Το άστρο του Ερντογάν βαίνει προς τη δύση του;

ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ* Τ​​ο άστρο του προέδρου της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, εισέρχεται μάλλον σε καθοδική πορεία, αφού μετά τις τελευταίες εκλογές (Ιούνιος 2015) το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ, δεν έχει καταφέρει ακόμα να σχηματίσει κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα κακής κρίσης υπήρξε η πρωθυπουργοποίηση του Αχμέτ Νταβούτογλου, που ως υπουργός Εξωτερικών διέπραξε μαζί με τον αρχηγό του, κατά συρροή σφάλματα στην Αίγυπτο, τη Λιβύη και τη Συρία, θέλοντας να ταυτίσει την Τουρκία με τους φονταμενταλιστές από τους μουσουλμάνους Σούνι. Ο πόλεμος ανάμεσα στους Σία με κέντρο το Ιράν και τους Σούνι με κύριο χρηματοδότη τη Σαουδική Αραβία, αποτελεί συνέχεια μιας μακραίωνης αντιπαράθεσης των δύο. Στο Ιράκ η σημερινή κυβέρνηση κυρίως των Σία, οφείλει τα πάντα στην αμερικανική επιχείρηση κατά του Σαντάμ Χουσεΐν, επικεφαλής τότε της μειονότητας των Σούνι.

Το Ιράν χρησιμοποιεί το ομόθρησκο (Αλεβιτικό=Σία) καθεστώς του Ασαντ στη Συρία και τους Χεσμπολά στον Λίβανο, για να ασκεί την αντι-Σούνι πολιτική στη Μέση Ανατολή. Το Ιράκ με τον αδύναμο στρατό του μόνο επικουρικά μπορεί να συμβάλει στο σιιτικό τόξο.

Η συμφωνία ΗΠΑ - Ιράν για την αποτροπή της κατασκευής ιρανικών πυρηνικών όπλων έδωσε σημαντικό προβάδισμα αυτής της χώρας στις προτεραιότητες της πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή. Εσχάτως, η Τουρκία βρίσκεται σε απομόνωση έναντι όλων των παραπάνω και του Ισραήλ που της στερεί πολύτιμες προσβάσεις στην Ουάσιγκτον, όπως τον παλιό καλό καιρό. Ο συγγραφέας του άρθρου βρέθηκε στην αμερικανική πρωτεύουσα για διαλέξεις πριν από κάμποσο καιρό και διαπίστωσε ότι ουδείς εκ των think tanks και των παραγόντων του Ισραήλ ασχολούνταν πλέον φιλικά με τη γειτονική μας χώρα.

Το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ξεκίνησε με ένα μετριοπαθές μουσουλμανικό πρόσωπο που προωθούσαν ο κατοπινός πρόεδρος, Αμπντουλάχ Γκιουλ και ο υπουργός Αλί Μπαμπατζάν. Οταν η εξουσία του Ερντογάν σταθεροποιήθηκε, ιδιαίτερα μετά την απαλλαγή του από τους παλιούς εχθρούς της θρησκείας στην Τουρκία –τους κεμαλιστές στρατιωτικούς– άρχισε να δείχνει τις πραγματικές του προθέσεις σε τομέα τον οποίο δεν γνώριζε. Η υπουργοποίηση (2009) και μετά πρωθυπουργοποίηση (2014) του Νταβούτογλου, άλλαξε την εντύπωση των δυτικών ότι η Τουρκία θα αποτελούσε υπόδειγμα μουσουλμανικής χώρας με θρήσκευμα το οποίο θα λειτουργούσε ελεύθερα μέσα στο σύστημα, αλλά δεν θα άγγιζε την παραδοσιακή του πρόσδεση στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου που επιμορφώθηκε σε ισλαμικό πανεπιστήμιο της Μαλαισίας, στράφηκε από νωρίς σε ένα είδος πανισλαμισμού. Η σχέση του με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου και τη βραχύβια εξουσία τους στην Αίγυπτο, πέρασε στους αντίπαλους του Ασαντ στη Συρία και μάλιστα της ποικιλίας Αλ-Kάιντα. Οταν η πιο ακραία από τις οργανώσεις των Σούνι, το ισλαμικό κράτος (ISIS), επιδόθηκε στις ποικίλες βαρβαρότητές της, ο Ερντογάν θεώρησε ότι αποτελούσε ευκαιρία γι’ αυτόν να ξεφορτωθεί τους Κούρδους της Συρίας και επέδειξε στάση ουδετερότητας όταν ΙSIS και Κούρδοι πολεμούσαν για τον έλεγχο της συριακής πόλης Κομπάνι κοντά στα τουρκικά σύνορα.

Ο Νταβούτογλου φρόντισε κατά τη διάρκεια της υπουργίας του να βάλει στο ΥΠΕΞ όσο περισσότερους παράγοντες του ΑΚΡ μπορούσε, γεγονός που εξόργισε τους παραδοσιακούς κεμαλιστές άρχοντες της εξωτερικής πολιτικής. Ομως σε αντίθεση με τους έμπειρους αυτούς δημόσιους λειτουργούς οι ερασιτέχνες θρησκευόμενοι των Ερντογάν – Νταβούτογλου νόμιζαν ότι κατανοούσαν τον αραβικό κόσμο επειδή γνώριζαν τη θεολογία των Σούνι. Η οικονομική ζώνη της Τουρκίας που θα περιλάμβανε, εκτός των άλλων, τον Λίβανο και την Ιορδανία, μάλλον θα μείνει στα αζήτητα.

Με τις σημερινές εξελίξεις κατά νου, είναι πιθανό ότι η Τουρκία δεν θα πραγματοποιήσει ποτέ το θρησκευτικό της όραμα να ξαναγίνει το χαλιφάτο που υπήρξε στις αρχές του 20ού αιώνα. Η οργάνωση ISIS ήδη απεργάζεται με κτηνώδη μέτρα την ηγεσία της ως ηγέτιδα των Αράβων Σούνι. Η πρόσφατη τρομοκρατική ενέργεια που στοίχισε τη ζωή εκατό περίπου ατόμων στην Αγκυρα, μπορεί να είναι η αρχή της ισλαμικής αντεπίθεσης. Οι Ρώσοι ήδη εξάρθρωσαν οργάνωση Τσετσένων τρομοκρατών που έρχονταν από τη Συρία.

Η είσοδος της Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας με στόχους βομβαρδισμών, όχι μόνο τον ISIS, αλλά και άλλες αντικαθεστωτικές δυνάμεις των Σούνι, κατέλαβε απροετοίμαστους τους Ευρωπαίους και τις ΗΠΑ. Το πρόσφατο πλήγμα κατά του ISIS με πυραύλους τύπου Κρουζ από την Κασπία Θάλασσα, επιβεβαίωσε τη ρωσική θέληση να υποστηρίξει προς το παρόν την κυβέρνηση Ασαντ. Τι επιδιώκει άραγε η Μόσχα; Να κερδίσει το παιχνίδι ειρήνευσης της Μέσης Ανατολής, ή να τραβήξει την προσοχή του κόσμου από την Ουκρανία και τη σταδιακή της κατάποση από τα ρωσικά συμφέροντα;
Οπως και να έχει η κατάσταση στο εξωτερικό πεδίο, η οικονομική κρίση καθιστά τον πρόεδρο της Τουρκίας ακόμα πιο ευάλωτο, ενώ σημειώνονται ταραχές από διαδηλωτές οι οποίοι τον θεωρούν υπεύθυνο για τη βομβιστική ενέργεια.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ.