Πριν από λίγες μέρες, ένας γνωστός κούρδος δικηγόρος και
ακτιβιστής, ο Ταχίρ Ελτσί, δολοφονήθηκε στο Ντιγιάρμπακιρ της Τουρκίας.
Στις εκλογές του περασμένου Ιουνίου, το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ του Ταγίπ
Ερντογάν έχασε την απόλυτη πλειοψηφία στη βουλή μετά από 13 χρόνια, ενώ
ένα καλό ποσοστό κατέγραψε το HDP, το Αριστερό φιλοκουρδικό Δημοκρατικό
Κόμμα των Λαών.Στη νέα εκλογική αναμέτρηση, στις αρχές Νοεμβρίου, το AKP εξασφάλισε
τελικά αυτοδυναμία. Είχαν μεσολαβήσει, μια βομβιστική επίθεση σε
προεκλογική συγκέντρωση του HDP στο Σουρούτς τον Ιούλιο, μια πολύνεκρη
βομβιστική επίθεση σε πορεία ειρήνης του HDP τον Οκτώβριο, η δολοφονία
ενός πολύ γνωστού κούρδου δικηγόρου-ακτιβιστή τον Νοέμβριο και οι
καταγγελίες του επικεφαλής του HDP Ντεμιρτάς για εναντίον του δολοφονική
επίθεση.
Ο Δημήτρης Σταματόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Βαλκανικής και ύστερης Οθωμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, μας μιλά για αυτά τα γεγονότα, αλλά και τον ρόλο της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
-Κύριε Σταματόπουλε, για τα γεγονότα που μεσολάβησαν μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων, υπάρχουν αλληλοκατηγορίες μεταξύ Ερντογάν και Κούρδων, και όχι μόνο. Τι κατάσταση διαμορφώνεται σήμερα στην Τουρκία;
Σίγουρα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τους ηθικούς αυτουργούς των επιθέσεων αυτών, αλλά η προστασία που παρέχει η κυβέρνηση Ερντογάν στους τζιχαντιστές αντάρτες εναντίον του καθεστώτος Άσαντ, και η τουλάχιστον περίεργη στάση της τουρκικής αστυνομίας να εμποδίζει τη διέλευση των ασθενοφόρων στην επίθεση της Άγκυρας, μας δείχνει κάτι νομίζω….Θα λέγαμε ότι για πρώτη φορά μετά από καιρό είδαμε στην Τουρκία, μεταξύ των εκλογών του Ιουνίου και του Νοεμβρίου, πρακτικές βαθέος κράτους και τρομοκράτησης του εκλογικού σώματος. Που τελικά αποδείχθηκε επιτυχής. Μου θύμισε αρκετά τις πρακτικές της ακροδεξιάς τρομοκρατίας στην Ιταλία της δεκαετίας του 1970: οι τρομοκρατικές επιθέσεις επανασυσπειρώνουν τους χαμένους ψηφοφόρους. Πράγματι το AKP από τις εκλογές του 2011 που είχε μαζέψει 21 εκατομμύρια ψήφους, έπεσε στα 18 τον περασμένο Ιούνιο και σε ποσοστό 40%. Οι τρομοκρατικές ενέργειες και ο εμφύλιος χαμηλής έντασης στο Κουρδιστάν, το οδήγησαν στα 23,6 εκατομμύρια ψηφοφόρων και σε ποσοστό 49,5%. Η πολυπόθητη αυτοδυναμία ήρθε. Αντίθετα, το HDP μεταξύ Ιουνίου και Νοεμβρίου έχασε περί το ένα εκατομμύριο ψηφοφόρων, και άλλα δυο το Εθνικιστικό Κόμμα του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τα οποία προφανώς μετακινήθηκαν προς το AKP για λόγους επιβολής της εσωτερικής τάξης.
