της Μάριαμ Μαρτίνεθ- Μπασκουνιάν *Η υπόσχεση της εθνικής κυριαρχίας εξακολουθεί να είναι μια πολιτική στρατηγική που έρχεται κάθε τόσο στο προσκήνιο σ' έναν κόσμο όπου τα κράτη δεν έχουν πια το μονοπώλιο των περισσοτέρων εξουσιών της παραδοσιακής τους κυριαρχίας. Για να αντισταθμίσουν αυτή την απώλεια, τα κράτη κλείνουν το μάτι στον εθνικισμό, τον ιμπεριαλισμό ή τον αυταρχισμό. Κατά συνέπεια, οι νέες διατυπώσεις της εθνικής κυριαρχίας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται περισσότερο ως ένδειξη της διάβρωσης των κρατών παρά ως έκφραση της δύναμής τους.
Χαρακτηριστικό είναι αυτό που συνέβη στην Ελλάδα, όπου το πρόσφατο δημοψήφισμα παρουσιάστηκε ως άσκηση της εθνικής κυριαρχίας του ελληνικού λαού, παρόλο που ο Τσίπρας γνώριζε ότι δεν θα εκπλήρωνε τις προεκλογικές του υποσχέσεις. Την ίδια στιγμή, πληροφορηθήκαμε ότι επιτεύχθηκε μια συμφωνία για το χρέος, που παρουσιάστηκε ως κυρίαρχη απάντηση του γερμανικού κοινοβουλίου. Εν μέσω τόσης άμεσης και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, μένουμε με το ερώτημα: Πού είναι η Ευρώπη; Η απάντηση είναι ότι η Ευρώπη έμεινε ορφανή από ηγέτες.
Κυρίαρχος είναι αυτός που αποφασίζει. Για να αποφασίσεις όμως, πρέπει να ασκείς ηγεσία, και αυτό που έχουμε στην Ευρώπη είναι πολιτικοί που ακολουθούν την κοινή γνώμη. Η μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων πιστεύει ότι η Γερμανία είναι υπεύθυνη για τα δεινά τους, όπως και η Μέρκελ γνωρίζει ότι οι περισσότεροι συμπατριώτες της αντιμετωπίζουν την Ελλάδα με δυσπιστία. Η υπερβολική αντίδραση της γερμανικής κυβέρνησης μετά τη νίκη του ΟΧΙ στο ελληνικό δημοψήφισμα υπαγορεύτηκε από «αυτό που αρέσει και δεν αρέσει στην κοινωνία». Αυτή η σκηνοθετημένη περφόρμανς δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα παράδειγμα αυτού που ο Τζον Στιούαρτ Μιλ αποκαλούσε «κυβέρνηση της κοινής γνώμης». Αυτό που μας ενώνει σήμερα ως Ευρωπαίους δεν είναι τα ιδανικά της ενοποίησης, αλλά ο ευρωσκεπτικισμός και η απουσία ηγετών.
Σε αυτό το πλαίσιο, έχουμε αποδώσει σε συγκεκριμένες χώρες ευρωπαϊκά προβλήματα που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν με άλλον τρόπο. Το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι η Ελλάδα, αλλά η ίδια η Ευρώπη. Κι όμως, είναι όλο και πιο δύσκολο να βρει κανείς ηγέτες που υπερασπίζονται την Ευρώπη πέρα από την τεχνοκρατική αντίληψη της τήρησης των «κανόνων του παιχνιδιού». Η Ευρώπη χάνει το νόημά της εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιεί μέσα που είχε αποκτήσει ακριβώς για να της προσδώσουν νόημα.
Η αντίφαση βρίσκεται στο γεγονός ότι τα εθνικά κράτη εξακολουθούν να συνιστούν το πλαίσιο όπου κερδίζει κανείς τις εκλογές, ενώ το ευρωπαϊκό σχέδιο μπορεί να διασωθεί και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του 21ου αιώνα μόνο αν υπερβεί αυτή την κόκκινη γραμμή. Αυτό που σήμερα φαίνεται να αποτελεί πολιτικό αδιέξοδο, λέει ο Χάμπερμας, μπορεί να αρθεί μόνο εφόσον υπάρξουν ηγέτες στο ύψος των περιστάσεων. Και αυτό προϋποθέτει να αναλάβουν οι ηγέτες των πιο ισχυρών χωρών την ηθική υποχρέωση να παραμερίσουν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους και να ακολουθήσουν τον οδικό χάρτη που σηματοδοτεί ο δημοκρατικός ευρωπαϊκός «δήμος».
Σήμερα γνωρίζουμε ότι μεγάλο μέρος της δυσπιστίας των Ευρωπαίων πολιτών απορρέει από την απόσταση που τους χωρίζει από την Ένωση και από την αδυναμία να επιβληθεί στην τελευταία ένας πραγματικός δημοκρατικός έλεγχος. Αυτή η κατά τα φαινόμενα ουτοπία είναι το μόνο αντίδοτο στη δυστοπία όπου έχει βυθιστεί η Ευρώπη. Όπως λέει ο Χάμπερμας, ούτε η πιο ζοφερή διάγνωση δεν θα έπρεπε να μας αποθαρρύνει από την προσπάθεια να επιδιώκουμε το καλύτερο.
(Πηγή: El Pais)
* Η Μάριαμ Μαρτίνεθ- Μπασκουνιάν είναι καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης
