Σπύρος Λίτσας Οι φιλελεύθερες αστικές δημοκρατίες έχουν παραδόσεις που
ακολουθούνται με ευλάβεια. Θεσμός είναι και το ετήσιο διάγγελμα του
προέδρου των ΗΠΑ που φέτος δόθηκε στις 20 Ιανουαρίου από τη Βουλή των
Αντιπροσώπων. Ο Μπαράκ Ομπάμα εξήγγειλε δωρεάν φοίτηση στα κοινοτικά
κολέγια. Προανήγγειλε φόρο στις χρηματιστηριακές εταιρίες της Wall
Street καθώς και άδεια ασθενείας επί πληρωμή στα χαμηλά εργατικά
στρώματα. Γενικότερα, επισήμανε την προστασία της μεσαίας τάξης,
οριοθετώντας για άλλη μία φορά τον τρόπο λειτουργίας του φιλελευθερισμού
στις ΗΠΑ.Από το 2010 η Ευρώπη βιώνει την αποδόμηση του φιλελεύθερου οικοδομήματος. Ενώ οι ΗΠΑ επέλεξαν να αντιμετωπίσουν την κρίση που προήλθε από τα επισφαλή στεγαστικά δάνεια με έναν ρεαλιστικό κεϋνσιανισμό, παράγοντας ανάπτυξη με ανάπτυξη, η Ευρώπη έθεσε ως πρωταρχικό ζητούμενο όχι την ενίσχυση της πρωτογενούς παραγωγής και της επιχειρηματικής ανάπτυξης, αλλά τον μονεταριστικό προστατευτισμό ενός νομίσματος που, όπως έχω υποστηρίξει ξανά από αυτήν εδώ τη στήλη, λόγω της «σκληρότητάς» του δεν ενδείκνυται για κρίσεις μεγάλου μεγέθους, όπως αυτή που πλήττει τον δυτικό κόσμο από το 2008.
Ετσι η ευρωπαϊκή μεσαία τάξη οδηγείται σε συρρίκνωση, η πραγματική οικονομία τίθεται όμηρος των άκαμπτων νεοφιλελεύθερων εμμονών που εμπεδώνουν τη γνωστή ρήση της «Φάρμας των Ζώων», ότι «όλα τα ζώα είναι ίσα, όμως κάποια ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα», και το διαχρονικό ευρωπαϊκό όραμα της ελεύθερης διακίνησης ιδεών, δημοκρατικών αρχών και αξιών γίνεται όμηρος της σύγχρονης ευρωγραφειοκρατίας. Ενώ οι ΗΠΑ μέσω του Μπαράκ Ομπάμα προάγουν ένα σύγχρονο φιλελεύθερο πρόταγμα που απέδωσε ενισχύοντας τη μεσαία τάξη, η Ευρώπη είναι δέσμια μιας νεοφιλελεύθερης συνταγής που και αχρονική είναι και ατελέσφορη.
Ο φιλελευθερισμός δεν επιδιώκει να τσακίσει τα μεσοαστικά και τα μικροαστικά κοινωνικά στρώματα, δεν τιμωρεί την ιδιοκτησία, δεν καταφεύγει στην άκρατη φορολογία των πολλών ώστε να φοροαπαλάσσονται οι λίγοι. Θέτει τον άνθρωπο υπεράνω αριθμών και τοποθετεί την κοινωνική συνοχή στη σύγχρονη ατζέντα της ασφάλειας. Επιθυμεί το κράτος στον ρόλο του παράγοντα διάλυσης μονοπωλίων και ολιγοπωλίων και στην παροχή της θεσμικής δυνατότητας ολοένα και μεγαλύτερης συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες με στόχο την παραγωγή πρωτογενούς πλούτου, των τεχνολογικών υπερβάσεων, των πνευματικών ανατάσεων κ.λπ. Αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα και σέβεται την κάθε επιλογή σε ζητήματα θρησκευτικής πίστης, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.ά. Βρίσκεται ξεκάθαρα απέναντι στον ρατσισμό, στον φασισμό, σε κάθε είδους ζηλωτισμού και τον αντισημιτισμό. Ασπάζεται τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και την πίστη στη νεοτερική συντεταγμένη Πολιτεία.
Η Ευρώπη ζει τα τελευταία χρόνια σε ένα νεοφιλελεύθερο νεφέλωμα, ενώ το νότιο τμήμα αυτής βιώνει ιστορικά κοινωνικά χαμηλά. Κι όμως, οι εξελίξεις στις ΗΠΑ δείχνουν ότι ο φιλελευθερισμός δεν έχει αλλοιωθεί από τη νεοφιλελεύθερη δυστοπία, ενώ πολιτικοί όπως ο Μπαράκ Ομπάμα αποδεικνύουν έμπρακτα ότι δομείται ένας ανοιχτός, ειλικρινής και ουσιαστικός διάλογος με την ίδια την κοινωνία, όχι για να την πείσει ότι ο ρόλος της είναι να παραμείνει στα ανήλιαγα υπόστεγα της ιστορικής εξέλιξης αλλά για να επισημάνει ξανά τη διαχρονική αριστοτελική θέση ότι ο άνθρωπος, η σημαντική αυτή οντότητα που διαμορφώνει συλλογικότητες δίχως να χάνει τη διακριτή της αυθύπαρκτη υπεραξία, έχει δικαίωμα να αναζητεί την ευτυχία μέσα στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνίας και της ευνομούμενης πολιτείας. Αυτή είναι και η βασική αφετηρία της φιλελεύθερης ιδεολογίας, που θέτει ευθέως απέναντί της τον αντιουμανιστικό νεοφιλελευθερισμό.
Ο φιλελεύθερος ρεαλισμός του Μπαράκ Ομπάμα αναδεικνύει μια ορθολογική προοπτική αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης, δίχως η κοινωνία να οδηγηθεί σε συνολική οικονομική και θεσμική απορρύθμιση. Το πακέτο Ντράγκι της 22ας Ιανουαρίου αποτελεί μια στροφή προς τον φιλελεύθερο ρεαλισμό από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αλλά χρειάζονται ακόμη περισσότερο ορθολογικά βήματα από τις Βρυξέλλες, ώστε να μπορέσουν κράτη όπως η Ελλάδα να σταθούν στα πόδια τους και η κοινωνία τους να ξεφύγει από το σημερινό τέλμα. Το μοντέλο Ομπάμα όχι μόνο δείχνει τον δρόμο αλλά και προσφέρει την τεχνοκρατική μεθοδολογία εφαρμογής για όλη την Ε.Ε.
Σπύρος Ν. Λίτσας
