Από τη δεκαετία του '60 υπήρξε
διπλωματικό παρασκήνιο σχετικά με την ονομασία της (σημερινής) ΠΓΔΜ.
Σήμερα, που οι προτεραιότητες έχουν αλλάξει, υπάρχουν χλιαρές
παραινέσεις για την εύρεση αμοιβαίας αποδεκτής λύσης από τον γ.γ. του
ΝΑΤΟ
Πολιτικοί παρατηρητές στην Ουάσιγκτον δια
πίστωναν «αλλοπρόσαλλες μεταλλάξεις» στο πώς λειτούργησε ο Σαμαράς την
περίοδο που υπήρξε υπουργός Εξωτερικών, θεωρώντας πως όχι απλώς ενέδωσε
στις λαϊκές μάζες, αλλά καπηλεύτηκε το «ξέσπασμά τους» για ίδια πολιτικά
οφέλη (φωτ. από το συλλαλητήριο το 1992 στη Θεσσαλονίκη)
Πρώτα σιωπή! Μετα βοή! Και τώρα; Εν υπνώσει και εν αναμονή...
έως ότου αφυπνιστεί και πάλι το «τέρας»!... Ακούει κανείς σήμερα κάτι
για το Σκοπιανό; Ελάχιστα, παρά μόνο αν γίνει κάποια «συνάντηση
συντήρησης»... Τα Σκόπια εξακολουθούν να αποτελούν τη «μαύρη τρύπα» στη
Νότια Ευρώπη και για την Ελλάδα το ζήτημα παραμένει ένα σοβαρό αγκάθι
στην εξωτερική της πολιτική.
Πριν από κάποιους μήνες ηγέρθησαν, προς στιγμήν, κάποιες παρασκηνιακές ανησυχίες από το ενδεχόμενο το Σκοπιανό να έλθει στην επόμενη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Νότια Ουαλία, στις αρχές Σεπτεμβρίου. Αυτό προκάλεσε εύλογες ανησυχίες στην ελληνική πλευρά, γιατί η εκάστοτε ανακίνηση του Σκοπιανού σε διεθνή φόρα προδικάζει και σωρεία πολιτικών πιέσεων προς την Αθήνα για «ρύθμιση» του ζητήματος.
Η πλέον «καθησυχαστική» διαβεβαίωση, ότι δεν θα πρέπει ν' αναμένεται κάτι στην Ουαλία, ήλθε εμμέσως διά στόματος Ράσμουσεν, του γ.γ. του ΝΑΤΟ, ο οποίος σε επίσκεψή του στα Σκόπια στα τέλη Μαΐου περιορίστηκε απλώς σε παραινέσεις προς την ηγεσία της γείτονος να προχωρήσουν στη διευθέτηση του ζητήματος της ονομασίας με την Ελλάδα, κατά τα αποφασισθέντα στο Βουκουρέστι, γιατί μόνον έτσι θα μπορέσει να προχωρήσει η ΝΑΤΟϊκή τους υποψηφιότητα.
«Η πόρτα του ΝΑΤΟ είναι ανοιχτή» είπε στον πρόεδρο της γείτονος, Γκρούεφσκι, ο κ. Ράσμουσεν, αλλά, «όπως συμφωνήσαμε στη Σύνοδο Κορυφής στο Βουκουρέστι, το 2008, θα λάβετε πρόσκληση για το ΝΑΤΟ μόλις βρεθεί μια αμοιβαία αποδεκτή ονομασία στο ζήτημα της ονομασίας». Και κατέληξε ο γ.γ. του ΝΑΤΟ με προτροπές για τη συνέχιση των προσπαθειών για ανεύρεση λύσης.
Η Αθήνα μπορεί τώρα να κοιμάται ήσυχη επ' ολίγον. Η αλήθεια είναι πως υπό τις σημερινές γεωπολιτικές συγκυρίες, το Σκοπιανό βρίσκεται κάτω από το ραντάρ του ΝΑΤΟ και των μεγάλων παικτών στο ευρωπαϊκό τερέν. Η υπόθεση της Ουκρανίας αφαιρεί την οποιαδήποτε σημασία και επιτακτικότητα της προώθησης του Σκοπιανού στην παρούσα φάση, γιατί η διεύρυνση της Συμμαχίας και της Ενωσης έχουν πάρει θέση συνοδηγού πλέον και δεν υπαγορεύουν τις εξελίξεις.
Σαφώς, τα Σκόπια έχουν χάσει πολλαπλώς σε σημασία και η σημερινή εποχή διαφέρει κατά πολύ από κείνη του 2008, ενώ, μέχρι το 2010 περίπου, ήταν άλλα τα σχέδια των ενεργειακών αγωγών που θα περνούσαν από τα Βαλκάνια.
Εξάλλου, ήταν άλλη η δυναμική των σχέσεων της Σερβίας με τη Δύση και ειδικότερα με την Ευρώπη, προ της αναθέρμανσης των σχέσεων της χώρας αυτής με το Βερολίνο, όπως επίσης διαφορετικές ήταν οι σχέσεις της Μόσχας με τη Δύση. Μια νέα γεωπολιτική δυναμική αναπτύχθηκε εν γένει.
