Ἡἀξιοποίηση τῆς γεωστρατηγικῆς θέσης δέν εἶναι, ὅμως, ἁπλή ὑπόθεση· δέν πρόκειται γιά κάποιον φυσικόπόρο, ὅπως ὁὀρυκτός πλοῦτος ἤ οἱ τουριστικοί προορισμοί. Τά ὀφέλη ἀπό τήν γεωστρατηγική θέση συνοδεύονται καί ἀπό σοβαρούς κινδύνους. Ἡ γεωστρατηγική θέση τῆς Ἑλλάδας ὑπερβαίνει κατά πολύ τίς ἀμυντικές ἀνάγκες καί τίς δυνατότητες τῆς χώρας. Τήν ἐμπλέκει ἀναγκαστικάσέ διακυβεύματα τά ὁποῖα ἀφοροῦν τίς μεγάλες δυνάμεις. Σέ περιόδους μεγάλων συγκρούσεων, ὅπως στούς Παγκοσμίους Πολέμους, ἡ γεωστρατηγική θέση τῆς Ἑλλάδας προσείλκυσε πιέσεις, ἔναντι τῶν ὁποίων οἱ ἐγχώριες δυνάμεις ἀντίστασης ἀπεδείχθησαν ἀνεπαρκεῖς. Ὅμως, καί σέφάσεις σχετικῆς νηνεμίας, ἡ γεωστρατηγική θέση ἀποτελεῖἕνα σύνθετο διακύβευμα τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς. Οἱκυρίαρχες δυνάμεις στήν περιοχή, οἱ θαλάσσιες, ἀποσκοποῦν σέ ἐσωτερική πολιτική καί οἰκονομική σταθερότητα· ἐπιδιώκουν μίαν ἀδιατάρακτη σχέση συνεργασίας καίἐλέγχου μέ τό ἑκάστοτε καθεστώς. Τό ἐνδιαφέρον καί ἡ, περισσότερο ἤ λιγότερο διακριτική, παρέμβαση στά ἐσωτερικά μιᾶς μικρῆς χώρας μέ μεγάλη γεωστρατηγική σημασία προκύπτουν ἀπό τίς ἀρχές τῆς Realpolitik.
Ἡ διευκόλυνση τῶν μεγάλων δυνάμεων προσπορίζειστήν χώρα διπλωματικά καί οἰκονομικά ὀφέλη –τά ὁποῖα,ἀσφαλῶς, ἀποτελοῦν ἀντικείμενο διαπραγμάτευσης. Ἀπό τήν ἀρχή τῆς κρίσης, οἱἑλληνικές κυβερνήσεις ἐπεδίωξαν τήν ἀξιοποίηση τοῦ γεωστρατηγικοῦ ἐπιχειρήματος γιά νά ἐξασφαλίσουν οἰκονομική στήριξη. Μέσα στήν ἀστάθεια ἡ ὁποία περιβάλλει τήν γεωγραφική θέση τῆς Ἑλλάδας, ἡ Δύση δέν χρειάζεται καί τήν μετατροπή τοῦ ἑλληνικοῦ ἐδάφους σέ γεωπολιτική «μαύρη τρύπα»… Ἔτσι ἐξηγοῦνται οἱ ἐπάλληλες παρεμβάσεις τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν ὑπέρ τῆς ἐξάντλησης ὅλων τῶν περιθωρίων γιά νά στηριχθεῖ ἡ ἑλληνική οἰκονομία.
Δέν πρέπει, ὅμως, νά καλλιεργοῦνται ψευδαισθήσειςὡς πρός τά ὅρια τῆς ὑποστήριξης αὐτῆς. Εἶναι εὔλογη, ὅσο θεωρεῖται ὅτι δέν ὑπάρχει κίνδυνος γιά πολιτικό ἤ γεωπολιτικό «ἀτύχημα» ἐξαιτίας ἑλληνικῶν ἐσωτερικῶν προβλημάτων ἤ διπλωματικῶν ἀστοχιῶν. Ἄν ὁ ζυγός κλίνει πρόςτήν κατεύθυνση τῶν κινδύνων· δηλαδή, ἄν θεωρηθεῖὅτι,παρά τίς ἐνισχυτικές παρεμβάσεις, ἡ κατάσταση ἐπιδεινώνεται, ἡ στρατηγική ἀλλάζει. Ὅταν ἀποτυγχάνουν οἱ συμβατικές θεραπεῖες, ἐπιστρατεύεται ἡ χειρουργική.
