Γύρω από το πώς και με ποια
κριτήρια ορίζεται ο Ελληνας διεξήχθησαν σκληρές συγκρούσεις,
διαμορφώθηκαν ιδεολογικά μέτωπα, αποκλείστηκαν ή και περιελήφθησαν
«Ελληνες», ανάλογα με την πολιτική συγκυρία και τις πραγματικότητες κάθε
εποχής
Συντάκτης: Σία Αναγνωστοπούλου*
Συντάκτης: Σία Αναγνωστοπούλου*
Με κάποια χρόνια καθυστέρηση και με μια απόφαση του ΣτΕ να
ρίχνει βαρύ τον ίσκιο της σε οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία για την
ιθαγένεια, ψηφίζεται στη Βουλή ένα από τα σημαντικότερα νομοσχέδια των
τελευταίων δεκαετιών.Αν δεν υπήρχε το ασφυκτικό κατεπείγον του παρόντος, με την υπό
διαπραγμάτευση ασυμφωνία να μονοπωλεί το ενδιαφέρον κοινωνίας και μέσων
ενημέρωσης, το νομοσχέδιο για την ιθαγένεια θα έπρεπε να αποτελέσει το
κορυφαίο ζήτημα συζήτησης για την ανάδειξη της τεράστιας σημασίας του.Πράγματι, το νομοσχέδιο συνιστά έναν από τους μεγάλους σταθμούς που
σημαδεύουν τον ιστορικό χρόνο του ελληνικού κράτους, σταθμούς κατά τους
οποίους διευρυνόταν η έννοια του όρου Ελληνας, προκειμένου να
προσαρμοστεί στις νέες ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές
πραγματικότητες.
Γύρω από το πώς και με ποια κριτήρια ορίζεται ο Ελληνας διεξήχθησαν σκληρές συγκρούσεις, διαμορφώθηκαν ιδεολογικά μέτωπα, αποκλείστηκαν ή και περιελήφθησαν «Ελληνες», ανάλογα με την πολιτική συγκυρία και τις πραγματικότητες κάθε εποχής.
Αν σήμερα είναι οι μετανάστες, κάποτε ήταν οι «ετερόχθονες», οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, τέλος οι απάτριδες κομμουνιστές. Ολες αυτές οι περιπτώσεις, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους και προϊόντα εντελώς διαφορετικών πραγματικοτήτων, δείχνουν ωστόσο κάτι κοινό: το ελληνικό έθνος δεν ορίστηκε άπαξ διά παντός με βάση το αίμα μόνο, όπως άλλωστε και το πολιτικό σώμα των Ελλήνων, αλλά με βάση τις ανάγκες που κάθε εποχή αναδείκνυε.
Στα πρώτα χρόνια, λοιπόν, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η μάχη για το ποιος είναι Ελληνας ή όχι επικεντρώθηκε στην εντοπιότητα. Ο φόβος των ντόπιων για τη διεύρυνση του έθνους σε «ξένους», επομένως για το μοίρασμα της κοινωνικής/πολιτικής «πίτας», οδήγησε στη σύγκρουση που έμεινε γνωστή ως σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόχθονες και ετερόχθονες.
Αυτή η δυσκολία για το ποιοι περιλαμβάνονται στους Ελληνες διήρκεσε αρκετά χρόνια, με τον όρο Ελληνας άλλοτε να διαστέλλεται άλλοτε να συστέλλεται ανάλογα με τις συνθήκες, και ανεξαρτήτως αίματος. Πολλοί «Ελληνες» (με ή χωρίς εισαγωγικά), κυρίως της Μικράς Ασίας, έμπαιναν και έβγαιναν από το εθνικό σώμα, ανάλογα με το τι τους υπαγόρευαν τα συμφέροντά τους στις διάφορες φάσεις που πέρναγαν οι ελληνοθωμανικές σχέσεις.
Η μεγάλη διεύρυνση, ωστόσο, του ελληνικού σώματος έγινε όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος παραχώρησε το δικαίωμα ψήφου στους Μικρασιάτες πρόσφυγες, διευρύνοντας έτσι το έθνος σε αυτούς τους «ξένους», πολλοί από τους οποίους δεν μίλαγαν ελληνικά, δεν είχαν ελληνική παιδεία, επομένως και συνείδηση. Για το δε αίμα τους, αυτό μόνο η θρησκεία διά της ιεράς οδού το πιστοποιούσε.
Ματαίως η εφημερίδα «Καθημερινή» διερρήγνυε τα ιμάτιά της ότι η ένταξη των «ξένων» (τους οποίους προέτρεπε με τον πηχυαίο τίτλο «Οίκαδε» να γυρίσουν στον τόπο τους) στο πολιτικό σώμα θα ήταν «ολετήρας για το έθνος». Τελικά, και παρά τις αντιδράσεις, οι πρόσφυγες έγιναν Ελληνες, μεταγγίζοντας στο ελληνικό έθνος ένα «ξένο αίμα» που ωφέλησε τους πάντες.
Υπήρξαν ωστόσο και σταθμοί στην ελληνική Ιστορία, στους οποίους το αίμα του έθνους έπρεπε να καθαρισθεί από τις μολύνσεις που είχε υποστεί. Ηταν η εποχή που Ελληνας γεννιόσουν, αλλά στην πορεία ξεγινόσουν διά πολιτικής απόφασης. Ενας μεγάλος αριθμός κομμουνιστών στερήθηκε –κι αυτό παρά τις αιματολογικές πιστοποιήσεις- την ιθαγένειά του για λόγους φρονήματος, επειδή οι «συνθήκες το απαιτούσαν».
Κανέναν από αυτούς τους αποσυνάγωγους δεν τους έσωσε το αίμα, και ήταν πολλοί, δεν ήταν λίγοι. Μόνο το 1974 οι στερημένοι την ιθαγένειά τους Ελληνες επανεντάχθηκαν στο ελληνικό έθνος, τότε που το ελληνικό κράτος αποφάσισε ότι Ελληνας είναι όποιος σέβεται τους δημοκρατικούς θεσμούς και τους νόμους του κράτους (ανεξαρτήτως ιδεολογίας), και ξαναδιεύρυνε έτσι τα όρια του έθνους.
Με το προς ψήφιση νομοσχέδιο το ελληνικό έθνος επανοριοθετείται σε σχέση με τις νέες πραγματικότητες που διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα τα τελευταία 25 χρόνια. Ενας μεγάλος αριθμός «ξένων» ήρθε να «κατοικήσει εδώ και ν’ αγωνισθεί μαζί μας» (κατά τη διατύπωση των ελληνικών επαναστατικών Συνταγμάτων για το ποιος είναι Ελληνας).
Αυτοί οι «ξένοι» κατοικούν εδώ, πληρώνουν φόρους, σέβονται τους δημοκρατικούς θεσμούς και τους νόμους του κράτους, μεγαλώνουν τα παιδιά τους στο ίδιο πολιτισμικό-εκπαιδευτικό περιβάλλον που μεγαλώνουν και τα εξ αίματος Ελληνόπουλα, αλλά δεν είχαν μέχρι σήμερα το δικαίωμα να γίνουν Ελληνες. Ακόμα και τα παιδιά που μεγάλωσαν εδώ, αποφοίτησαν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, έπρεπε να είναι απάτριδες, επειδή είχαν λάθος αίμα, επομένως λόγω ιδεολογικών αγκυλώσεων της Πολιτείας.