-Η Τουρκία έφτασε πρόσφατα κοντά στο «να τα βρει με τους κούρδους του PKK, προχωρώντας σε εκεχειρία, αλλά ήρθε η κλιμάκωση στη Συρία, αυτό δυνάμωσε τους κούρδους αντάρτες εκεί, και τα πράγματα άλλαξαν;
Ναι, για την ακρίβεια υπάρχει μια επιδείνωση στις σχέσεις Κούρδων και ΑKP αμέσως μετά τα γεγονότα του πάρκου Γκεζί. Τότε, εάν θυμάστε, στους δρόμους κατέβηκε ένα ετερόκλητο μέτωπο πολιτικών δυνάμεων από την Άκρα Αριστερά και τους Οικολόγους, μέχρι τους Κεμαλικούς του CHP και τους Αλεβίτες. Όχι όμως οι Κούρδοι. Κι αυτό κατά τη γνώμη μου έγινε γιατί προσδοκούσαν ακόμη από τον Ερντογάν να τηρήσει τις υποσχέσεις του για παραχώρηση πολιτισμικών κυρίως δικαιωμάτων -στο επίπεδο της εκπαίδευσης κυρίως και της διδασκαλίας της κουρδικής γλώσσας-, κάτι που όμως ο Ερντογάν δεν έπραξε. Από τότε εμφανίζεται μια αποξένωση από το AKP ενός σημαντικού τμήματος του κουρδικού εκλογικού σώματος, που αναζητούσε μια διαφορετική πολιτική στέγη: η ίδρυση του HDP και η παράλληλη στήριξή του από τον κόσμο της κριτικής τουρκικής αριστεράς οδήγησαν προσωρινά στην απώλεια της αυτοδυναμίας. Αυτό το κακό για το AKP αποτέλεσμα «διόρθωσαν» οι τρομοκρατικές ενέργειες στο Σουρούτς και στην Άγκυρα.
-Το YPG, η οργάνωση των κούρδων της Συρίας, έχει φτιάξει ένα πρόπλασμα κράτους που αγγίζει τα νότια σύνορα της Τουρκίας. Στη Ροζάβα οι κούρδοι έχουν οργανώσει μια κρατική οντότητα. Αυτό είναι που κυρίως ανησυχεί την Τουρκία;
Και μάλιστα μια κρατική οντότητα με ελευθεριακά χαρακτηριστικά: που μιλάει για δικαιώματα των γυναικών, για οριζόντια δημοκρατική οργάνωση, για πολιτικά δικαιώματα σε όλα τα μέλη της ανεξαρτήτως φυλής, εθνοτικής καταγωγής ή θρησκεύματος. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πειράματα των τελευταίων χρόνων, που φαίνεται ότι γίνεται σε συντονισμό με την ηγεσία του PKK στην Τουρκία και τον ίδιο τον Οτζαλάν. Οι Κούρδοι, κατά τη γνώμη μου, προσπαθούν να προσαρμοστούν στις δύσκολες συνθήκες ενός διπλομέτωπου πολέμου, εναντίον του ISIS (DAESH) και του Τουρκικού Κράτους και δεν θέλουν να αποξενώσουν άλλες εθνοτικές ομάδες που πιθανόν να νιώσουν απειλή από την επέκταση της κυριαρχίας τους -καλό παράδειγμα είναι οι Τουρκμένοι σιϊτες τους οποίους προσπαθεί να χρησιμοποιήσει η Τουρκία εναντίον τους.
-Υπάρχει και ένα νέο δεδομένο: η Τουρκία βλέπει έναν παραδοσιακό της σύμμαχο, τις ΗΠΑ, να «συμπράττουν» κατά μια έννοια με τους κούρδους της Συρίας στην επιχείρηση κατά του IS, στο Κομπάνι για παράδειγμα. Αυτό αλλάζει στην πραγματικότητα τα δεδομένα ή όχι; Υπάρχει ποτέ περίπτωση η Ουάσινγκτον να «επιλέξει» το PKK αντί της Άγκυρας;
Κούρδοι ανακαταλαμβάνουν χωριά από το IS στον βορρά του Ιράκ, υποστηριζόμενοι από αεροπορικές επιχειρήσεις της διεθνούς συμμαχίας Κούρδοι ανακαταλαμβάνουν χωριά από το IS στον βορρά του Ιράκ, υποστηριζόμενοι από αεροπορικές επιχειρήσεις ξένων δυνάμεων. Δεν είναι μόνο οι Κούρδοι της Συρίας: είναι και οι Κούρδοι του Ιράκ υπό τον Μπαρζανί, που εδώ και πολλά χρόνια αποτελούν σημαντικό έρεισμα της αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή. Η πιθανή ενοποίηση ιρακινού και συριακού Κουρδιστάν, είναι ένα ενδεχόμενο που, αναλόγως των συνθηκών, μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά ή θετικά για την Τουρκία, αναλόγως των χειρισμών αλλά και των διεθνών γεωπολιτικών συσχετισμών. Εννοώ ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία απόσχιση μέρους ή του συνόλου του Τουρκικού Κουρδιστάν εάν εκεί η κατάσταση βγει εκτός ελέγχου και ο εμφύλιος μετατραπεί σε μεγάλης έντασης. Μπορεί και όμως να αποφορτίσει την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία δίνοντας στους Κούρδους της μια «άλλη προοπτική». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή ήταν η τακτική της Άγκυρας τα τελευταία χρόνια: οι πολύ καλές σχέσεις με το καθεστώς Μπαρζανί, τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ, ακριβώς στην προοπτική να αποφορτιστεί εσωτερικά το δικό της πρόβλημα. Αυτό όμως είχε μια προϋπόθεση που τώρα μοιάζει να έχει εγκαταλείψει: την παραχώρηση έστω πολιτισμικών δικαιωμάτων στους Κούρδους της Τουρκίας.
