Η Σαουδική Αραβία, στην οποία έχουν
κοπεί αρκετά χέρια και κεφάλια μέχρι σήμερα, μετατρέπεται σε πυλώνα του
αντι-τζιχαντιστικού συνασπισμού
Μεταξύ αυτών, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε:
* την ανθεκτικότητα ακόμη και στην εποχή των μετα-αποικιακών εθνών-κρατών μιας παράδοσης ανάδυσης κεντρόφυγων «εμιράτων» στο περιθώριο του κεντρικού αυτοκρατορικού ελέγχου,
* τον εκφυλισμό μιας λαϊκής εξέγερσης σε μία εμφύλια διακοινοτική ή διαφυλετική σύγκρουση, όπως συμβαίνει τώρα σε Συρία, Υεμένη και Λιβύη, λόγω της ανεπαρκούς εθνικής ολοκλήρωσης των κοινωνιών αυτών,
* τη μονοπωλιακή διαχείριση του εκσυγχρονισμού για δεκαετίες από στρατιωτικά, δικτατορικά και διεφθαρμένα καθεστώτα αντί μιας εθνικής αστικής τάξης,1
* τον επαναπροσδιορισμό στρατηγικής των παγκόσμιων τζιχαντιστικών οργανώσεων, οι οποίες εγκαταλείπουν το -κατά την έκφραση του Σωτήρη Ρούσσου- «νομαδικό»2 τζιχάντ στο όνομα ενός «τζιχαντιστικού τουρισμού», που ικανοποιεί τη φαντασίωση μίας νέας Εγίρας3 (όπως συνέβη και στο Αφγανιστάν κατά τη δεκαετία '80),
* τη μη ικανοποιητική ενσωμάτωση μερίδων των μουσουλμάνων πολιτών των δυτικών κοινωνιών (μεταναστών νεότερης γενιάς ή προσήλυτων) και τη νέα ριζοσπαστικοποίησή τους,
* την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 και την πολιτικά δυσανάλογη ενδυνάμωση του σιιτικού έναντι του σουνιτικού στοιχείου που την ακολούθησε,
* τη δυσαρέσκεια των σουνιτικών αραβικών φυλών απέναντι στην ιρακινή κυβέρνηση, καθώς και τους ανταγωνισμούς των δύο μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων, του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, για την αύξηση της επιρροής τους σε Ιράκ και Συρία.
Οι παράγοντες που οδήγησαν στην «τερατογένεση» αυτή είναι πράγματι πολλοί και αλληλένδετοι, ωστόσο ας σταθούμε λίγο περισσότερο στον αντίκτυπο της εμφάνισης του Ισλαμικού Κράτους και της δράσης του. Οι θηριωδίες των τζιχαντιστών μαχητών, οι μαζικοί εκτοπισμοί και οι σφαγές πληθυσμών, όπως επίσης και η προπαγανδιστική εργαλειοποίηση των αποκεφαλισμών εν είδει κινηματογραφικού υπερθεάματος, εξέθρεψαν ένα έντονο συναίσθημα ανασφάλειας και απειλής, για την αντιμετώπιση του οποίου συνασπίστηκαν για μία ακόμη φορά οι γηραιές πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις με τα παλιά προτεκτοράτα τους στον ευρύτερο αραβοϊσλαμικό κόσμο. Και το ερώτημα που μοιραία τίθεται: ποιο είναι το ουσιαστικό διακύβευμα της απειλής αυτής;
Το μείζον ζήτημα των προκλήσεων του Ισλαμικού Κράτους συνδέθηκε με το μέλλον των κοινωνιών, που επηρεάστηκαν από τις εξεγέρσεις της λεγόμενης «Αραβικής Ανοιξης». Ως εκ τούτου, οι όροι της όλης συζήτησης μετατοπίστηκαν από την εξέλιξη του εκδημοκρατισμού και των κοινωνικο-πολιτικών μεταρρυθμίσεων στις γνωστές θεματικές του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, της σύγκρουσης των πολιτισμών και της ισλαμοφοβίας, όπως συνέβη και μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Υπό αυτήν την έννοια, το μεγαλύτερο πολιτικό θύμα του Ισλαμικού Κράτους υπήρξε η ίδια η επαναστατική κληρονομιά της «Αραβικής Ανοιξης» με την πολιτική διαδικασία και τις προσδοκίες που αυτή γέννησε.