Η συγκάλυψη της αποτυχίας
Μετά την ελληνική ήττα στη Χάγη, στην εκεί προσφυγή της γείτονος για παραβίαση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας (Ε.Σ.), υπήρξαν φόβοι πως σε επαναφορά του θέματος σε επόμενη ΝΑΤΟϊκή σύνοδο, μία εκ των «συμμάχων» χωρών -ενδεχομένως και πρωτίστως η Τουρκία- θα ήγειρε θέμα, υποστηρίζοντας πως με βάση το σκεπτικό του Διεθνούς Δικαστηρίου θα πρέπει να γίνει δεκτή η αίτηση ένταξης των Σλαβομακεδόνων, γιατί το Δικαστήριο έχει κρίνει πως στην περίπτωση που το θέμα επανέλθει στο ΝΑΤΟ, η Ελλάδα δεν θα πρέπει να τηρήσει την ίδια παραβατική στάση που ακολούθησε στο Βουκουρέστι.
Πράγματι, παρά την κυβερνητική συγκάλυψη της αποτυχίας, με το ασθενές επιχείρημα ότι η Χάγη δεν έδωσε εντολή στην Ελλάδα -όπως ζητούσε η ΠΓΔΜ- να απόσχει από κάθε μελλοντική συμπεριφορά που παραβιάζει την Ε.Σ., στην πραγματικότητα το ΔΔΧ απεφάνθη πως «δεν έχει λόγο να εικάσει πως μια χώρα θα επαναλάβει την παράβαση ή την (ίδια) συμπεριφορά στο μέλλον, δεδομένου ότι η καλή πίστη (της χώρας) πρέπει να θεωρείται δεδομένη».
Ολα αυτά, βέβαια, απεκρύβησαν τότε από την ελληνική κοινή γνώμη για προφανείς λόγους πολιτικής και διπλωματικής αστοχίας στην ακολουθηθείσα υπερασπιστική γραμμή -της οποίας βασικό πρόβλημα ήταν το γεγονός πως μετά το Βουκουρέστι, με επίσημες πολιτικές θριαμβολογίες είχε γίνει παραδεκτό πως η ελληνική πλευρά είχε πιέσει για την απόρριψη της αίτησης των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ.
Από την άλλη πλευρά, η Αθήνα δεν κατάφερε να πείσει το ΔΔΧ πως όλο αυτό το διάστημα τα Σκόπια είχαν επιδείξει «κακή πίστη» και συστηματικά παραβιάσει καίρια άρθρα της Ε.Σ., και να αποδείξει συνεπώς ότι από πάσης πλευράς αυτή είχε καταστεί, πλέον, μια θεωρητική υπόθεση άνευ πρακτικής σημασίας. Και τούτο γιατί ακολουθήθηκε άλλη μια φορά, για εσωτερικούς λόγους πολιτικής σκοπιμότητος, μια επιθετική υπερασπιστική γραμμή εντυπώσεων, που δεν ήταν νομικά δόκιμη και στην οποία το «διά ταύτα» δεν ήταν επαρκώς και τυπικά τεκμηριωμένο με στάνταρντ διεθνούς πρακτικής.
Περαιτέρω, καθίστατο τρωτή αυτή η προσέγγιση της «κακής πίστης» των Σκοπίων, από το γεγονός ότι διεξαγόταν διάλογος στο παρασκήνιο μεταξύ του κ. Γ.Α. Παπανδρέου και του κ. Γκρούεφσκι, με άγνωστο περιεχόμενο, αλλά και στο πλαίσιο της διαδικασίας του ΟΗΕ.
Εκτοτε, ο «φόβος» της Αθήνας ήταν πως, σε ακραία περίπτωση, τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην Ενωση, οι νομικές τους υπηρεσίες θα έκαναν «νομικές ακροβασίες» και με βάση την απόφαση του ΔΔΧ, θα γνωμοδοτούσαν πως η ελληνική ψήφος ήταν «δεσμευμένη» και συνεπώς η Αθήνα θα υποχρεούνταν να ψηφίσει θετικά σε νέα αίτηση των Σκοπίων.
Ακροβασίες μεν, αλλά στη σημερινή διεθνή πραγματικότητα όλα συμβαίνουν!
Εκείνο που ξένισε έγκυρους κύκλους είναι το γεγονός ότι η Αθήνα, παρά τις κάποιες σχετικές διαρροές της περιόδου εκείνης για τη στάση που θα ακολουθούσε, όλως παραδόξως δεν προχώρησε στην καταγγελία της Ε.Σ., όταν οι γείτονες πήγαν στη Χάγη -ενέργεια που θα μπλοκάριζε τη σλαβομακεδονική προσφυγή.
Κάτω από το χαλί
Πολλά τα παράδοξα στο Σκοπιανό και ακόμη περισσότερα τα διαχρονικά λάθη της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας που, τα πρώτα τριάντα και πλέον χρόνια, από τις αρχές της 10ετίας του '60, σπρώχνοντας το θέμα κάτω από το χαλί, επέτρεψε προς χάριν των «Συμμάχων», που δεν ήθελαν να ενοχληθεί ο Τίτο, την εθνογένεση της γείτονος -κρατώντας μακράν της ελληνικής κοινής γνώμης τα όσα ελάμβαναν χώρα στο διπλωματικό παρασκήνιο.
