριξαν ένθερμα την προσπάθεια της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Απο τότε όμως η σχέση της Αγκυρας με τις Βρυξελλές ειναι γενικώς δυσάρεστη.
Για να προσχωρήσει στην ΕΕ, η Τουρκία πρέπει να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τα τριάντα πέντε κεφάλαια του κοινοτικού δικαίου.
Η Τουρκία και η ΕΕ έχουν ανοίξει και κλείσει μόνο ένα κεφάλαιο, και μεμονωμένες κυβερνήσεις της ΕΕ έχουν τοποθετηθεί κατά της Τουρκίας σε μια ποικιλία από άλλα κεφάλαια, όπως για παράδειγμα κεφάλαια που έχουν να κάνουν με την δικαιοσύνη, την ελευθερία, την ασφάλεια και τη δικαιοσύνη των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τουρκία για την συμμετοχή της στην ΕΕ σχετίζονται κυρίως με την Κύπρο αλλα και τις ακόμα-αμφιβόλου ανθρώπινες πρακτικές της για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις να δώσει μεγαλύτερη πολιτιστική και γλωσσική ελευθερία στους Κούρδους της Τουρκίας, και τη μαζική μεταφορά πόρων από την ΕΕ πρός την Τουρκία που θα ήταν αναγκαία για την τελική ισοροποία της τουρκικής οικονομίας - ακόμη και με όλο το δυναμισμό της, υπάρχει μεγάλη διαφορά του κατά κεφαλήν εισοδήματος μεταξύ της Τουρκίας και των κρατών μελών της ΕΕ.
Ωστόσο, για πολλές ευρωπαϊκές χώρες αυτα τα επιχειρήματα ειναι απλά μια δικαιολογία για την αληθεια η οποία ειναι οτι πολυ απλά δεν θέλουν την Τουρκία στην ΕΕ.
Η ΕΕ δεν θέλει να κατηγορηθεί ότι είναι αντι-μουσουλμανική, και η Τουρκία δεν θέλει να δώσει στην ΕΕ μια εύκολη διέξοδο από αυτό το δίλημα.
Ταυτόχρονα, όμως, η ευθύνη βαραίνει την Τουρκία να τηρίσει της δεσμεύσεις της προς τις Βρυξέλλες, οι οποίες περιλαμβάνουν συνεχή πολιτική μεταρρύθμιση και το άνοιγμα των τουρκικών λιμανιών σε κυπριακά σκάφη.
Το τελευταίο αυτό ζήτημα, ειδικότερα, είναι εξαιρετικά ευαίσθητο δεδομένο της σύγκρουσης στην Κύπρο και την ευρέως διαδεδομένη αφήγηση στην Τουρκία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην ΕΕ ότι η Άγκυρα και η τουρκική κοινότητα του νησιού έκαναν ό, τι μπορούσαν για την επίλυση του πρόβληματος ψηφίζοντας συντριπτικά υπέρ του σχεδίου Ανάν. Για τους Τούρκους, το γεγονός ότι η Κύπρος είχε ήδη κερδίσει την είσοδο στην ΕΕ υπονομεύει την αξιοπιστία των Βρυξελλών, και αποθαρρύνει έναν λογικό διάλογο μεταξύ των δυο.
ΝΑΤΟ και Ελλάδα
Τα ίδια ερωτήματα τέθηκαν σχετικά με τη θέση της Τουρκίας στη Δύση ή την Ανατολή με τη δέσμευση της Άγκυρας στο μέλλον του ΝΑΤΟ.
Επιπλέον, η Ελλάδα- σύμμαχος του ΝΑΤΟ- έχει εκφράσει την ανησυχία της για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο, η οποία ισχυρίζεται οτι έχει παραβιάσει τον ελληνικό εναέριο χώρο και τα χωρικά υδατα με πιο επιθετικούς τρόπους από ότι παλιά. Οι Τούρκοι ισχυρίζονται οτι οι περιπολίες τους ειναι απλώς ρουτινα χωρίς καμία επιθετική στάση.
Το αν οι ισχυρισμοί της Ελλάδας για τους Τουρκους έχουν κάποια βάση ή οχι, η Άγκυρα σίγουρα δεν αναζητά την διακοπή των σχέσεων της απο το ΝΑΤΟ δημιουργόντας προβλήματα στο Αιγαίο.
Συμφωνα με την έκθεση των ΗΠΑ:
- Η Ελλάδα λογω της πολιτικής και οικονομικής κρίσης που περνάει δεν αποτελεί καμία απειλή για την Τουρκία.
- Η Τουρκία θα πρέπει να αποφύγει οτιδήποτε υποδηλώνει ότι επιδιώκει να επωφεληθεί των σημερινών προβλημάτων της Αθήνας.
Επιπλέον, ειναι μεγάλες οι πιθανότητες για κάποιο 'ατυχημα' που θα ηταν καταστροφικό για τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας και θα καταστούσε πιο δύσκολη μια λύση για τις ανταγωνιστικές εδαφικές αξιώσεις στο Αιγαίο.
Επί του παρόντος, το καλύτερο που θα μπορούσε να κάνει η Ουάσιγκτον σχετικά με τις σχέσεις Ελλάδας / Τουρκίας είναι:
Επί του παρόντος, το καλύτερο που θα μπορούσε να κάνει η Ουάσιγκτον σχετικά με τις σχέσεις Ελλάδας / Τουρκίας είναι:
- Nα βασιστεί στα προηγούμενα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που καθιέρωσαν
- Και στην άμεση επικοινωνία μεταξύ των τουρκικών και ελληνικών ενόπλων δυνάμεων με τη δημιουργία μιας τριμερούς στρατιωτικής ομάδας ανώτερων αξιωματικών του ναυτικού και της αεροπορίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Τουρκία, και την Ελλάδα για την πρόληψη εδαφικών παραβιάσεων.
Συμπέρασμα
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Τουρκία ήταν ανέκαθεν ένας σημαντικός, αν και μερικές φορές περίπλοκος, σύμμαχος. Ως αποτέλεσμα πρεπει να γίνει κάθε προσπάθεια προκειμένου η στρατηγική σχέση ΗΠΑ- Τουρκίας να γίνει πραγματικότητα. Το χάσιμο αυτης της ευκαιρίας θα σήμαινε το χάσιμο μιας ιστορικής ευκαιρίας μεταξύ Ουασινγκτον και Αγκυρας και ενώς συνεταιρισμού με πορεία την Ευρώπη, την Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και μια ολόκληρη γενιά.