Το νομοσχέδιο είναι από τα πιο εκσυγχρονιστικά και μεταρρυθμιστικά νομοσχέδια που έχουν ψηφιστεί τις τελευταίες δεκαετίες, έτσι όπως μόνο η Αριστερά μπορεί να δώσει ανθρώπινο περιεχόμενο στους όρους εκσυγχρονισμός και μεταρρύθμιση. Το να μην απονέμεται η ιθαγένεια στα παιδάκια που μπαίνουν στη σχολική ηλικία, όπως πρότεινε το «εκσυγχρονιστικό», «μεταρρυθμιστικό» Ποτάμι, θέτει τα όρια ανάμεσα σε αριστερό και μη αριστερό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα.
«Ελληνας και γεννιέσαι και γίνεσαι». Δημοκράτης Ελληνας όμως μόνο γίνεσαι. Και Ελληνες σαν τον Χρήστο Παππά και τους όμοιούς του μπορεί να είναι εξ αίματος Ελληνες, δημοκράτες Ελληνες όμως δεν θα γίνουν ποτέ.
* αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Αχαΐας
EFSYN.GR
Γύρω από το πώς και με ποια κριτήρια ορίζεται ο Ελληνας διεξήχθησαν σκληρές συγκρούσεις, διαμορφώθηκαν ιδεολογικά μέτωπα, αποκλείστηκαν ή και περιελήφθησαν «Ελληνες», ανάλογα με την πολιτική συγκυρία και τις πραγματικότητες κάθε εποχής.
Αν σήμερα είναι οι μετανάστες, κάποτε ήταν οι «ετερόχθονες», οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, τέλος οι απάτριδες κομμουνιστές. Ολες αυτές οι περιπτώσεις, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους και προϊόντα εντελώς διαφορετικών πραγματικοτήτων, δείχνουν ωστόσο κάτι κοινό: το ελληνικό έθνος δεν ορίστηκε άπαξ διά παντός με βάση το αίμα μόνο, όπως άλλωστε και το πολιτικό σώμα των Ελλήνων, αλλά με βάση τις ανάγκες που κάθε εποχή αναδείκνυε.
Στα πρώτα χρόνια, λοιπόν, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η μάχη για το ποιος είναι Ελληνας ή όχι επικεντρώθηκε στην εντοπιότητα. Ο φόβος των ντόπιων για τη διεύρυνση του έθνους σε «ξένους», επομένως για το μοίρασμα της κοινωνικής/πολιτικής «πίτας», οδήγησε στη σύγκρουση που έμεινε γνωστή ως σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόχθονες και ετερόχθονες.
Αυτή η δυσκολία για το ποιοι περιλαμβάνονται στους Ελληνες διήρκεσε αρκετά χρόνια, με τον όρο Ελληνας άλλοτε να διαστέλλεται άλλοτε να συστέλλεται ανάλογα με τις συνθήκες, και ανεξαρτήτως αίματος. Πολλοί «Ελληνες» (με ή χωρίς εισαγωγικά), κυρίως της Μικράς Ασίας, έμπαιναν και έβγαιναν από το εθνικό σώμα, ανάλογα με το τι τους υπαγόρευαν τα συμφέροντά τους στις διάφορες φάσεις που πέρναγαν οι ελληνοθωμανικές σχέσεις.
Η μεγάλη διεύρυνση, ωστόσο, του ελληνικού σώματος έγινε όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος παραχώρησε το δικαίωμα ψήφου στους Μικρασιάτες πρόσφυγες, διευρύνοντας έτσι το έθνος σε αυτούς τους «ξένους», πολλοί από τους οποίους δεν μίλαγαν ελληνικά, δεν είχαν ελληνική παιδεία, επομένως και συνείδηση. Για το δε αίμα τους, αυτό μόνο η θρησκεία διά της ιεράς οδού το πιστοποιούσε.
Ματαίως η εφημερίδα «Καθημερινή» διερρήγνυε τα ιμάτιά της ότι η ένταξη των «ξένων» (τους οποίους προέτρεπε με τον πηχυαίο τίτλο «Οίκαδε» να γυρίσουν στον τόπο τους) στο πολιτικό σώμα θα ήταν «ολετήρας για το έθνος». Τελικά, και παρά τις αντιδράσεις, οι πρόσφυγες έγιναν Ελληνες, μεταγγίζοντας στο ελληνικό έθνος ένα «ξένο αίμα» που ωφέλησε τους πάντες.