Ἀπό τήν ρωμαϊκή ὥς τήν ἀμερικανική ἡγεμονία, οἱ μεγάλες δυνάμεις ἐλέγχουν τήν περιφέρειά τους, κυρίως μέτήν μέθοδο «διαιρεῖν καί βασιλεύειν». Οἱ ἑλληνο-τουρκικοί ἀνταγωνισμοί ἀποτελοῦν κλασσικό παράδειγμα ἐφαρμογῆς τῆς μεθόδου αὐτῆς, ὅπως δείχνουν τά γεγονότατοῦ 1973 καί 1974 ἰδωμένα ἀπό γεωπολιτική σκοπιά.
Εἶναι χρήσιμο νά ὑπενθυμίζεται ὁ γεωπολιτικός καί γεωστρατηγικός ρόλος τῆς Ἑλλάδας, καθώς καί οἱ θυσίες τῶν Ἑλλήνων, λόγω τῆς θέσης στήν ὁποία ἡ Ἱστορία καί ἡ Γεωγραφία ἐνέταξαν τήν ἑλληνική ἐπικράτεια. Χρειάζεται, ὅμως,καί ἡἐπίγνωση ὅτι ἡ σκληρή γεωπολιτική πραγματικότητα ἀμφισβητεῖ de facto τήν ἀρχή τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας ὡς πρόςτήν διαχείριση αὐτοῦ τοῦ εὐρύτερα σημαντικοῦ «πόρου».Ἐπιβάλλεται, ἑπομένως, μεγάλη προσοχή στήν στάθμιση τῶνὁρίων γιά τίς ἑλληνικές διπλωματικές πρωτοβουλίες.
Τό γεωπολιτικό μας περιβάλλον χαρακτηρίζεται ἀπό ρευστότητα, χωρίς προηγούμενο κατά τήν μεταπολεμική περίοδο. Οἱ συνθῆκες αὐτές ὁδηγοῦν ἀναγκαστικά σέ ἀβεβαιότητα καί ὡς πρός τίς στρατηγικές ἐπιλογές τῶν μεγάλων δυνάμεων. Οἱ ἀμφιταλαντεύσεις τῆς ἀμερικανικῆς στάσης ἔναντι τοῦ Ἰράν ἔδειξαν στό Ἰσραήλ ὅτι τίποτε δέν μπορεῖ νά θεωρεῖται δεδομένο. Ἀνάλογες δυσάρεστες ἐκπλήξεις ἐνδέχεται νά ἐπιφυλάσσει ἡ Ἱστορία καί σέ ἐμᾶς.
Ἡἑλληνική στρατηγική σκέψη, ἐγκαταλείποντας τόν συμβατισμό τόν ὁποῖο τῆς κληροδότησαν δεκαετίες σταθερότητας καί προβλεψιμότητας, ὀφείλει νά ἀναπτύξει κριτική καί εὐελιξία, ἀνάλογες πρός τήν ρευστότητα τῶν νέων δεδομένων. Στούς ἀβέβαιους νέους καιρούς, ἡ ὑπεύθυνη πολιτική σκέψη καί δράση, παράλληλα πρός τήν ἀποτροπή ἀρνητικῶν ἐξελίξεων, ὀφείλει νά ἀρχίσει νά προετοιμάζεται γιά ἐναλλακτικές «ἑπόμενες ἡμέρες» –καί νά μετρᾶ τίς ἐφεδρεῖες της.
* Ο κ. Γ. Σ. Πρεβελάκης είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")
