Σλάβοι Ζίζεκ:Τι πρέπει να μάθει η Ευρώπη από την Ουκρανία

Οι δια­δη­λώ­σεις που α­νέ­τρε­ψαν τον Για­νου­κό­βι­τς και τη συμ­μο­ρία του, πυ­ρο­δο­τή­θη­καν α­πό την α­πό­φα­ση της κυ­βέρ­νη­σης να δώ­σει προ­τε­ραιό­τη­τα στις κα­λές σχέ­σεις με τη Ρω­σία και ό­χι στην έ­ντα­ξη στην Ευ­ρω­παϊκή Ένω­ση. Όπως ή­ταν α­να­με­νό­με­νο, πολ­λοί α­ρι­στε­ροί α­ντέ­δρα­σαν στην εί­δη­ση των μα­ζι­κών ε­ξε­γέρ­σεων με τη γνω­στή ρα­τσι­στι­κή συ­νή­θεια που έ­χουν να πα­τρο­νά­ρουν τους «φτω­χούς» Ου­κρα­νούς: πό­σο γε­λα­σμέ­νοι εί­ναι να ε­ξι­δα­νι­κεύουν α­κό­μα την Ευ­ρώ­πη, να μη μπο­ρούν να δουν ό­τι βρί­σκε­ται σε πα­ρακ­μή και ό­τι η έ­ντα­ξη στην Ένω­ση α­πλώς θα με­τα­τρέ­ψει την Ου­κρα­νία σε οι­κο­νο­μι­κή α­ποι­κία της Δυ­τι­κής Ευ­ρώ­πης, που αρ­γά ή γρή­γο­ρα θα ε­ξω­θη­θεί στη θέ­ση της Ελλά­δας…Αυ­τό που α­γνοούν αυ­τοί οι α­ρι­στε­ροί, εί­ναι ό­τι οι Ου­κρα­νοί μό­νο α­νί­δε­οι δεν εί­ναι για την τρέ­χου­σα κα­τά­στα­ση της Ευ­ρω­παϊκής Ένω­σης. Αντί­θε­τα, εί­ναι ά­ρι­στα ε­νη­με­ρω­μέ­νοι για τα προ­βλή­μα­τα και τις α­νι­σό­τη­τες στο ε­σω­τε­ρι­κό της. Απλώς το μή­νυ­μά τους ή­ταν ό­τι η δι­κή τους κα­τά­στα­ση εί­ναι πο­λύ χει­ρό­τε­ρη. Τα προ­βλή­μα­τα της Ευ­ρώ­πης ε­ξα­κο­λου­θούν να εί­ναι προ­βλή­μα­τα πλου­σίων –ας υ­πεν­θυ­μί­σου­με ό­τι, πα­ρά την τρα­γι­κή θέ­ση της Ελλά­δας, α­φρι­κα­νοί πρό­σφυ­γες συ­νε­χί­ζουν να κα­τα­φτά­νουν ε­κεί μα­ζι­κά, κά­νο­ντας έ­ξαλ­λους τους δε­ξιούς πα­τριώ­τες.