-Πολλοί κούρδοι κατηγορούν την Άγκυρα ότι «χρησιμοποιεί» το Ισλαμικό Κράτος για να ελέγχει την επιρροή τους. Κατηγορίες για σχέσεις της Τουρκίας με το IS υπάρχουν και από την πλευρά της Ρωσίας. Η Άγκυρα το αρνείται.
Η Τουρκία ενεπλάκη από την αρχή και ενεργά και σε συνεργασία με τη Σαουδική Αραβία στη δραστηριοποίηση ανταρτικών ομάδων εναντίον του Άσαντ στην Συρία. Οι ομάδες που επέλεξε να ενισχύσει ήταν αυτές της Αλ Νούσρα, αυτό που θα αποκαλούσαμε συριακό τμήμα της Αλ Κάιντα. Είναι γνωστό ότι ένα κομμάτι της Αλ Νούσρα διασπάστηκε και στήριξε ανοιχτά το Ισλαμικό Κράτος, και αυτό απέδειξε κάτι που οι Ρώσοι ισχυρίζονταν, ότι δηλαδή οι αντιστασιακές οργανώσεις είναι πολλές φορές συγκοινωνούντα δοχεία. Το δε λαθρεμπόριο πετρελαίου -αν και η Τουρκία δεν πρέπει να είναι η μόνη που εμπλέκεται- είναι γεγονός. Είναι δύσκολο να μην κάνει κανείς μπίζνες με κάποιον που κατέχει τις πετρελαιοπηγές της Μοσούλης…
-Πριν από δύο χρόνια μου είχατε πει σε μια συνέντευξη ότι μέχρι τότε, η Τουρκία ακολουθούσε μια πολιτική soft power, δηλαδή ήπιας ισχύος προς τις γειτονικές της χώρες, που σημαίνει ότι δεν άνοιγε πολεμικά μέτωπα. Στη Συρία φάνηκε να αθετεί αυτή την πολιτική, μου είχατε αναφέρει, επειδή πίστευε ότι ο Άσαντ θα έπεφτε εύκολα, χωρίς να υπολογίσει δύο παράγοντες -πρώτον, ότι ο Άσαντ θα έδινε αυτονομία στους κούρδους στον συριακό< βορρά, και δεύτερον, ότι στη Συρία θα εμπλέκονταν και άλλες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, που θα εμπόδιζαν την υλοποίηση των αμερικανικών σχεδίων στην περιοχή. Αυτό επιβεβαιώθηκε. Τώρα, τι είναι αυτό που «καίει» την Τουρκία για την επόμενη μέρα στη Συρία; Τι επιζητά;
Η Τουρκία νομίζω ότι έχει εκδιπλώσει μια διπλή στρατηγική τα τελευταία χρόνια που έχει να κάνει με τη σχέση της με τους Αμερικανούς: ενεπλάκη πολύ ενεργά στον πόλεμο στη Συρία αναλαμβάνοντας, με τις δυνάμεις που προανέφερα, να σπάσει τον οριζόντιο άξονα των σιϊτών ο οποίος, μέχρι τώρα, δείχνει να σώζει τον Άσαντ: Ιράν, Αλαουϊτες της Συρίας, Χεζμπολά στο Λίβανο. Το κόστος της δημιουργίας ενός συριακού Κουρδιστάν το παρέβλεψε, εξυπηρετώντας σε μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα της Αμερικής στην περιοχή. Ωστόσο, φαίνεται να θέλει ένα αντάλλαγμα, και θα φανεί εάν στο μέλλον καταφέρει να το αποσπάσει από την υπερδύναμη: να υποσκελίσει το Ισραήλ ως χώρα ηγέτιδα του φιλοαμερικανικού μετώπου στη Μέση Ανατολή. Αυτό το νόημα έχει η ένταση στις σχέσεις της με το Ισραήλ: δεν είναι επίδειξη αντιαμερικανισμού. Το αντίθετο: είναι ανακατανομή της πολιτικής ισχύος στο εσωτερικό αυτού που θα αποκαλούσαμε φιλοαμερικανικό τόξο στην περιοχή, το οποίο εκτός από την Τουρκία και το Ισραήλ φυσικά περιλαμβάνει τη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία αλλά βέβαια την Κύπρο και την Ελλάδα.
