Στην Τυνησία η φλόγα της Αραβικής Ανοιξης σιγοκαίει ακόμη

Παρά τις πολιτικές αναταραχές οι Τυνήσιοι δεν πήραν τα όπλα όπως σe Λιβύη, Συρία

Τέσσερα χρόνια μετά την εξέγερση που ανέτρεψε τον δικτάτορα Μπεν Αλί και πυροδότησε την Αραβική Ανοιξη, η Τυνησία παραμένει το μοναδικό φωτεινό παράδειγμα μετάβασης από την απολυταρχία στη δημοκρατία. Ενώ οι υπόλοιπες χώρες των ιστορικών κινητοποιήσεων είναι βυθισμένες στο χάος, η Τυνησία διοργάνωσε την περασμένη Κυριακή τις δεύτερες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές. Οι μετριοπαθείς ισλαμιστές του κόμματος Ενάχντα έχασαν και παρέδωσαν πρόθυμα την εξουσία - χωρίς αιματοχυσία και καταγγελίες για νοθεία - στην κοσμική αντιπολίτευση του μετώπου Νιντάα Τούνις. Ολα δείχνουν ότι στην Τυνησία η φλόγα της Αραβικής Ανοιξης σιγοκαίει ακόμη.

Η Τυνησία θεωρείται πλέον ευρέως η αραβική χώρα που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να γίνει μια κανονική δημοκρατία. Η διαδικασία ήταν δύσκολη και τίποτα δεν είναι οριστικό. Παρά το γεγονός όμως ότι η τελευταία τετραετία σημαδεύτηκε από πολιτικές αναταραχές, τρομοκρατικές επιθέσεις και φθίνουσα οικονομία, οι Τυνήσιοι κατάφεραν να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Αντί να πάρουν τα όπλα όπως στη Λιβύη ή στη Συρία, συμφιλιώθηκαν με το παρελθόν, υιοθέτησαν ένα νέο Σύνταγμα αντιπροσωπευτικό για όλους και επεξεργάστηκαν συμβιβασμούς ανάμεσα σε πρώην σφοδρούς αντιπάλους.

«Αν χρειαζόμαστε μια χώρα-υπόδειγμα για τη μουσουλμανική Μέση Ανατολή, αυτή δεν πρέπει να είναι η Τουρκία αλλά η Τυνησία» έγραψε ο τούρκος αρθρογράφος Μουσταφά Ακιόλ στη «Χουριέτ». Ο πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον, συγγραφέας της «Σύγκρουσης των πολιτισμών» και κορυφαίος «μεταβασιολόγος», υποστήριζε ότι μόνο ύστερα από δύο ή τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις μπορεί μια μετάβαση στη δημοκρατία να θεωρηθεί εδραιωμένη.  

Ολα αυτά δεν σημαίνουν ότι ο δρόμος που έχει μπροστά της η Τυνησία θα είναι εύκολος. Κατ' αρχάς πρέπει να σχηματιστεί μια κυβέρνηση συνασπισμού. Το Νιντάα Τούνες κέρδισε 85 έδρες (από τις συνολικά 217 της Βουλής) ενώ το Ενάχντα 69 έδρες (από 89 που είχε κερδίσει το 2011). Ο σχηματισμός κυβέρνησης αναμένεται να αργήσει και δεν αποκλείεται να ολοκληρωθεί μετά τις επικείμενες προεδρικές εκλογές, των οποίων ο πρώτος γύρος θα πραγματοποιηθεί τέλη Νοεμβρίου και ο δεύτερος, μεταξύ των δύο επικρατέστερων υποψηφίων, τέλη Δεκεμβρίου.

Αφού οριστεί ο πρωθυπουργός, θα φθάσει η ώρα να αντιμετωπίσει τις δύσκολες προκλήσεις της ανόρθωσης της οικονομίας και της πάταξης της τρομοκρατίας. Τα οικονομικά αιτήματα βρίσκονταν στο επίκεντρο της επανάστασης που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2010, όταν ένας μικροπωλητής αυτοπυρπολήθηκε επειδή δεν έβρισκε δουλειά. Η οικονομία της Τυνησίας, που βασίζεται στον τουρισμό και στα εμβάσματα των τυνήσιων μεταναστών από το εξωτερικό, έχει επιδεινωθεί σήμερα σε σύγκριση με πριν από την επανάσταση. Ο ρυθμός ανάπτυξης είναι μόνο γύρω στο 2,5% και, το χειρότερο, η ανεργία ξεπερνά το 15% (ενώ εξακοντίζεται στο 33% στους νέους).  

Η ασφάλεια είναι το έτερο μεγάλο πρόβλημα. Τα σύνορα με την Αλγερία και τη Λιβύη αποτελούν μόνιμη πηγή εισαγωγής βίας και όπλων στη χώρα. Επιπλέον, 1.500 ύποπτοι για τρομοκρατία βρίσκονται στη φυλακή, ενώ υπολογίζεται ότι 3.000 τυνήσιοι ισλαμιστές πολεμούν στο πλευρό των τζιχαντιστών στη Συρία και στο Ιράκ και οι Αρχές ανησυχούν ότι όταν επιστρέψουν θα επιχειρήσουν να αποσταθεροποιήσουν τη χώρα.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Τυνήσιοι έχουν αρχίσει να απογοητεύονται γιατί η επανάσταση δεν βελτίωσε ακόμη τη ζωή όλων. Η νέα κυβέρνηση πρέπει να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά. Αλλά η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα πρέπει να κινηθούν ακόμη πιο γρήγορα για να υποστηρίξουν με κάθε τρόπο (οικονομικό, πολιτικό, τεχνογνωσία κ.ά.) την Τυνησία προκειμένου το μοναδικό φωτεινό παράδειγμα της Αραβικής Ανοιξης να μην ακολουθήσει είτε τον δρόμο των όπλων όπως η Λιβύη είτε εκείνο του πραξικοπήματος όπως η Αίγυπτος.

Αντονι Ντουόρκιν, από το European Council on Foreign Relations
«Ισχυροί οι πολίτες, ανίσχυροι οι ισλαμιστές, ο στρατός και οι ξένοι δεν παρενέβησαν»
Απομακρύνεται ο κίνδυνος να επιστρέψει η Τυνησία προς τα πίσω, λέει στο «Βήμα» ο Αντονι Ντουόρκιν, από το European Council on Foreign Relations στο Λονδίνο, ειδικός στην Τυνησία και στην Αίγυπτο και σε ζητήματα δημοκρατίας.

- Γιατί η Τυνησία είναι η μοναδική χώρα όπου η Αραβική Ανοιξη δεν κατέληξε σε πλήρες φιάσκο;

«Η πολιτική σκηνή στην Τυνησία είναι πολύ πιο ισορροπημένη. Οι ισλαμιστές δεν είχαν αρκετή εξουσία για να κυβερνήσουν μόνοι τους και αυτό τους ανάγκασε να διαπραγματευθούν με άλλα κόμματα. Υποχρεώθηκαν να συνεργαστούν με τους κοσμικούς. Στην Αίγυπτο, αντίθετα, η Μουσουλμανική Αδελφότητα είχε τη δυνατότητα να κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή.

Στην Τυνησία επίσης η κοινωνία των πολιτών είναι ισχυρή. Το 2013, όταν υπήρξε μια σοβαρή πολιτική κρίση και φαινόταν ότι θα κατέρρεε η μετάβαση προς τη δημοκρατία, επενέβησαν τα συνδικάτα, ο Δικηγορικός Σύλλογος, η Ενωση Εργοδοτών και εξανάγκασαν ισλαμιστές και κοσμικούς να διαπραγματευθούν μεταξύ τους.

Τρίτον, στην Τυνησία ο στρατός δεν έχει παράδοση ανάμειξης στην πολιτική.

Τέταρτον, τέλος, η Τυνησία ήταν τυχερή που παρέμεινε εκτός της περιφερειακής δυναμικής - αντίθετα προς την Αίγυπτο, όπου η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υποστήριξαν την επέμβαση του στρατού κατά της Μουσουλμανικής Αδελφότητας την οποία υποστήριζαν η Τουρκία και το Κατάρ. Εξωθεν δυνάμεις, δηλαδή, πίεσαν την κατάσταση στην Αίγυπτο, ενώ στην Τυνησία δεν υπήρξαν επεμβάσεις από το εξωτερικό».

- Η δημοκρατία εδραιώνεται στην Τυνησία μετά τις εκλογές;

«Στη νέα Βουλή κυριαρχεί το κοσμικό Νιντάα Τούνις, με δεύτερους τους ισλαμιστές του Ενάχντα και ακολουθούν μικρότερα κόμματα από ευρύ πολιτικό φάσμα. Το Ενάχντα κατέγραψε απώλειες σε δημοτικότητα και ψήφους λόγω της θητείας του στην κυβέρνηση. Η αποχή ήταν μεγαλύτερη από τις εκλογές του 2011, αν και όχι τόσο υψηλή. Η συμμετοχή των νέων όμως στις εκλογές ήταν συγκριτικά χαμηλότερη, πράγμα που δείχνει την απογοήτευση της νεολαίας.

Το ένα ερώτημα είναι αν στην κυβέρνηση συνασπισμού που θα σχηματιστεί θα συμμετέχει ή όχι το Ενάχντα. Κατά την άποψή μου, δεν θα συμμετέχει. Το άλλο ερώτημα είναι τι είδους πρόγραμμα θα έχει η νέα κυβέρνηση. Αυτό θα εξαρτηθεί από το τι θα συμβεί στις προεδρικές εκλογές. Ο ηγέτης του Νιντάα Τούνις Μπέτζι Καΐντ Εσέμπσι είναι προς το παρόν ο επικρατέστερος για την προεδρία.