Τι εν­νοούν ως Ευ­ρώ­πη οι Ου­κρα­νοί  

Πο­λύ ση­μα­ντι­κό­τε­ρο εί­ναι ό­μως το ε­ρώ­τη­μα τι εν­νοούν ως «Ευ­ρώ­πη», ό­ταν α­να­φέ­ρο­νται σε αυ­τή οι Ου­κρα­νοί δια­δη­λω­τές. Η α­πά­ντη­ση δεν μπο­ρεί να α­να­χθεί σε μία μό­νο ά­πο­ψη: δια­τρέ­χει ο­λό­κλη­ρο το φά­σμα, α­πό τα ε­θνι­κι­στι­κά ως και φα­σι­στι­κά στοι­χεία της Ευ­ρώ­πης μέ­χρι την ι­δέα που ο Ετιέν Μπα­λι­μπάρ α­πο­κα­λεί égaliberté, δη­λα­δή ε­λευ­θε­ρία και ι­σό­τη­τα μα­ζί, τη μο­να­δι­κής α­ξίας συμ­βο­λή της Ευ­ρώ­πης στο πα­γκό­σμιο πο­λι­τι­κό φα­ντα­σια­κό, α­κό­μα κι αν σή­με­ρα αυ­τή προ­δί­δε­ται ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό τους ευ­ρω­παϊκούς θε­σμούς∙ συν, α­νά­με­σα στους δύο πό­λους, την α­φε­λή ε­μπι­στο­σύ­νη στο φι­λε­λεύ­θε­ρο δη­μο­κρα­τι­κό κα­πι­τα­λι­σμό. Αυ­τό που θα έ­πρε­πε να δια­κρί­νει η Ευ­ρώ­πη στις ου­κρα­νι­κές δια­δη­λώ­σεις, εί­ναι τα κα­λύ­τε­ρα και τα χει­ρό­τε­ρα στοι­χεία του ε­αυ­τού της.

Ο ου­κρα­νι­κός δε­ξιός ε­θνι­κι­σμός εί­ναι κομ­μά­τι ε­νός α­να­νεω­μέ­νου α­ντι­με­τα­να­στευ­τι­κού λαϊκί­στι­κου κύ­μα­τος, που αυ­το­πα­ρου­σιά­ζε­ται ως η ά­μυ­να της Ευ­ρώ­πης. Ο κίν­δυ­νος που ε­νέ­χε­ται σε αυ­τή τη νέα δε­ξιά, έ­γι­νε σα­φώς α­ντι­λη­πτός πριν α­πό έ­ναν αιώ­να α­πό τον Τζ. Κ. Τσέ­στερ­σον, ο ο­ποίος στο βι­βλίο του «Ορθο­δο­ξία» α­νέ­πτυ­ξε τη θεω­ρία του θε­με­λιώ­δους α­διε­ξό­δου της κρι­τι­κής στη θρη­σκεία: «Οι άν­θρω­ποι που ξε­κι­νούν α­πό το να μά­χο­νται την Εκκλη­σία στο ό­νο­μα της ε­λευ­θε­ρίας και του αν­θρω­πι­σμού, κα­τα­λή­γουν στο να θυ­σιά­ζουν την ε­λευ­θε­ρία και τον αν­θρω­πι­σμό, προ­κει­μέ­νου να πο­λε­μή­σουν την Εκκλη­σία». Πό­σοι φα­να­τι­κοί υ­πο­στη­ρι­κτές της θρη­σκείας ξε­κί­νη­σαν με ά­γριες ε­πι­θέ­σεις στο σύγ­χρο­νο κο­σμι­κό πο­λι­τι­σμό και κα­τέ­λη­ξαν να α­πο­κη­ρύσ­σουν κά­θε ου­σιώ­δη θρη­σκευ­τι­κή ε­μπει­ρία; Και δεν ι­σχύει το ί­διο για την πρό­σφα­τη ά­νο­δο των υ­πε­ρα­σπι­στών της Ευ­ρώ­πης α­πέ­να­ντι στην α­πει­λή των με­τα­να­στών; Μέ­σα στο ζή­λο τους να προ­στα­τεύ­σουν την πα­ρα­κα­τα­θή­κη του Χρι­στια­νι­σμού, εί­ναι έ­τοι­μοι να α­παρ­νη­θούν την α­λη­θι­νή ου­σία του.

