Μετά την εκτέλεση διά αποκεφαλισμού του σιίτη κληρικού Νιμρ αλ Νιμρ το περασμένο Σάββατο, ακολούθησαν βίαιες διαδηλώσεις στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη και οι δύο χώρες διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις και τις μεταξύ τους πτήσεις. Το Μπαχρέιν, το Σουδάν, το Τζιμπουτί και η Σομαλία έσπευσαν να διακόψουν και τις δικές τους διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν ενώ τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ και το Κουβέιτ τις υποβάθμισαν.
Η σουνιτική Ιορδανία (που δέχεται υψηλή χρηματική βοήθεια από τον Κόλπο) τάχθηκε κατά του Ιράν ενώ η Αίγυπτος (που έχει λάβει δισεκατομμύρια σε βοήθεια από το Ριάντ την τελευταία τριετία) χαρακτήρισε την αντίδραση της Τεχεράνης στην εκτέλεση του Νιμρ ως «ανάμειξη στα εσωτερικά ζητήματα του βασιλείου».
Η Παλαιστινιακή Αρχή εξέδωσε δήλωση μετά την εκτέλεση του Νιμρ λέγοντας ότι στέκεται στο πλευρό του Ριάντ στον αγώνα του «κατά της τρομοκρατίας» (η Σαουδική Αραβία είναι ο μεγαλύτερος δωρητής της Π.Α. στον αραβικό κόσμο ενώ το Ιράν υποστηρίζει τη Χαμάς, παρ' ότι σουνιτική). Στην Τουρκία ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι οι εκτελέσεις στη Σαουδική Αραβία αποτελούν εσωτερικό ζήτημα.
Υπέρ του Ιράν τοποθετήθηκαν η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, η σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ, όπου σιίτες βγήκαν στους δρόμους απαιτώντας διακοπή των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία, και ο Ασαντ. Η Τεχεράνη όμως έχει πεδία για να αποσταθεροποιήσει τη Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες του Κόλπου ενώ το Ριάντ δεν έχει τα αντίστοιχα για να αποσταθεροποιήσει το Ιράν.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γερμανία και η Βρετανία παρότρυναν τις δύο πλευρές να δείξουν αυτοσυγκράτηση και προσφέρθηκαν να μεσολαβήσουν για να μην εκτραχυνθεί η κρίση - ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι πέρασε ολόκληρη την περασμένη Δευτέρα στο τηλέφωνο με τους ομολόγους του και αξιωματούχους της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν.
Το Μπαχρέιν, όπου η σιιτική πλειοψηφία καταπιέζεται από τη σουνιτική μοναρχία, βρίσκεται πρώτο στη λίστα των χωρών που μπορεί να επηρεαστούν από την αρνητική τροπή στις ιρανο-σαουδαραβικές σχέσεις. Οι εκεί σιίτες είχαν ξεσηκωθεί στην Αραβική Ανοιξη αλλά η Σαουδική Αραβία είχε επέμβει αμέσως και τους είχε πατάξει. Η Τεχεράνη θα μπορούσε να τους ξαναξεσηκώσει υπογείως, έχοντας μάλιστα και τη θεμιτή επίσημη δικαιολογία ότι εξεγείρονται κατά της καταπίεσης.
Το να εξεγερθούν οι σιίτες του Μπαχρέιν, ενός νησιού πολύ κοντά στις ακτές της Σαουδικής Αραβίας στον Κόλπο, αποτελεί απόλυτη κόκκινη γραμμή για το Ριάντ. Η σιιτική μειονότητα της Σαουδικής Αραβίας κυμαίνεται μεν μόνο γύρω στο 15%, όμως σχεδόν αποκλειστικά σιίτες ζουν στην περιοχή που έχει τα μεγαλύτερα ενεργειακά αποθέματα.
Στον Λίβανο, όπου οι σιίτες αποτελούν το 45%-55% και φιλοξενεί τεράστιο προσφυγικό πληθυσμό από τη Συρία (ο ένας στους τέσσερις κατοίκους είναι πρόσφυγας), οι τελευταίες εξελίξεις μπορεί να περιπλέξουν ακόμη περισσότερη την ήδη περίπλοκη προσπάθεια για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Η χώρα συχνά δίνει την εντύπωση ότι βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης.