Στο Νιντάα Τούνις αναμειγνύονται διαφορετικές τάσεις που συνενώθηκαν, πρώτον, λόγω της αντίδρασης προς το Ενάχντα και, δεύτερον, λόγω της προσωπικότητας του Εσέμπσι. Στις τάξεις του κόμματος υπάρχουν στελέχη προερχόμενα από συνδικαλιστικές οργανώσεις, αγωνιστές υπέρ της δημοκρατίας, πολιτικοί από το παλαιό καθεστώς. Το ερώτημα είναι αν θα καταφέρουν να καταρτίσουν ένα πρόγραμμα με συνοχή.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει πλέον κίνδυνος να γυρίσει η χώρα προς τα πίσω. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να ανακοπεί η μεταρρυθμιστική ορμή. Τα κόμματα κυριαρχούνται από την παλαιά φρουρά πολιτικών. Χρειάζεται μια ανανέωση της πολιτικής ζωής όσο το δυνατόν συντομότερα προκειμένου να δοθεί στους νέους η αίσθηση ότι το σύστημα αντικατοπτρίζει και τις δικές τους ανησυχίες. Για να πάνε τα πράγματα καλά πρέπει επίσης η κυβέρνηση να αποδείξει ότι μπορεί να κάνει τη διαφορά στην οικονομία, στην ανεργία και στην ασφάλεια».

- Τι διακυβεύεται στις προεδρικές εκλογές της 23ης Νοεμβρίου στην Τυνησία;

«Ολα τα πολιτικά κόμματα στην Τυνησία είναι οργανωμένα γύρω από κάποια προσωπικότητα, εκτός από το Ενάχντα. Ολοι αυτοί οι ηγέτες έχουν πολιτικές φιλοδοξίες. Λόγω του ότι οι Τυνήσιοι δεν έχουν εμπειρία από "ανταγωνιστική πολιτική", τους είναι ευκολότερο να στρέψουν την προσοχή τους στα "ονόματα" παρά στα κομματικά προγράμματα. Γι' αυτό δίνουν περισσότερη σημασία στις προεδρικές εκλογές, παρά το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός έχει μεγαλύτερη εξουσία από τον πρόεδρο. Επιπλέον, δεν υπάρχουν μεγάλες ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στα κόμματα, τα οποία είναι πάρα πολλά. Ελπίζω ότι με τον καιρό τα κόμματα θα αποκτήσουν μεγαλύτερη συνάφεια και θα λιγοστέψει ο αριθμός τους.

Ο Εσέμπσι φαίνεται προς το παρόν ο επικρατέστερος στις προεδρικές εκλογές. Κυκλοφορούν εικασίες ότι ίσως αποφασίσει να αποσυρθεί και αυτό θα αλλάξει ολόκληρη τη δυναμική της κούρσας για την προεδρία. Μπορεί ακόμη και να μην κερδίσει καθώς υπάρχουν αρκετές προσωπικότητες με απήχηση.

Το Ενάχντα δεν κατεβάζει δικό του υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές. Επιθυμούσε να επιτευχθεί μια ευρύτερη συμφωνία γύρω από μια προσωπικότητα που δεν θα σχετιζόταν με κάποιο από τα μεγάλα κόμματα αλλά αυτό δεν συνέβη. Μέχρι στιγμής δεν είναι σαφές αν το Ενάχντα θα υποστηρίξει κάποιον από τους υποψηφίους των άλλων κομμάτων ή όχι».

- Στην Αίγυπτο γιατί απέτυχε η Αραβική Ανοιξη, παρά τις αρχικές ελπίδες;

«Ολοι οι παράγοντες στην Αίγυπτο ήταν απρόθυμοι ή ανίκανοι να συνεργαστούν και να πετύχουν συμβιβασμούς. Κυριάρχησε το είτε κερδίζεις και αποκλείεις τους αντιπάλους σου από τα πάντα είτε χάνεις και ρισκάρεις ο αντίπαλός σου να ελέγχει τα πάντα. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι που κατέκτησαν την εξουσία δεν έκαναν αρκετά για να καθησυχάσουν τους φόβους και να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των υπολοίπων. Δεν διαπραγματεύτηκαν πραγματικά με τα άλλα κόμματα. Και επενέβη ο στρατός.