Την περίοδο αυτή της «σιωπής» ενταφίασε -όπως πολύ περιεκτικά περιγράφει στο βιβλίο του ο καθηγητής Γ. Καλπαδάκης «Το Μακεδονικό Ζήτημα 1962-1995, από τη Σιωπή στη Λαϊκή Διπλωματία»- η ελληνική παρέμβαση στη ΔΑΣΕ το '91, η οποία «ουσιαστικά παρέπεμπε στις απόπειρες σφετερισμού της ιστορίας της αρχαίας Μακεδονίας από τους Σλαβομακεδόνες, οι οποίοι επεδίωκαν να προσδώσουν εθνικό περιεχόμενο σ' ένα αμιγώς γεωγραφικό όρο» -γεγονός που επέτρεψε «τη ριζική αναθεώρηση και συμπύκνωση της (ελληνικής άποψης) σε μια εντελώς διαφορετική θέση: στη συνολική άρνηση να χρησιμοποιείται η λέξη "Μακεδονία" και τα παράγωγά της από τους σλαβόφωνους πληθυσμούς της νότιας Γιουγκοσλαβίας». Εκείνο με τη σειρά του οδήγησε στη συλλήβδην υιοθέτηση του συνθήματος «Η Μακεδονία είναι ελληνική» από το σύνολο, σχεδόν, των φορέων που κινητοποιήθηκαν στο ζήτημα αυτό. Με τις γνωστές μετέπειτα συνέπειες «αιχμαλωσίας» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής από το Σκοπιανό.
Εκείνη ακριβώς την εποχή, λόγω εγκλωβισμού της πολιτικής ηγεσίας από τη «λαϊκή ετυμηγορία», που αίφνης ξεφύτρωσε σε όλα τα μήκη και πλάτη, έγειρε στο άλλο άκρο η πλάστιγγα και δεν επέτρεψε έναν έντιμο συμβιβασμό με την τότε πολιτική ηγεσία των Σκοπίων, στην οποία κυρίαρχη θέση είχε ο μετριοπαθής Κίρο Γκλιγκόροφ -ο οποίος σε κατ' ιδίαν συνομιλία του με την «Ε» το '92, στην Ουάσιγκτον, είχε αφήσει σαφώς να εννοηθεί πως ήταν διατεθειμένος να προχωρήσει σε συμφωνία σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό.
Ετσι, αντί να υπάρξει διορατικότητα για μια απ' ευθείας διαπραγμάτευση με τον Γκλιγκόροφ για την ταχεία επίλυση του ζητήματος, η ελληνική διπλωματία αναλώθηκε σε ατέρμονες προσπάθειες για μεσολάβηση της Ουάσιγκτον -η οποία και περιττή ήταν, γιατί χρησιμοποιήθηκε απερίσκεπτα ένα ουσιώδες εν ανεπαρκεία ευρισκόμενο στην αμερικανική πρωτεύουσα πολιτικό κεφάλαιο, και, από την άλλη, δημιουργήθηκαν μακροχρόνιες δεσμεύσεις και υποχρεώσεις και μια στρατιά από πλουσιοπάροχα ανταμειβόμενους λομπίστες που «μυρίστηκαν αίμα» από την ύπαρξη του προβλήματος.
Κατά τις τότε πληροφορίες της «Ε», ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του προέδρου Μπους, του πρεσβύτερου, ο στρατηγός Σκόουκροφτ, μάλλον απορημένος από την ένταση των ελληνικών προσπαθειών, είχε μεν προσφέρει την υποστήριξή του στην Αθήνα, αλλά παράλληλα φέρεται να 'χε προτείνει σε Ελληνοαμερικανούς συνομιλητές του το εξής καταπληκτικό: «Χρήματα έχετε... γιατί δεν πάτε στα Σκόπια να τους "αγοράσετε" (σ.σ. εννοώντας επενδυτικά-επιχειρηματικά) και μετά να επιβάλετε εσείς την όποια ονομασία θέλετε...».
Και μετά ήρθε ο Σαμαράς
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, οι αμερικανικές απορίες συνίσταντο και στο γεγονός ότι η ελληνική πολιτική και διπλωματική ηγεσία δεν αντιλαμβανόταν πως με τον εγκλωβισμό της στο Σκοπιανό, εκείνη την κρίσιμη εποχή των ανατροπών στα Βαλκάνια, έχανε μια σοβαρή ευκαιρία να παίξει ηγετικό ρόλο στην περιοχή -προς αγαλλίαση φυσικά της εξ Ανατολών γείτονος.
Και μετά; Και μετά ήλθε ο Σαμαράς... Ο τότε ΥΠΕΞ είδε ένα «άνοιγμα» στα πολιτικά δρώμενα και «άρπαξε» έστω και πρόσκαιρα-ευκαιριακά ένα κομμάτι της πολιτικής πίτας, με την κατασκευή ενός πολιτικού προφίλ βασισμένου σε μαξιμαλιστική στάση στην ονοματολογία.
Οπως εκ των πραγμάτων μπορεί να κρίνει κανείς σήμερα, ήταν εκ μέρους του μια οπορτουνιστική προσέγγιση, που εκείνο τον καιρό εξυπηρετούσε την προσωπική του πολιτική φιλοδοξία και, όπως εκτιμάται, ήταν προφανώς διατεθειμένος να κάνει τα πάντα για την υλοποίησή της, ανεξαρτήτως των συνεπειών στη χώρα, που, ως απεδείχθη, είχε η παρέμβασή του στις μετέπειτα εξελίξεις.