Ακόμη και αν δεν συμβεί στην παρούσα φάση τίποτε από τα παραπάνω, το βέβαιο είναι ότι η επιδείνωση των ιρανο-σαουδαραβικών σχέσεων θα παρατείνει τους πολέμους στη Συρία και στην Υεμένη. Στα τέλη Ιανουαρίου πρόκειται να συναντηθούν οι παγκόσμιες δυνάμεις και όλες οι πλευρές του εμφυλίου (πλην των τζιχαντιστών) σε μια προσπάθεια να βρεθεί μια διπλωματική λύση στη Συρία. Πρόσφατα είχε σημειωθεί μια μεγάλη επιτυχία όταν ύστερα από επίπονες προσπάθειες κάθισαν μαζί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τη Συρία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Σήμερα είναι αμφίβολο αν θα ξανακαθίσουν μαζί ή, αν ναι, θα τηρήσουν εποικοδομητική στάση με όλες τις επιπτώσεις που θα έχει αυτό, από τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους ως το Προσφυγικό.
Ποιος ήταν ο σεΐχης Νιμρ αλ Νιμρ
Ηρωας για τους νέους σιίτες, ενοχλητικός για τους Σαούντ
Για τη σιιτική μειονότητα της Σαουδικής Αραβίας, ιδίως τους νέους, ο σεΐχης Νιμρ αλ Νιμρ ήταν ήρωας - ακόμη και για τους σιίτες νέους του Μπαχρέιν. Για τη σουνιτική μοναρχία της χώρας όμως ήταν μια ενοχλητική φωνή που ξεσήκωνε την περιθωριοποιημένη μειονότητα. Διεθνώς έγινε γνωστός το 2011 όταν, παρακινημένοι από την Αραβική Ανοιξη, οι σιίτες της Ανατολικής Επαρχίας της Σαουδικής Αραβίας ξεσηκώθηκαν. Ο Νιμρ τους καλούσε να βάλουν ένα τέλος στη μοναρχία των Αλ Σαούντ και να απαιτήσουν ισότητα για τη σιιτική μειονότητα.
Το 2012 οι Αρχές συνέλαβαν τον σιίτη κληρικό σε μια περίεργη καταδίωξη για την οποία παραμένουν πολλά ερωτηματικά και κατά την οποία ο Νιμρ έφαγε τέσσερις σφαίρες στο πόδι. Ανάμεσα στις κατηγορίες που του απαγγέλθηκαν ήταν «ανυπακοή προς τον ηγεμόνα» και «ενθάρρυνση και συμμετοχή σε διαδηλώσεις».
Οι εκτεταμένες διαμαρτυρίες που ξέσπασαν μετά τη σύλληψή του είναι ενδεικτικές του πόσο δημοφιλής ήταν. Η θανατική ποινή τού επιβλήθηκε αμετάκλητα στα τέλη του 2014 καθώς κρίθηκε ένοχος, μεταξύ άλλων, για το ότι επεδίωκε «ξένη ανάμειξη» στο βασίλειο. Ο αδερφός του, Μοχάμεντ αλ Νιμρ, ανάρτησε το Twitter την είδηση της καταδίκης του σε θάνατο και συνελήφθη την ίδια ημέρα.
Ο Νιμρ και οι οπαδοί του τονίζουν ότι καλούσε τους σιίτες να διαδηλώνουν ειρηνικά. Σε συνέντευξή του στο BBC το 2011 είχε δηλώσει ότι υποστήριζε «τον βρυχηθμό του λόγου και όχι των όπλων εναντίον των Αρχών... το όπλο του λόγου είναι ισχυρότερο από τις σφαίρες διότι οι Αρχές θα ωφεληθούν από μια μάχη με όπλα».
Ο Νιμρ γεννήθηκε πριν από 56 χρόνια στο χωριό Αλ Αουαμίγια στην περιοχή Κατίφ της Ανατολικής Επαρχίας της Σαουδικής Αραβίας. Οταν τελείωσε το σχολείο, έφυγε για σπουδές πρώτα στο Ιράν το 1979 και μετά στη Συρία. Στη Σαουδική Αραβία επέστρεψε το 1994 και σύντομα μπήκε στο μάτι των Αρχών με τις εκκλήσεις του για θρησκευτική ελευθερία.
Η Κατίφ είναι σχεδόν αμιγώς σιιτική και βρίσκεται κοντά στις μεγαλύτερες πετρελαιοπηγές, γι' αυτό πολλοί από τους κατοίκους της εργάζονται για την κρατική εταιρεία πετρελαίου Aramco. Δεν επιτρέπεται ποτέ στους ξένους δημοσιογράφους να επισκεφθούν την Κατίφ χωρίς να συνοδεύονται από κάποιον κρατικό αξιωματούχο «για τη δική τους ασφάλεια». Το Ριάντ διατηρεί την περιοχή απομονωμένη και υπάρχουν σημεία ελέγχου σε όλους τους δρόμους που οδηγούν προς αυτή.
