Τον τελευταίο χρόνο έχουν γραφτεί πολλά για την ορθολογιστική διαχείριση των μελλοντικών κερδών από το φυσικό αέριο. Στις 15/01/2013 ο κ. Συλικιώτης παραπονέθηκε γιατί η Βουλή δεν ψηφίζει άμεσα το νόμο ίδρυσης του Ταμείου Υδρογονανθράκων, εφ’ όσον έχουμε άμεσα €200 εκ. από την υπογραφή συμβολαίων, τα οποία θα πρέπει να ξέρουμε πώς να αξιοποιήσουμε.
Διαφωνώ με αυτή τη θέση. Αλλά πρώτα θέλω να θυμίσω ότι είχα εισηγηθεί την ίδρυση Ταμείου Υδρογονανθράκων σχεδόν πριν δύο χρόνια, και άρα συμφωνώ με την ανάγκη ίδρυσης του ταμείου. Στις συμβουλές Sheshinski (09/02/2012) είχα επίσης εισηγηθεί την άμεση ίδρυση του ταμείου διότι, και αντιγράφω από το περσινό blog:
«…ο σχεδιασμός του ταμείου επενδύσεων φυσικού αερίου πρέπει να αρχίσει τώρα. Όταν πέρσι τέτοιο καιρό έγραψα για το συγκεκριμένο θέμα πολλοί μου είπαν ότι είναι γρήγορα να ανησυχούμε αφού τα χρήματα δεν θα αρχίσουν να εισρέουν στα κρατικά ταμεία πριν περάσουν 7-10 χρόνια. Ο καθηγητής Sheshinksi ήταν απόλυτα πειστικός (τουλάχιστον για μένα) ότι αυτή η λογική είναι λανθασμένη για ένα πολύ απλό λόγο. Όταν δεν υπάρχουν τα χρήματα στο τραπέζι είναι πολύ πιο εύκολο να παρθούν ορθολογιστικές αποφάσεις από πολιτικούς που θα ξέρουν ότι δεν θα είναι άμεσα επηρεαζόμενοι από αυτές τις αποφάσεις. Αν προτιμάτε, τα μάτια οποιουδήποτε μπορεί να θολώσουν όταν αντιληφθεί την ποσότητα του χρήματος που θα υπάρχει στο τραπέζι».
Με αυτά τα επιχειρήματα, είναι φυσικό να διερωτάστε πώς είναι δυνατόν να διαφωνώ με τη θέση του κ. Συλικιώτη για άμεση ίδρυση του ταμείου. Διαφωνώ διότι για να δημιουργηθεί Ταμείο Διαχείρισης Εσόδων Φυσικού Αερίου πρέπει πρώτα να γίνει μελέτη από ανεξάρτητους ειδικούς (ξένους και ντόπιους) και δημόσια διαβούλευση. Η δημόσια και διαφανής διαβούλευση είναι απαραίτητη για να απαντηθούν (όσο γίνεται) όλες οι πιθανές ερωτήσεις που μπορεί να υπάρχουν. Θεωρώ ότι αυτή η διαδικασία θα πρέπει να διαρκέσει τουλάχιστον (για παράδειγμα) για ένα χρόνο με ενδιάμεση, διαφανή και δημόσια συζήτηση των προκαταρκτικών ιδεών των ειδικών πριν την τελική εισήγηση (στους 6 μήνες για παράδειγμα). Χρόνος υπάρχει διότι τα έσοδα προς το παρόν (πχ τα €200 εκ. στα οποία αναφέρεται ο κ. Συλικιώτης) εύκολα μπορούν να απορροφηθούν από τα τρέχοντα έξοδα της νυν και μέλλουσας κυβέρνησης.