Ηταν, εκ μέρους του, ένας εύλογος πατριωτικός θυμός βασισμένος σ' εκείνο που θεωρούσε εθνικά δίκαιο; Ή μήπως έκρυβε κάτι άλλο; Και πώς απέτυχε να κάνει το διαχωρισμό μεταξύ «δικαίου» και «συμφέροντος» στην εξωτερική πολιτική, τη στιγμή που από τη θέση του στο ΥΠΕΞ γνώριζε το πλαίσιο εντός του οποίου είχε τα περιθώρια για να κινηθεί;
Ηταν η εποχή που οι λαϊκές μάζες με τις κινητοποιήσεις τους έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στο Σκοπιανό με όλες εκείνες τις εντυπωσιακές διαδηλώσεις από την Ουάσιγκτον μέχρι την Οτάβα, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Βλέποντας το πώς ο Σαμαράς και το περιβάλλον του λειτούργησαν σε βάθος χρόνου για μια σειρά ζητημάτων, πολιτικοί παρατηρητές στην Ουάσιγκτον διαπιστώνουν διαχρονικές «αλλοπρόσαλλες μεταλλάξεις», εκφράζουν δυσπιστία για τη γνησιότητα των προθέσεών του και θεωρούν πως όχι απλώς ενέδωσε στις λαϊκές μάζες, αλλά, επιπλέον, καπηλεύθηκε το «ξέσπασμά» τους, το οποίο φέρεται και να ενθάρρυνε προς ίδια πολιτικά οφέλη -ισχυρισθείς εκ των υστέρων σε ξένους συνομιλητές του, χωρίς ωστόσο να γίνει πιστευτός, πως η πολιτική του «ανταποκρινόταν» στη λαϊκή βούληση.
Είναι ενδιαφέρον πως για τα τριάντα χρόνια της «σιωπής», περιλαμβανομένης και της περιόδου που ο κ. Σαμαράς ήταν ΥΠΕΞ, η ελληνική πλευρά σε όλη τη διπλωματική της αλληλογραφία αναφερόταν στη γείτονα με τη σύνθετη ονομασία της Σλαβομακεδονίας, ρίχνοντας περισσότερο το βάρος στην αναχαίτιση των προσπαθειών των Σκοπίων για την τεκμηρίωση υπάρξεως «μακεδονικής» μειονότητας στην Ελλάδα και κατ' επέκτασιν στην αντιμετώπιση αλυτρωτικών βλέψεων εκ μέρους τους -δίνοντας τη δέουσα, βέβαια, προσοχή στο θέμα της ονομασίας. `
Ακόμη και ο ίδιος ο Σαμαράς, εκείνη την περίοδο στο ΥΠΕΞ αναφερόταν σε «Σλαβομακεδονία» και «Σλαβομακεδόνες» σε διπλωματικά έγγραφα.
Κόντρα ρόλοι
Μάλιστα, όπως αποκαλύπτεται στο βραβευθέν από την Ακαδημία Αθηνών βιβλίο του κ. Καλπαδάκη, επί υπουργίας του στο ΥΠΕΞ ο κ. Σαμαράς ήταν εκείνος που στη διάρκεια του ευρωπαϊκού συμβουλίου των υπουργών Εξωτερικών, στις 16 Δεκεμβρίου του '91, συμφώνησε σε όρους για το Μακεδονικό -στο πλαίσιο αποδοχής της ανεξαρτητοποίησης Κροατίας και Σλοβενίας-, που ένας εξ αυτών έθετε κατ' ουσίαν, πρώτη φορα στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, τις βάσεις για τις μετέπειτα συζητήσεις για σύνθετη ονομασία των γειτόνων.
«Ο επίμαχος τρίτος όρος για την αναγνώριση του νέου κράτους ήταν αόριστα διατυπωμένος και μπορούσε να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως, αφού δεν ζητούσε τίποτα περισσότερο από τα Σκόπια, παρά να εγγυηθούν ότι δεν θα χρησιμοποιούσαν ένα όνομα "που υπονοεί εδαφικές διεκδικήσεις": ο όρος "Μακεδονία", συνεπώς, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο μιας σύνθετης ονομασίας», επισημαίνει ο κ. Καλπαδάκης.
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, ανεξάρτητα από την πολυπλοκότητα και την πολυεπίπεδη διαπραγματευτική διαδικασία όλων εκείνων των 10ετιών, οι δύο αντιμαχόμενες, αργότερα, πλευρές των Μητσοτάκη-Σαμαρά έβλεπαν πολύ στενά τις εξελίξεις και απέτυχαν τραγικά στις προσδοκίες τους πως ήταν δυνατή η «εξαφάνιση» του προβλήματος με την ενσωμάτωση των Σκοπίων σε ενιαία Γιουγκοσλαβία, υπό τη Σερβία, γιατί το «διαζύγιο» των εκεί κρατών είχε πάρει το δρόμο χωρίς επιστροφή.
Παράλληλα, ο Σαμαράς υπερεκτίμησε τη συνδρομή των Ευρωπαίων και τη συμπαράστασή τους στην ερμηνεία του επίμαχου τρίτου όρου, τον οποίο τουναντίον οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν αργότερα για να προωθήσουν ακριβώς σύνθετη ονομασία.