Εκτός από τον Νιμρ, ανάμεσα στα 47 άτομα που εκτελέστηκαν διά αποκεφαλισμού το περασμένο Σάββατο ήταν τρεις ακόμη σιίτες πολιτικοί κρατούμενοι. Οι υπόλοιποι εκτελέστηκαν ως μέλη της Αλ Κάιντα.
Η Σαουδική Αραβία υιοθέτησε πέρσι σκληρή αντιτρομοκρατική νομοθεσία η οποία επιτρέπει την καταδίκη ως τρομοκράτη όποιου ζητεί μεταρρυθμίσεις, δημοσιοποιεί υποθέσεις διαφθοράς και θεωρείται αντιφρονών. Ο θρησκευτικός ηγέτης της χώρας, ο μεγάλος μουφτής Σεΐκ Αμπντουλαζίζ αλ Σεΐκ, δήλωσε ότι οι εκτελέσεις ήταν σύμφωνες με τη σαρία και αποτελούν «ευσπλαχνία προς τους κρατουμένους» διότι τους απέτρεψαν από το να διαπράξουν και άλλες ανόσιες πράξεις.
Ο ανιψιός του Νιμρ, Αλί, γιος του αδερφού του Μοχάμεντ, έχει επίσης καταδικαστεί σε θάνατο αλλά δεν ήταν ανάμεσα στους εκτελεσθέντες του περασμένου Σαββάτου. Ηταν 17 χρόνων όταν συνελήφθη το 2012 για συμμετοχή σε διαδηλώσεις.
Από τις ομιλίες του Νιμρ που είναι αναρτημένες στο Internet, είναι το εξής απόσπασμα (του 2011): «Από τη μέρα που γεννήθηκα μέχρι σήμερα, ποτέ δεν αισθάνθηκα ασφαλής σε αυτή τη χώρα... Δεν είμαστε πιστοί σε άλλες χώρες ή αρχές, δεν είμαστε πιστοί ούτε σε αυτή τη χώρα. Ποια είναι αυτή η χώρα; Το καθεστώς που με καταπιέζει; Το καθεστώς που κλέβει τα χρήματά μου, χύνει το αίμα μου και παραβιάζει την τιμή μου;».
Ελι Γκερανμάγε
«Η Δύση δεν πρέπει να πάρει θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς»
Αν συνεχιστεί η κλιμάκωση των προβλημάτων ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και στο Ιράν, οι επιπτώσεις για τη Μέση Ανατολή και τη Δύση θα είναι σοβαρές, λέει στο «Βήμα» η Ελι Γκερανμάγε από το Πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής του European Council on Foreign Relations. Η κυριότερη από αυτές, που έχει ήδη γίνει εμφανής, είναι η ενίσχυση της πόλωσης μεταξύ σουνιτών και σιιτών. «Αυτό μειώνει τις πιθανότητες για σταθερότητα στην περιοχή. Το Ιράκ έκλινε ακόμη περισσότερο προς το Ιράν, ενώ ο Λίβανος θα αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις λόγω της πόλωσης αυτής» λέει.
«Η Δύση δεν πρέπει να πάρει θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς»
Αν συνεχιστεί η κλιμάκωση των προβλημάτων ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και στο Ιράν, οι επιπτώσεις για τη Μέση Ανατολή και τη Δύση θα είναι σοβαρές, λέει στο «Βήμα» η Ελι Γκερανμάγε από το Πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής του European Council on Foreign Relations. Η κυριότερη από αυτές, που έχει ήδη γίνει εμφανής, είναι η ενίσχυση της πόλωσης μεταξύ σουνιτών και σιιτών. «Αυτό μειώνει τις πιθανότητες για σταθερότητα στην περιοχή. Το Ιράκ έκλινε ακόμη περισσότερο προς το Ιράν, ενώ ο Λίβανος θα αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις λόγω της πόλωσης αυτής» λέει.
Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν μπορεί να χρησιμοποιήσουν τη διαμάχη τους ως δικαιολογία για να πέσουν στο κενό οι διαπραγματεύσεις για μια διπλωματική λύση στη Συρία. «Οι δύο πλευρές μπορεί να εμμείνουν στις μαξιμαλιστικές απαιτήσεις τους σε σημείο που να εμποδίσουν κάθε εποικοδομητική ενέργεια». Επειτα από πολλές προσπάθειες «το Ριάντ και η Τεχεράνη κάθησαν γύρω από το ίδιο τραπέζι για τη Συρία, αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί αν οι δύο πλευρές αρνούνται κάθε συμβιβασμό».
Επίσης είναι πολύ πιθανόν η κάθε πλευρά να εντείνει την ανάμειξή της στα εσωτερικά της άλλης. «Το Ιράν μπορεί να βοηθήσει τη σιιτική μειονότητα της Σαουδικής Αραβίας να ξεσηκωθεί βίαια. Οι Σαουδάραβες θα σπεύσουν να ανταποδώσουν ξεσηκώνοντας τη σουνιτική μειονότητα του Ιράν που ζει κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν».