Υπήρξαν ωστόσο και σταθμοί στην ελληνική Ιστορία, στους οποίους το αίμα του έθνους έπρεπε να καθαρισθεί από τις μολύνσεις που είχε υποστεί. Ηταν η εποχή που Ελληνας γεννιόσουν, αλλά στην πορεία ξεγινόσουν διά πολιτικής απόφασης. Ενας μεγάλος αριθμός κομμουνιστών στερήθηκε –κι αυτό παρά τις αιματολογικές πιστοποιήσεις- την ιθαγένειά του για λόγους φρονήματος, επειδή οι «συνθήκες το απαιτούσαν».
Κανέναν από αυτούς τους αποσυνάγωγους δεν τους έσωσε το αίμα, και ήταν πολλοί, δεν ήταν λίγοι. Μόνο το 1974 οι στερημένοι την ιθαγένειά τους Ελληνες επανεντάχθηκαν στο ελληνικό έθνος, τότε που το ελληνικό κράτος αποφάσισε ότι Ελληνας είναι όποιος σέβεται τους δημοκρατικούς θεσμούς και τους νόμους του κράτους (ανεξαρτήτως ιδεολογίας), και ξαναδιεύρυνε έτσι τα όρια του έθνους.
Με το προς ψήφιση νομοσχέδιο το ελληνικό έθνος επανοριοθετείται σε σχέση με τις νέες πραγματικότητες που διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα τα τελευταία 25 χρόνια. Ενας μεγάλος αριθμός «ξένων» ήρθε να «κατοικήσει εδώ και ν’ αγωνισθεί μαζί μας» (κατά τη διατύπωση των ελληνικών επαναστατικών Συνταγμάτων για το ποιος είναι Ελληνας).
Αυτοί οι «ξένοι» κατοικούν εδώ, πληρώνουν φόρους, σέβονται τους δημοκρατικούς θεσμούς και τους νόμους του κράτους, μεγαλώνουν τα παιδιά τους στο ίδιο πολιτισμικό-εκπαιδευτικό περιβάλλον που μεγαλώνουν και τα εξ αίματος Ελληνόπουλα, αλλά δεν είχαν μέχρι σήμερα το δικαίωμα να γίνουν Ελληνες. Ακόμα και τα παιδιά που μεγάλωσαν εδώ, αποφοίτησαν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, έπρεπε να είναι απάτριδες, επειδή είχαν λάθος αίμα, επομένως λόγω ιδεολογικών αγκυλώσεων της Πολιτείας.
Το νομοσχέδιο είναι από τα πιο εκσυγχρονιστικά και μεταρρυθμιστικά νομοσχέδια που έχουν ψηφιστεί τις τελευταίες δεκαετίες, έτσι όπως μόνο η Αριστερά μπορεί να δώσει ανθρώπινο περιεχόμενο στους όρους εκσυγχρονισμός και μεταρρύθμιση. Το να μην απονέμεται η ιθαγένεια στα παιδάκια που μπαίνουν στη σχολική ηλικία, όπως πρότεινε το «εκσυγχρονιστικό», «μεταρρυθμιστικό» Ποτάμι, θέτει τα όρια ανάμεσα σε αριστερό και μη αριστερό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα.
«Ελληνας και γεννιέσαι και γίνεσαι». Δημοκράτης Ελληνας όμως μόνο γίνεσαι. Και Ελληνες σαν τον Χρήστο Παππά και τους όμοιούς του μπορεί να είναι εξ αίματος Ελληνες, δημοκράτες Ελληνες όμως δεν θα γίνουν ποτέ.
* αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Αχαΐας
EFSYN.GR