Επ' αυτού, στο Βερολίνο περίμεναν από τον Μητσοτάκη να τους καλέσει να μεσολαβήσουν, όπως είχε πει, το '93, στην «Ε», εν πτήσει από τη Νέα Υόρκη στην Ουάσιγκτον, ο τότε ΥΠΕΞ Μιχ. Παπακωνσταντίνου. «Πες μου, όποτε είσαι έτοιμος, να πάω στα Σκόπια να τους επιβάλω την οποιαδήποτε (σύνθετη) ονομασία θέλεις», φέρεται να 'χε πει ο Γερμανός τότε ΥΠΕΞ Γκέσνερ στον Μητσοτάκη, ο οποίος -κατά την αφήγηση Παπακωνσταντίνου- ουδέποτε έδωσε απάντηση γιατί ήταν «δέσμιος» των απειλών Σαμαρά πως θα φύγει από την κυβέρνηση.
Το, κατ' ελάχιστον, παράδοξο είναι πως ο κ. Σαμαράς έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση του νέου υπόβαθρου για σύνθετη ονομασία των γειτόνων και στη συνέχεια έκανε πολιτική καριέρα, περνώντας στην αντίπερα όχθη, πολεμώντας την... πολιτική του!... Θυμίζει τίποτε αυτό;
Ολα αυτά, βέβαια, βρίσκονται στο προσκήνιο του Σκοπιανού. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλές αναπάντητες απορίες για το τι πραγματικά υπάρχει στο παρασκήνιο, ακόμη και σήμερα... πέραν και μακράν της οποιασδήποτε διπλωματικής δραστηριότητας.
Τι πραγματικά κρύβει η άλλη πλευρά του μεσονυχτίου!
dpdimas29@gmail.com
ΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Οι χώρες να δώσουν λύσεις στα προ βλήματα που ταλανίζουν τους λαούς
Η δυναμική παρουσία
Ελλήνων και Ελλαδιτών στην ΠΓΔΜ ανακόπτεται και με ευθύνες του ελληνικού
κράτους, το οποίο την κρίσιμη περίοδο για την επίλυση του προβλήματος
της ονομασίας, επέδειξε εθνικιστική έπαρση
Οι ελληνικές επιχειρήσεις που υπάρχουν στη γειτονική χώρα δίνουν εργασία σε 20.000-40.000 άτομα
«Το 1996 ιδρύθηκε ο "Βερόπουλος". Το κεφάλαιο που έχει επενδύσει
σήμερα είναι 50 εκατ. ευρώ και διαθέτει 10 καταστήματα στα Σκόπια, στο
Μοναστήρι και στο Τέτοβο. Μαζί με αυτά διαθέτει 2 Jumbo καταστήματα και 1
Goody's. Για την ίδρυσή της η εταιρεία είδε πρόσφορο έδαφος για τη
δημιουργία καταστημάτων αλυσίδας και ξεκίνησε. Σήμερα στο σύνολο των
καταστημάτων υπάρχουν περίπου 1.000 εργαζόμενοι, ενώ συναλλάσσεται με
δεκάδες άλλες επιχειρήσεις. Από το 1999-2001 παρατηρήθηκε μεγάλη έξαρση
στις επενδύσεις, ενώ μέχρι το 2003 η χώρα στήριξε τις ξένες και
ιδιαίτερα τις ελληνικές επενδύσεις. Οχι ότι τώρα δεν τις στηρίζει. Απλά
τα τελευταία χρόνια σταμάτησαν οι Ελληνες να επενδύουν.
»Αυτό που ενοχλεί όλους τους Ελλαδίτες στη FYROM είναι ότι λείπει το ελληνικό κράτος. Δεν ήταν ποτέ δίπλα μας. Θα μπορούσε μέσω της οικονομίας να ανακαλύψει τρόπους για την επίλυση και των πολιτικών προβλημάτων. Δεν μας έχουν αφουγκρασθεί. Η ανυπαρξία της ελληνικής πολιτικής αντανακλάται και στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δεν ήρθε κανένας πολιτικός εδώ».
Μια απεικόνιση
Με αυτά τα λόγια προσπαθεί να απεικονίσει μια αλήθεια ο επί 17 χρόνια γενικός διευθυντής της επιχείρησης «Βερόπουλος», Κώστας Θεοδοσιάδης, στη γειτονική μας χώρα, η οποία αν και μικρή εν τούτοις, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των οικονομικών κινήτρων που δίνει, συνεχίζει και ελκύει ελληνικά και ξένα κεφάλαια.
Οι Ελληνες δραστηριοποιούνται κυρίως στους τομείς: τράπεζες, πετρελαιοειδή, μεταποίηση, και ιδιαίτερα της κλωστοϋφαντουργίας, εξόρυξη και λατομεία, εμπόριο τροφίμων και ποτών, αγροτικό τομέα, καπνά, μανιτάρια, ντομάτες, σπαράγγια κ.λπ. Ενδιαφέρουσες, δε, γεωγραφικές περιοχές όπου δραστηριοποιούνται είναι τα Σκόπια, το Κουμάνοβο, το Τέτοβο, η Στρούμνιτσα και το Μοναστήρι.
Γενικά αν και περιορίσθηκε σε σχέση με το 2006 ή 2007 η δημιουργία μεγάλων επενδύσεων, η Ελλάδα συνεχίζει να κατέχει μια σημαντική θέση στις επενδύσεις, στην ανάληψη μεγάλων ευρωπαϊκών έργων και στη δημιουργία επιχειρήσεων μεσαίου οικονομικού μεγέθους.