-Στο εσωτερικό της χώρας του δέχεται πιέσεις ο Ερντογάν; Η ιστορία του «πάρκου Γκεζί» έχει λήξει;
Η άνοδος του HDP μας λέει ότι αυτός ο κόσμος αναζήτησε πολιτική εκπροσώπηση και τη βρήκε: μόνο που δεν είναι ικανή να αμφισβητήσει την πολιτική και κυρίως την κοινωνική ηγεμονία του AKP. Πριν από περίπου 10 χρόνια είχα επισκεφτεί την Καππαδοκία και συγκεκριμένα την πόλη της Καισάρειας. Ήταν μια ειδυλλιακή πόλη, θυμίζοντας ακόμη τον παλαιό κόσμο της Ανατολίας. Την επισκέφτηκα ξανά πέρυσι με φοιτητές: στην είσοδο της πόλης μας υποδέχθηκαν φαραωνικής εμπνεύσεως ουρανοξύστες…. όπως συμβαίνει δηλαδή και στις μεγάλες πόλεις των δυτικών παραλίων. Το άνοιγμα στην ελεύθερη αγορά που πάντα ήταν χαρακτηριστικό των φιλοϊσλαμιστών στην Τουρκία, οδήγησε στην οικονομική ευημερία ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ανατολίας που αποτελεί και τον πυρήνα της εκλογικής επιρροής του Ερντογάν -κυρίως η περιοχή του Ικονίου.
-Με τη Ρωσία και την Τουρκία τι έχει συμβεί; Ήταν ένα «παιχνίδι ισχύος» που βγήκε για λίγο εκτός ελέγχου ή είμαστε μπροστά σε αναδιάταξη συμφερόντων στην ευρύτερη περιοχή;
Και πάλι έχω την εντύπωση ότι δεν μπορούμε να καταλάβουμε το τι έγινε με τη ρίψη του αεροπλάνου, εάν εντοπίσουμε μόνο στις σχέσεις Πούτιν-Ερντογάν. Η ρίψη του Σουχόι, κατά τη γνώμη μου, αποφόρτισε την πίεση που ένιωθαν οι ΗΠΑ να συνεργαστούν με τη Ρωσία και την Γαλλία εναντίον του ISIS, ειδικά μετά το χτύπημα στο Παρίσι. Η σύγκρουση Τουρκίας και Ρωσίας έδειξε τη δεύτερη σαν να είναι μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης του… υπό μία έννοια ήταν ακριβώς το αντίστοιχο των τρομοκρατικών επιθέσεων στο εσωτερικό της Τουρκίας – με επιτυχή και πάλι, αποτελέσματα.
-Ο Άσαντ γιατί δεν «έπεσε» όπως άλλοι ηγέτες; Και, επίσης, φαίνεται ότι δυτικές χώρες που επιδίωκαν την πτώση του, τώρα συμπράττουν μαζί του κατά του IS, «προσωρινά», λένε.
Πέρα από τους λόγους που ανέφερα νωρίτερα, θα πρόσθετα ότι ο Άσαντ κατάφερε να επιβιώσει παραχωρώντας το δικαίωμα της υπεράσπισής του στη Ρωσία και το Ιράν, για έναν απλό λόγο: ο Άσαντ είχε καταλάβει νωρίς ότι θα τον περίμενε η μοίρα του Σαντάμ Χουσεΐν και του Καντάφι… ακόμη κι αν συναινούσε σε στρατηγικές επιλογές των ΗΠΑ, όπως η κατασκευή σαουδαραβικού αγωγού που θα έφθανε στη Μεσόγειο μέσω Συρίας. Η έγκαιρη αντίδρασή του τον έσωσε – μόνο που δεν συνέβη το ίδιο με τη χώρα του…
Πηγή: ΕΡΤ