Η κυρία Γκερανμάγε τονίζει ότι η Δύση πρέπει να επικεντρωθεί στο να ηρεμήσει τα πνεύματα και πρέπει πάση θυσία να αποφύγει να επιδεινώσει την κατάσταση ακολουθώντας μια μη ισορροπημένη στάση. «Για παράδειγμα, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ καταδίκασε το Ιράν για την επίθεση στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας». Συστήνει στη Δύση να προειδοποιήσει το Ριάντ ότι τυχόν ενέργειες που θα ενισχύσουν την ένταση ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες θα έχουν κόστος. «Οι Ευρωπαίοι πρέπει να αποφύγουν την ευθυγράμμιση με τη μία ή την άλλη πλευρά σε μια σύγκρουση της οποίας την έκβαση δεν μπορούν να προσδιορίσουν».
Τέλος, η Δύση πρέπει να κάνει το παν για να διαφυλάξει τις διαπραγματεύσεις για μια διπλωματική λύση στη Συρία. «Από αυτό το πεδίο της μάχης κάθε περαιτέρω κλιμάκωση ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και στο Ιράν θα προκαλέσει τις μεγαλύτερες αλυσιδωτές επιδράσεις στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη».
Λιγότερο θα επηρεαστούν από τα γεγονότα της τελευταίας εβδομάδας οι ιρανο-σαουδαραβικές σχέσεις, δεδομένου ότι «ήδη βρίσκονταν σε πολύ άσχημο σημείο». Αφότου έγινε εμφανές ότι οι παγκόσμιες δυνάμεις θα υπέγραφαν συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν η οποία θα ενίσχυε τη γεωπολιτική θέση της χώρας, το Ριάντ επένδυσε στην κλιμάκωση για να ενισχύσει τη θέση του στη Συρία και στην Υεμένη. Παράλληλα η Τεχεράνη έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να διατηρήσει την ισχύ της στην περιοχή.
Πόλεμος ταυτοτήτων
- Οι σουνίτες και οι σιίτες διαμόρφωσαν τις χωριστές τους ταυτότητες λίγο μετά τον θάνατο του προφήτη Μωάμεθ το 632 μ.Χ. Οι σουνίτες πιστεύουν ότι διάδοχος του Μωάμεθ είναι ο Αμπού Μπακρ, φίλος και πεθερός του (πατέρας της συζύγου του Αϊσά), ενώ οι σιίτες πιστεύουν ότι είναι ο Αλί, ξάδελφος και γαμπρός του (παντρεμένος με την κόρη του Μωάμεθ, Φάτιμα, την οποία είχε αποκτήσει με την έτερη σύζυγό του Χαντίτζα).
- Σιίτες είναι μόνο το 10%-13% του μουσουλμανικού πληθυσμού στον κόσμο (ήτοι, 155-200 εκατ.) αλλά αποτελούν την πλειοψηφία σε ορισμένες χώρες ενώ έχουν ισχυρή παρουσία σε άλλες. Σιίτες είναι άνω του 90% του πληθυσμού στο Ιράν, 65%-70% στο Ιράκ, 70% στο Αζερμπαϊτζάν, 50% στον Λίβανο, 70% στο Μπαχρέιν, 35%-40% στην Υεμένη, 20%-25% στο Κουβέιτ, 15%-20% στη Συρία και 10%-15% στη Σαουδική Αραβία, στο Πακιστάν, στην Τουρκία, στο Αφγανιστάν και στην Ινδία.
- Εκτελώντας τους τέσσερις σιίτες το περασμένο Σάββατο η σαουδαραβική μοναρχία έστειλε το μήνυμα στη σουνιτική πλειοψηφία της χώρας ότι είναι στο πλευρό της, παρά το 40% αύξηση στην τιμή του πετρελαίου που επέβαλε λόγω του ελλείμματος 100 και πλέον δισ. δολαρίων στον προϋπολογισμό εξαιτίας των χαμηλών τιμών πετρελαίου.
- Εκτελώντας τους 43 μαχητές της Αλ Κάιντα έστειλε το μήνυμα ότι θα πατάξει αλύπητα όποιον επιχειρήσει να ανατρέψει τη μοναρχία. Οι Σαούντ ακολουθούν ένα αυστηρό παρακλάδι του Ισλάμ, τον ουαχαμπιτισμό, ενώ τα μέλη της Αλ Κάιντα είναι σαλαφιστές, ένα εξίσου αυστηρό παρακλάδι του Ισλάμ που θεωρεί τους Σαούντ διεφθαρμένους.