Σήμερα με βάση τα στοιχεία που απορρέουν από την ετήσια οικονομική έκθεση του γραφείου Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων της διπλωματικής μας αποστολής στα Σκόπια, στη γειτονική χώρα επίσημα υπάρχουν 187 επιχειρήσεις, αν και όπως αναφέρουν δημοσιογραφικές πηγές οι ελληνικές επιχειρήσεις ξεπερνούν τις 300, δίνοντας εργασία σε 20.000-40.000 άτομα.
Μεταξύ των ατόμων αυτών είναι και οι γηγενείς Ελληνες που ζουν στη γειτονική χώρα και οι οποίοι χωρίζονται σε Βλάχους, πολιτικούς πρόσφυγες, αλλά και Ελληνες από τη νησιωτική Ελλάδα οι οποίοι βρέθηκαν με τον ελληνικό στρατό το 1890.
Σύλλογοι φιλίας
Ζουν κυρίως στο Μοναστήρι, στο Κρούσεβο, στην Οχρίδα, ενώ στο Πεχτσένεβο ζουν Ελληνες από την Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. Ιδρύουν συλλόγους φιλίας με την Ελλάδα με σκοπό την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των πόλεών τους και της πατρίδας, την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, τις φιλικές σχέσεις και τα ετήσια ανταμώματα. Σε πάρα πολλές πόλεις έχουν ιδρυθεί παρόμοιοι σύλλογοι. Ολοι στηρίζονται από το Σύνδεσμο Μοναστηριωτών και πέριξ «Η Καρτερία» που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη. Οπως μας είπε ο γραμματέας της Θανάσης Μιχαηλίδης, δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη, «στηρίζουν τους συλλόγους και παρέχουν τη δυνατότητα στα παιδιά που θέλουν να μάθουν την ελληνική γλώσσα, δίνοντας υποτροφίες 4ετούς φοίτησης στα Πανεπιστήμια Κρήτης, Θεσσαλονίκης, Φλώρινας, 8-10 μηνών στα ίδια πανεπιστήμια και το καλοκαίρι πάνε τα παιδιά σε κατασκηνώσεις».
Στο Μοναστήρι υπάρχει ο Σύλλογος «Πελαγονία» με πρόεδρο τον Ευγένιο Ριτσέφσκι, ιδιοκτήτη της βιομηχανίας Medexim, που παράγει πρώτη ύλη για φάρμακα, ο οποίος δηλώνει ότι υπάρχει έφεση στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας.
Ανέφερε, δε, τους σκοπούς του συλλόγου που είναι η ανάπτυξη των σχέσεων Μοναστηριού με την Ελλάδα, η ανεύρεση εργασίας ελληνομαθών νέων σε ελληνικές επιχειρήσεις κ.λπ. Σπουδάζουν, δε, όπως δήλωσε, όλοι όσοι θέλουν να μάθουν χωρίς να υπάρχει περιορισμός.
Στο Κρούσεβο ο σύλλογος λέγεται «Αγιος Νικόλαος» και ο πρόεδρός του Βασίλης Αμπατζής εκτός από τα μαθήματα που στοχεύει, σκοπό έχει να γίνεται κάθε χρόνο το αντάμωμα των Βλάχων για τη διατήρηση των ηθών και εθίμων. Στην πόλη αυτή ζουν πάνω από 100 οικογένειες.
Ενας άλλος σύλλογος με την ίδια δραστηριότητα είναι ο σύλλογος της Οχρίδας με την ονομασία «Λυχνίς» και πρόεδρο τον Γιώργο Καραγιάννη. Στο Ντεμίρ Καπία του Γεβγελή υπάρχει ο Σύλλογος των Σαρακατσάνων «Το χελιδόνι» με αμιγώς 25 σαρακατσάνικες οικογένειες.
Και οι δυο πλευρές
Γενικά η παρουσία των Ελλήνων και Ελλαδιτών αν και μικρή εν τούτοις θεωρείται δυναμική. Θα μπορούσαν, δε, να είχαν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες, όπως πολιτική παρουσία, ΜΜΕ, επίσημα ή ιδιωτικά σχολεία. Οπως αναφέρουν όλοι, η μη επίλυση του προβλήματος της ονομασίας δημιουργεί κάποια προβλήματα στην παρουσία τους στη γείτονα.
Στο θέμα, δε, αυτό αποδίδουν ευθύνες και στην ελληνική πλευρά, η οποία με την εθνικιστική έπαρση της τότε εποχής δυσχέραινε την επίλυση του ζητήματος.
Αναφερόμενοι, δε, στη σχέση τους με τους συμπολίτες τους στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, σημειώνουν τα καλύτερα και τονίζουν ότι όπως η Ελλάδα βρήκε πολιτική λύση ώστε κάθε χρόνο να την επισκέπτονται πάνω από 500.000 κάτοικοι της μικρής αυτής χώρας, έτσι να βρεθεί λύση και στα άλλα ζητήματα που ταλανίζουν τους δύο λαούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΜΕΝΗΣ (συνταξιούχος καθηγητής Λογοτεχνίας)
«Ελληνας στην ψυχή... χωρίς ταυτότητα!»