Προσέξτε επίσης ότι από τη στιγμή που το κράτος δεν μπορεί να δανειστεί στο εξωτερικό με επιτόκια κάτω του 10%-20% (εξαρτάται πότε θα δείτε τα δεδομένα), η αποπληρωμή χρεών του κράτους (πχ με τα €200 εκ.) είναι σαν να επενδύονται με αυτή την απόδοση. Αυτή είναι η πραγματική αξία του χρήματος/ρευστότητας όταν δεν μπορείς να δανειστείς και είναι με αυτό το φακό που πρέπει να δείτε την εισήγηση της τρόικας να πηγαίνουν τα έσοδα στην αποπληρωμή του χρέους (δεν ξέρω αν αυτό ήταν το σκεπτικό τους αλλά αυτό δεν πρέπει να έχει σημασία). Όσο το κόστος δανεισμού είναι πάνω από 10%, τότε είναι και λογικό και πρέπον να πηγαίνουν τα έσοδα στην αποπληρωμή του χρέους. Από τη μια κερδίζεις 10% με μηδέν αβεβαιότητα, από την άλλη, άλλες επενδύσεις θα έχουν μάλλον χαμηλότερες μέσες αποδόσεις με θετική αβεβαιότητα. (Αυτή είναι και προσωπική επενδυτική συμβουλή, μην δανείζεστε στα 10% για να επενδύετε στα 4%). Αν προτιμάτε, 10% και στο χέρι είναι καλύτερο από τις μακροπρόθεσμες αποδόσεις σε διαφοροποιημένα χαρτοφυλάκια (που δίνουν χαμηλότερες μέσες αποδόσεις από 10% και έρχονται και με αβεβαιότητα).
Ο κ. Συλικιώτης αντιπροτείνει ότι τα €200 εκ. μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επενδύσεις. Δε νομίζω να σταματά κανένας την κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει αυτά τα έσοδα για οποιαδήποτε επένδυση θέλει να κάνει. Αλλά επίσης θα προτιμούσα να δω την κυβέρνηση να πείθει ξένες τράπεζες για τη βιωσιμότητα αυτών των επενδύσεων παρά να βασίζεται στα έσοδα από το φυσικό αέριο για τέτοιες επενδύσεις. Περισσότερο σημαντικά, ας μην ξεχνάμε ότι πριν ένα μήνα το κράτος έφθασε στο χείλος της στάσης πληρωμών και έπρεπε να δανειστεί από τρεις διαφορετικούς ημικρατικούς οργανισμούς για να αποφύγει τη στάση πληρωμών. Θεωρώ ότι αυτά τα €200 εκ. θα είναι εξαιρετικής σημασίας για να αποφευχθεί η στάση πληρωμών μέχρι τον Ιούνιο 2013 όταν έρχονται οι μεγάλες αποπληρωμές κυβερνητικού χρέους. Αν προτιμάτε, δε νομίζω ότι η βουλή πρέπει να αποφασίσει τώρα για το Ταμείο που σε 10 χρόνια ίσως διαχειρίζεται δισεκατομμύρια ευρώ. Επαναλαμβάνω, τη θέση ότι ο νόμος για το ταμείο χρειάζεται περισσότερο από ένα μήνα διαβούλευσης, και πρέπει να γίνει με εξειδικευμένα άτομα στο αντικείμενο και με πλήρη δημόσια διαφάνεια.
Συμπερασματικά, έστω και αν η οικονομική κρίση είναι εδώ, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει απαραίτητα να παίρνουμε βεβιασμένες αποφάσεις. Νομίζω οι αποφάσεις για το Ταμείο μπορούν να περιμένουν ένα χρόνο χωρίς τίποτα το ουσιαστικό να έχει αλλάξει μέχρι τότε διότι τα έσοδα είναι μηδαμινά σε σχέση με τα μελλοντικά έσοδα και σε σχέση με τις τωρινές ανάγκες του κράτους. Προέχει η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς (που θα έρθει μέσω της διαφανούς διαδικασίας που έχω εισηγηθεί) και η αποφυγή της στάσης πληρωμών του κράτους.