Στο όνομα της συνδρομής στην αναχαίτιση των τζιχαντιστών, η Δύση εθελοτυφλεί απέναντι στην καταστολή των μεταρρυθμιστικών κινημάτων από τις αραβικές μοναρχίες, όπως η Ιορδανία, η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, το Μπαχρέιν και το Μαρόκο, απαλλάσσοντας τους παραδοσιακούς συμμάχους της από κάθε ψήγμα αντιπολίτευσης. Ετσι λοιπόν, οι ελέω Θεού δυναστείες εξέρχονται από τη σύγκρουση ισχυρότερες και αυταρχικότερες, όπως έγινε τον Μάρτη του 2011 με τη δυναμική τους παρέμβαση υπέρ του θρόνου του Μπαχρέιν, φοβούμενες την εξαγωγή της «Αραβικής Ανοιξης» στην περιοχή του Κόλπου.
Ειδικά η Σαουδική Αραβία έχει την ευκαιρία να αποδαιμονοποιήσει το δικό της ουαχαμπιτικό Ισλάμ και να το παρουσιάσει ως το μετριοπαθές αντίβαρο στα τζιχαντιστικά κελεύσματα, με το επιχείρημα ότι παραμορφώνουν τη δημόσια εικόνα της θρησκείας, ενώ παρομοίως πριμοδοτούνται και τα υπερ-πουριτανικά σαλαφιστικά ρεύματα εις βάρος άλλων πιο προοδευτικών φωνών. Επομένως, παρατηρούμε πως η Σαουδική Αραβία, στην οποία επίσης έχουν κοπεί αρκετά χέρια και κεφάλια μέχρι σήμερα, νομιμοποιείται να μετατραπεί σε έναν εκ των σημαντικότερων πυλώνων του αντι-τζιχαντιστικού συνασπισμού.4
Αντίστοιχα παρατηρείται πολιτική παλινδρόμηση και στην Βόρειο Αφρική. Παρά τα κροκοδείλια δάκρυα των Ευρωπαίων και των Αμερικανών για τις αντιδημοκρατικές επιδόσεις του στρατηγού Σίσι, η Αίγυπτος παραμένει ένας καλός πελάτης και σύμμαχος της Δύσης. Τα ιδανικά της επανάστασης της 25ης Γενάρη έχουν επισκιαστεί από τα πομπώδη αναπτυξιακά projects και τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας και ο πόλεμος του καθεστώτος κατά των τζιχαντιστών του Σινά αποτελεί το τέλειο άλλοθι για τη συνεχιζόμενη παράλυση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που αποτελεί τη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη στη χώρα. Το πρόβλημα βέβαια έγκειται στο ότι η παράλυση αυτή είναι ικανή να πλήξει και τις υπόλοιπες δυνάμεις της μη ισλαμικής αντιπολίτευσης, οι οποίες φαντάζουν εντελώς αδύναμες μπροστά στο προφίλ του «ισχυρού, λαϊκού οροέδρου».5
Στη Λιβύη πάλι, το χάος των τελευταίων μηνών έχει οδηγήσει τη Δύση να προτιμά μία στρατιωτική λύση τύπου Σίσι, με δεσμεύσεις για την τήρηση ενός σαφούς οδικού χάρτη εκδημοκρατισμού της χώρας, ωστόσο ο θεσμός των ενόπλων δυνάμεων της Λιβύης είναι πλέον εντελώς ακατάλληλος να παίξει τον «διορθωτικό» - παρεμβατικό ρόλο, που παραδοσιακά κατέχουν οι αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις.6 Επιπλέον, ο φόβος της ανάδυσης ενός δορυφόρου του Ισλαμικού Κράτους κάπου μεταξύ της Λιβύης, της Τυνησίας και της Αλγερίας, υπερθεματίζεται συχνά πυκνά,7 με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας να μονοπωλεί τον δημόσιο λόγο και την τυνησιακή κυβερνητική ατζέντα εν όψει των κρίσιμων κοινοβουλευτικών εκλογών, ενώ η όχι και τόσο δημοκρατική Αλγερία μπορεί να γίνει ακόμα πιο αντιδημοκρατική χωρίς να συγκινηθεί κανένας.