«Το παιδομάζωμα δεν
σχετίζεται με την αλλαγή φρονημάτων. Ηταν ιερή πράξη, αφού σώθηκαν
παιδιά. Δεν ήταν εκδιωγμός. Ο Εθνικός Στρατός τούς σκότωνε
βομβαρδίζοντας τις περιοχές όπου κατοικούσαν, οπότε έπρεπε να
φυγαδευθούν
«Είμαι ιδεολόγος και συνεχίζω να έχω την ίδια ιδεολογία, παρά τα 91 χρόνια μου» τόνισε στην «Κ.Ε.» ο Γ. Σταμένης
. Τότε ο Δημοκρατικός Στρατός αποφάσισε για να τα προστατεύσει
να τα μεταφέρει σε σοσιαλιστικές χώρες. Αντικειμενικά αν λύναμε μεταξύ
των ετών 1941-1945 τον πόλεμο και δεν οδηγούμασταν στον Εμφύλιο, δεν θα
υπήρχαν τα γνωστά αποτελέσματα», τονίζει ο 91 χρόνων σήμερα συνταξιούχος
καθηγητής Λογοτεχνίας Γιάννης Σταμένης, ο οποίος ζει στη γειτονική
Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, στα Σκόπια.
Γεννημένος το 1923 στο Πολύσταμο Φλώρινας, πήρε μέρος στην Αντίσταση από το 1941, στο Δημοκρατικό Στρατό και αφού πολέμησε κατά τη διάρκεια του πολέμου, τελικά λόγω των φρονημάτων και της κατάταξής του στο Δημοκρατικό Στρατό φυλακίστηκε πολλές φορές σε Θεσσαλονίκη, Λήμνο, Μακρόνησο, Φλώρινα. Μαζί με τους Γιάννη Ρίτσο, Κώστα Βερόπουλο, Λεωνίδα Κύρκο, Γιώργο Μεγαλομάστορα κ.ά.
Το 1949 αναχωρεί σαν πολιτικός πρόσφυγας για την πρώην Σοβιετική Ενωση και σπουδάζει Ρωσική Φιλολογία. Το 1953, στην Τασκένδη πλέον έπειτα από αρκετά χρόνια ταλαιπωρίας, παντρεύεται τη Δάφνη Καζία, γεννημένη στις Καρυές των Πρεσπών το 1934, που είναι ένα από τα παιδιά του παιδομαζώματος, η οποία ακούγοντας τη συζήτησή μας έρχεται δακρυσμένη από την κουζίνα της και μου λέει, «τα παιδιά σας, τα παιδιά σας να προσέχετε», δείχνοντας τον πόνο που κουβαλά 66 χρόνια.
Και συνέχισε: «Ημουνα 14 χρόνων κοριτσάκι. Το παιδομάζωμα δεν ήταν "μάζεμα", ήταν η σωτηρία μας. Και αντί να ευγνωμονούν το Δημοκρατικό Στρατό για τη σωτηρία μας, τον κατηγορούν». Τότε παρεμβαίνει ο μπαρμπα-Γιάννης και φιλοσοφώντας σημειώνει: «Ο άνθρωπος κάνει ζημιά όταν βλέπει τα προβλήματα και τα κλείνει στο μικρόκοσμό του, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζεται ως εθνικόφρων ήρωας».
Τα λάθη
Κάποια στιγμή «καρφώνει» το βλέμμα του στο κενό και χαμηλόφωνα λέει: «Το παιδομάζωμα το εκμεταλλεύτηκαν πολλοί για προσωπικούς και πολιτικούς λόγους, εντός-εκτός. Αυτό είναι ένα από τα λάθη ένθεν κακείθεν. Ενώ το δεύτερο και καθοριστικότερο είναι ότι κακώς δόθηκε αμνηστία μόνο στα μέλη του Δημοκρατικού Στρατού που βρίσκονταν εντός της ελληνικής επικράτειας και δεν συμπεριέλαβε και όλους εμάς που βρισκόμασταν εκτός ελληνικών συνόρων».
Και συμπληρώνει: «Πολλές φορές ο άνθρωπος γυρνά πίσω και επιθυμεί να δει τα πράγματα εκείνα που δεν τα είδαν οι άλλοι, ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη. Αγαπώ την πατρίδα και το λαό μου όσο τίποτε στον κόσμο».
Συνεχίζοντας, αναπολώντας, μιλώντας για το παρελθόν, αναφερθήκαμε και στην παραμονή του στα Σκόπια, θέτοντάς του το ερώτημα γιατί δεν επέστρεψε οικογενειακά στην Ελλάδα. Πριν μου απαντήσει, με κοίταξε για κάμποσο και είπε: «Το 1962 ξεκινήσαμε με τη Δάφνη για την επιστροφή "στην Ιθάκη μας". Ακόμη η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη να μας υποδεχθεί.
»Οταν φύγαμε από την Τασκένδη η τότε ηγεσία του Ομοσπονδιακού κράτους της Γιουγκοσλαβίας μάς πρότεινε να παραμείνουμε στα Σκόπια, ώστε όταν ανοίξουν τα σύνορα να είμαστε κοντά για να περάσουμε στην Ελλάδα. Κάτι βέβαια που δεν έγινε ποτέ. Εκτοτε ζούμε εδώ και δίδαξα Ρωσική Λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία των Σκοπίων και στο Εργατικό Πανεπιστήμιο την Ελληνική Γλώσσα».
Πολυγραφέστατος στη διδασκαλία της ελληνικής για ξένους, μεταφραστής από τα ελληνικά στα σλάβικα ελληνικών ποιημάτων και διηγημάτων, ποιητής που συνέγραψε ποιήματα για τον Ρίτσο, τον πατέρα του που δεν γνώρισε και επισκέφθηκε τον τάφο του στην Αμερική το 1971 κ.ά., ενώ από το 1974 μέχρι πρότινος δίδασκε την ελληνική γλώσσα σε όλους που ήθελαν να τη μάθουν.