Στην Αίγυπτο η πολιτική σκηνή είχε υπερβολική ανισορροπία. Οι Αιγύπτιοι έχουν πιο περιορισμένη κουλτούρα πολιτικής μετριοπάθειας από τους Τυνήσιους, ενώ ο στρατός είναι πιο ισχυρός. Στην Αίγυπτο, αντίθετα προς την Τυνησία, υπάρχει πολύ έντονη η πλευρά τού "ο νικητής τα παίρνει όλα", καθώς και η ανικανότητα συνεργασίας, γι' αυτό ο στρατός επέβαλε μια στρατιωτική λύση».

Υεμένη
Η επόμενη χώρα-στόχος των τζιχαντιστών
Θα είναι η σπαρασσόμενη από τη βία Υεμένη η επόμενη «μαύρη τρύπα» του μουσουλμανικού κόσμου; Ολο και περισσότεροι αναλυτές εκφράζουν τον φόβο ότι η απάντηση στο ερώτημα θα είναι πιθανότητα θετική. Χώρα της Αραβικής Ανοιξης και αυτή, όπου όμως η μετάβαση προς τη δημοκρατία από τη δικτατορία του Αλί Αμπντάλα Σαλέχ έχει κολλήσει για τα καλά και ελλοχεύει ο κίνδυνος να αναπτυχθούν ομάδες τζιχαντιστών με στόχο την εγκαθίδρυση «χαλιφάτου», στο πρότυπο του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και στο Ιράκ.

Ενδεικτικό είναι ότι στις προεδρικές εκλογές του 2012 κέρδισε ο μοναδικός υποψήφιος, ο πρώην αντιπρόεδρος του Σάλεχ, Αμπντ Ραμπούχ Μανσούρ αλ Χάντι, με ποσοστό 99,8%! Ανήμερα της «νίκης» του Χάντι επέστρεψε ο Σαλέχ από τη σύντομη και άνετη εξορία του στη Σαουδική Αραβία.  

Στην Υεμένη οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ τζιχαντιστών και δυνάμεων ασφαλείας ή σουνιτών (που αποτελούν το 60%) και σιιτών (30%) είναι συχνό φαινόμενο. Τον Σεπτέμβριο πολιτοφυλακή της σιιτικής φυλής Χούθι κατέλαβε την πρωτεύουσα Σαναά.

Σε αυτά πρέπει να προστεθούν οι τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, η αυξανόμενη παρουσία τρομοκρατικών οργανώσεων και η αμφιλεγόμενη δράση αμερικανικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών που δεν κάνουν διάκριση μεταξύ τρομοκρατών και αμάχων, η χρόνια βία.

Το 2009 τα παραρτήματα της Αλ Κάιντα στη Σαουδική Αραβία και στην Υεμένη συγχωνεύτηκαν για να σχηματίσουν την Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (AQAP), που εδρεύει στην Υεμένη και την οποία οι ΗΠΑ θεωρούν το πιο επικίνδυνο από όλα τα παραρτήματα της Αλ Κάιντα.

Τελευταίως εντείνεται η εσωτερική διαμάχη εντός AQAP στα πρότυπα εκείνης που οδήγησε στον σχηματισμό του Ισλαμικού Κράτους (πρώην ISIS) στο Ιράκ και στη Συρία. Αν και ο ηγέτης της παραμένει πιστός στην Αλ Κάιντα, άλλα ανώτατα στελέχη της AQAP δηλώνουν πίστη στο Ισλαμικό Κράτος. Οι ειδικοί προβλέπουν βίαιη διάσπαση.

Τυχόν κατάρρευση της Υεμένης θα έχει σοβαρές περιφερειακές επιπτώσεις. Η Σαουδική Αραβία δεν πρόκειται να ανεχθεί εξάπλωση της κρίσης στο έδαφός της. Η Αίγυπτος, όπου οι δυνάμεις ασφαλείας συγκρούονται με τζιχαντιστές στο Σινά, υποστηρίζει ότι οι Χούθι συνέλαβαν ως ομήρους 66 αιγύπτιους ψαράδες - ή μήπως ήταν πράκτορες;

Παράλληλα στην Ιερουσαλήμ η βία μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων κλιμακώνεται ύστερα από χρόνια ύφεσης (και περιορισμού της στη Γάζα). Στη Συρία η Τουρκία άνοιξε τα σύνορα και οι πρώτοι πεσμεργκά από το ιρακινό Κουρδιστάν πολεμούν στο πλευρό των σύρων Κούρδων στο Κομπανί, αλλά η ένταση που προκλήθηκε κινδυνεύει να εκτροχιάσει την ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ Αγκυρας και ΡΚΚ. Στο Ιράκ όχι μόνο δεν υποχωρεί το Ισλαμικό Κράτος αλλά και αυξάνεται η ένταση μεταξύ σιιτών και σουνιτών. Αντέχει η Μέση Ανατολή άλλη μια διαλυμένη χώρα, την Υεμένη;

Μποζανίνου Τάνια