Είναι πλέον βέβαιο ότι την ώρα που το νεφέλωμα του Οριενταλισμού έρχεται να συγχύσει για μία ακόμα φορά την παραγωγή γνώσης στον δυτικό κόσμο για το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους,8 η διαχείριση της απειλής του Ισλαμικού Κράτους από τα περισσότερα αραβικά κράτη τα νομιμοποιεί να αναστείλουν την πολιτική τους μετάβαση εις τον αιώνα τον άπαντα. Μία νέα κρίση ασφαλείας λοιπόν ερμηνεύεται κοντόφθαλμα ως μια βολική πολιτική λύση στην τρέχουσα συγκυρία; Ωστόσο οι πολιτικές ελίτ δεν πρέπει να λησμονούν ότι οι «εκπτώσεις» τέτοιου είδους είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν τα τέρατα εκείνα, την εμφάνιση των οποίων υποτίθεται πως επιθυμούν να ανακόψουν. Αυτό που απαιτείται είναι μάλλον η φυγή από τον φαύλο κύκλο της καλλιέργειας του τρόμου και της ιδεολογικής του αξιοποίησης και η στροφή στην πολιτική αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων των κοινωνιών αυτών, διότι η απειλή του Ισλαμικού Κράτους και του κάθε «Ισλαμικού Κράτους» συνιστά πρωτίστως ένα πολιτικό ζήτημα και δευτερευόντως ένα ζήτημα ασφάλειας.
* Δρ Πολιτικής Επιστήμης ΑΠΘ, καθηγητής αραβικής γλώσσας
** Ολοι οι σύνδεσμοι προσπελάστηκαν στις 19 Σεπτεμβρίου 2014
1. Για τη δημιουργία του Ισλαμικού Κράτους, βλ. επίσης, Κουργιώτης, Πάνος, «Το Χαλιφάτο ως πολιτικό αποτέλεσμα... ενενήντα χρόνια μετά την κατάργησή του (1924 - 2014)», Κέντρο Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (8/9/2014), http://www.cemmis.edu. gr/index.php ?option=com_content&view=article&id=538%3Α-1924-2014&catid=76%3Agnomes& Itemid=95&lang=el
2. Ρούσσος, Σωτήρης, «Τζιχάντ στο Ιράκ: Οι τρεις λόγοι της επανεμφάνισής του», «Η Αυγή» (22/6/2014), http://www.avgi.gr/article/3075593/ tzixant-sto-irak-oi-treis-logoi-tis-epanemfanisis-tou
3. Πρόκειται για τον αραβικό όρο Hijra, που κυριολεκτικά σημαίνει φυγή, μετανάστευση ή έξοδος. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε στη μουσουλμανική παράδοση για να χαρακτηρίσει τη μετανάστευση του Μωάμεθ και των πρώτων προσήλυτων στο Ισλάμ από τη Μέκκα στη Μεδίνα το 622 μ.Χ.
4. Fouad, al-Ibrahim, «Why ISIS is a threat to Saudi Arabia: Wahhabism's deferred promise», al-Akhbar (22/8/2014), http://english.al-akhbar.com/content /why-isis-threat-saudi-arabia-wahhabism%Ε2%80%99s-deferred-promise
5. Dawoud, Khaled, «Secular Parties in Egypt's Political Landscape», Middle East Institute (11/9/2014), http://www.mei.edu/content/ secular-parties-egypts-political-landscape
6. Shadi, Hamid, «After the Arab Spring:The return of the Generals», Spiegel Online International, (4/8/2014) http://www.spiegel.de/ international/ world/after-2011-uprisings-generals-regain-power-across-arab-world-a-984355.html
7. Shabbi, Omar, «AQIM defectors raise fears of IS branch in North Africa», al-Monitor (9/9/2014) http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/09/north-africa-algeria-aqim-establish-islamic-state.html?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter#ixzz3D1JsBLyj
8. Βλ. ενδεικτικά, Said, Edward, Οριενταλισμός, (Αθήνα: Νεφέλη, 1996) και του ιδίου, Καλύπτοντας το Ισλάμ, (Αθήνα: Νεφέλη, 2002).
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