Το ενδιαφέρον όμως, όπως μου «αποκάλυψε», επικεντρώνεται στο γεγονός ότι μεταξύ των εκατοντάδων μαθητών του ήταν γόνοι Ελλήνων που επιθυμούσαν να μάθουν τη μητρική τους γλώσσα.
Αμαρτία...
Αναφερόμενος στην περίοδο που δίδασκε τα ελληνικά, είπε «κανένας Σκοπιανός, Γιουγκοσλάβος δεν με ρώτησε γιατί διδάσκω ελληνικά. Απεναντίας μου ζητούσαν να συνεχίσω να διδάσκω». Πικραμένος, συμπλήρωσε «από την Ελλάδα κανένας δεν ενδιαφέρθηκε να με ρωτήσει γιατί διδάσκω ελληνικά και παρέχω ελληνική παιδεία.
»Κανένας δεν ασχολήθηκε να με ρωτήσει γιατί συνεχώς έγραφα βιβλία εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας!». Και μονολογώντας, είπε «πού ήσουν ελληνική κυβέρνηση να δεις ότι τα ελληνικά γράμματα στα Σκόπια διδάσκονταν από έναν που δεν του επέτρεψες να επιστρέψει σαν Ελληνας στην πατρίδα του, επειδή είχε το θάρρος να πολεμήσει το Γερμανό κατακτητή, τους Ιταλούς. Και μετά φυλακίσθηκε. Δεν είναι αμαρτία;». Και συμπλήρωσε: «Μη νομίσουν οι πρώην και νυν κυβερνώντες ότι είναι μεγάλοι πατριώτες. Ο πατριώτης φαίνεται στις μάχες, στον αγώνα υπέρ της πατρίδας».
Είχε «ανάψει» ο Γιάννης Σταμένης. Γεμάτος γνώσεις, ιστορία, θύμησες, απογοήτευση και πικρία ήταν έτοιμος να πει και άλλα, πολλά, σημειώνοντας ίσως παραπομπές από τον Εμφύλιο και για όλα αυτά που δεν τα διαβάζουμε, γιατί δεν θέλησαν να τα γράψουν.
Τον σταμάτησα, όμως, και τον προκάλεσα με ένα ερώτημα που δεν θα έπρεπε να του κάνω, αλλά του το έκανα: «Αισθάνεσαι Ελληνας;». Με κοίταξε και μου είπε «μη μου ανοίγεις πληγές, γιατί δεν γνωρίζω αν τις αντέξω. Δίδαξα ελληνικά. Συνεχίζω και γράφω προωθώντας την ελληνική παιδεία. Εγραψα ελληνικά παραμύθια» και συμπλήρωσε: «Η Δεξιά της εποχής εκείνης "φορούσε" στολή Γερμανού και δεν ντρεπότανε. Υποφέρω. Είμαι ιδεολόγος. Και συνεχίζω να έχω την ίδια ιδεολογία, παρά τα 91 χρόνια μου.
»Δεν αγωνίστηκα για το προσωπικό μου συμφέρον. Πάλεψα για το λαό μου. Γεννήθηκα κάπου, που το μέρος αυτό ήθελε θυσίες και ζητούσε μιαν άλλη ζωή. Είχα πει στη μακαρίτισσα μάνα μου: "Μητέρα, και να πεθάνεις εγώ θα πάω για αντάρτης. Σε αγαπώ"».
Ο πόνος
Αισθάνθηκα ότι είχε κουραστεί ψυχικά, δυνατός όμως στη θέληση για ομιλία τον ρώτησα «νιώθεις πικρία;». «Δεν χρειάζεται να το λέω εγώ. Αρκεί να το αισθάνεται ο συνομιλητής μου. Μπήκα στην Εθνική Αντίσταση ενώ ήμουν πλούσιος από την οικογένειά μου. Δεν πήγα για να γίνω υπουργός και να αποκτήσω χρήματα. Εχασα χρήματα, δεν κέρδισα. Αλλά δεν διαμαρτύρομαι.
»Πολλές φορές αποτάθηκα στις Ελληνικές Αρχές για να πάρω ελληνική υπηκοότητα και ελληνικό διαβατήριο και μου αρνήθηκαν, χωρίς να αιτιολογήσουν την άρνησή τους. Προσωπικά γνωρίζω την αιτία: ήμουνα ένα παιδί που έκανα το καθήκον μου προς την πατρίδα και το λαό μου. Χωρίς κανένα προσωπικό συμφέρον. Δεν γνωρίζω αν ορισμένοι άνθρωποι, που έκαναν λάθη, τους τίπτει η συνείδησή τους για τα λάθη που έκαναν. Δεν φταίει η πατρίδα. Ο πόνος μου είναι για τους ανθρώπους που κυβέρνησαν και καθοδήγησαν την πατρίδα. Δεξιούς και αριστερούς»
Μετά την τελευταία παράγραφο των λεγομένων του, που ήταν και το βαθυστόχαστο των απόψεών του μια και ήταν ένα «κατηγορώ» προς όλες τις κατευθύνσεις, δεξιές και αριστερές, τον αποχαιρέτησα και ενώ βρισκόμουν στην πόρτα, άκουσα από μέσα τη φωνή της κυρα-Δάφνης να λέει «έχετε παιδιά; Τα παιδιά σας να προσέχετε, τα παιδιά σας».