Δηλώνουμε ότι θέλουμε να είμαστε σαν τη Νορβηγία στη διαχείριση του φυσικού αερίου. Ο νόμος του Ταμείου Υδρογονανθράκων που προτάθηκε από την κυβέρνηση έχει αρκετές διαφορές όμως από την πρακτική διαχείρισης των Νορβηγικών εσόδων. Ίσως ο προτεινόμενος νόμος να μην έχει μεγάλες διαφορές με τον αρχικό νόμο που ψηφίστηκε το 1990 στη Νορβηγία αλλά θεωρώ ότι θα πρέπει να είμαστε περισσότερο σοφοί το 2013 από το 1990. Μερικά παραδείγματα πολιτικής που πρέπει να συζητηθούν σε σχέση με το τι κάνει η Νορβηγία είναι:
1) Στη Νορβηγία το ταμείο το διαχειρίζεται ομάδα κάτω από την ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα. Στην Κύπρο αυτό έχει προαποκλειστεί χωρίς καμιά συζήτηση.
2) Στη Νορβηγία υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες για πόσα έσοδα μπορούν να πηγαίνουν από το Ταμείο στον κυβερνητικό προϋπολογισμό. Στην Κύπρο ποιοί θα είναι αυτοί οι κανόνες; Πόση ελαστικότητα θα έχει κάθε κυβέρνηση να τους αλλάζει; Πότε θα μπορεί να τους αλλάζει;
3) Στη Νορβηγία δεν επιτρέπονται επενδύσεις από το Ταμείο στην ίδια τη χώρα για να αποφευχθούν συγκρούσεις συμφερόντων και τεχνητή αύξηση των κεφαλαιουχικών αξιών στη χώρα. Κάτι παρόμοιο θα έπρεπε να ισχύσει και στα ταμεία συντάξεως μεγάλων οργανισμών στην Κύπρο αλλά αυτό δε συμβαίνει. Πρέπει να περιμένουμε την οποιαδήποτε επενδυτική επιτροπή (διορισμένη από το εκάστοτε Υπουργικό Συμβούλιο) για να παίρνει αυτές τις αποφάσεις ή πρέπει να ακολουθήσουμε τη Νορβηγική βέλτιστη πολιτική (που θα ήταν η πολιτική που θα συνιστούσαν οι περισσότεροι οικονομολόγοι για μια μικρή οικονομία όπως η Κύπρος;).
4) Τα νομοσχέδια στη Νορβηγία αναρτώνται στο διαδίκτυο και είναι διαθέσιμα στον πολίτη. Εμείς βασίζουμε τα επιχειρήματα μας σε δημοσιεύσεις μέσω του Τύπου. Αυτό μας λέει κάτι για το προς το που πρέπει να πάει η χώρα ως προς τη διαφάνεια.
5) Στη Νορβηγία η ομάδα που διαχειρίζεται το Ταμείο Υδρογονανθράκων διαχειρίζεται και το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων λόγω των οικονομιών κλίμακας και των παρόμοιων προβλημάτων διαχείρισης που έχουν τα δύο ταμεία. Πρέπει κάτι παρόμοιο να γίνεται και στην Κύπρο;
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν πριν δημιουργηθεί το Ταμείο Υδρογονανθράκων. Για να απαντηθούν αυτά (και άλλα που δεν είναι της ώρας) τα ερωτήματα εισηγούμαι στην επόμενη κυβέρνηση να δημιουργήσει επιτροπή από ειδικούς να κάνουν τις εμπεριστατωμένες εισηγήσεις τους, αυτές να συζητηθούν δημόσια σε 6 μήνες και οι τελικές εισηγήσεις να δοθούν στο χρόνο στην κυβέρνηση για να ετοιμάσει το σχετικό νομοσχέδιο. Πρόεδρος της επιτροπής μπορεί να διορισθεί ο καθηγητής Γιώργος Κωνσταντινίδης από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο.
Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