Τι πρέ­πει να κά­νου­με, λοι­πόν, σε μια τέ­τοια πε­ρί­πτω­ση; Οι φι­λε­λεύ­θε­ροι του κυ­ρίαρ­χου ρεύ­μα­τος μας λέ­νε ό­τι, ε­φό­σον οι θε­με­λιώ­δεις δη­μο­κρα­τι­κές α­ξίες α­πει­λού­νται α­πό ε­θνι­κι­στι­κούς ή θρη­σκευ­τι­κούς φο­ντα­με­ντα­λι­σμούς, πρέ­πει να ε­νω­θού­με ό­λοι υ­πό το φι­λε­λεύ­θε­ρο-δη­μο­κρα­τι­κό πρό­γραμ­μα της πο­λι­τι­σμι­κής α­νε­κτι­κό­τη­τας και να σώ­σου­με ό,τι μπο­ρεί να σω­θεί α­φή­νο­ντας κα­τά μέ­ρος τα ό­νει­ρα για μια πιο ρι­ζο­σπα­στι­κή κοι­νω­νι­κή αλ­λα­γή.

Πρώ­το μά­θη­μα: λι­τό­τη­τα!

Τι θα α­πο­γί­νει, λοι­πόν, το φι­λε­λεύ­θε­ρο-δη­μο­κρα­τι­κό κα­πι­τα­λι­στι­κό ευ­ρω­παϊκό ό­νει­ρο; Κα­νείς δεν μπο­ρεί να εί­ναι σί­γου­ρους για το τι πε­ρι­μέ­νει την Ου­κρα­νία μέ­σα στην Ευ­ρω­παϊκή Ένω­ση, ξε­κι­νώ­ντας α­πό τα μέ­τρα λι­τό­τη­τας. Όλοι έ­χου­με α­κού­σει ε­κεί­νο το γνω­στό α­νέκ­δο­το της τε­λευ­ταίας δε­κα­ε­τίας της Σο­βιε­τι­κής Ένω­σης, με τον Ρα­βί­νο­βι­τς, έ­ναν Εβραίο που θέ­λει να φύ­γει με­τα­νά­στης. Όταν ο υ­πάλ­λη­λος τον ρω­τά­ει για­τί, α­πα­ντά­ει: «Υπάρ­χουν δύο λό­γοι. Ο έ­νας εί­ναι ό­τι φο­βά­μαι πως στη Σο­βιε­τι­κή Ένω­ση οι κομ­μου­νι­στές θα χά­σουν την ε­ξου­σία και η νέα ε­ξου­σία θα κα­τη­γο­ρή­σει ε­μάς τους Εβραίους για ό­λα τα κομ­μου­νι­στι­κά ε­γκλή­μα­τα…» «Μα,» τον δια­κό­πτει ο υ­πάλ­λη­λος, «αυ­τό εί­ναι ε­ντε­λώς πα­ρά­λο­γο, στη Σο­βιε­τι­κή Ένω­ση τί­πο­τα δεν μπο­ρεί να αλ­λά­ξει, οι κομ­μου­νι­στές θα έ­χουν την ε­ξου­σία για πά­ντα!» «Ε, λοι­πόν», α­πα­ντά­ει ή­ρε­μα ο Ρα­βί­νο­βι­τς, «αυ­τός εί­ναι ο δεύ­τε­ρος λό­γος».

Εύ­κο­λα μπο­ρού­με να φα­ντα­στού­με μια πα­ρό­μοια συ­νο­μι­λία α­νά­με­σα σε έ­ναν δύ­σπι­στο Ου­κρα­νό και έ­ναν υ­πάλ­λη­λο σε μια υ­πη­ρε­σία της Ε. Ε–ο Ου­κρα­νός πα­ρα­πο­νιέ­ται: «Υπάρ­χουν δύο λό­γοι που πα­νι­κο­βαλ­λό­μα­στε ε­δώ στην Ου­κρα­νία. Ο πρώ­τος εί­ναι ό­τι φο­βό­μα­στε πως η Ε.Ε θα μας ε­γκα­τα­λεί­ψει στις ρω­σι­κές πιέ­σεις και θα α­φή­σει την οι­κο­νο­μία μας να κα­ταρ­ρεύ­σει…» Ο υ­πάλ­λη­λος τον δια­κό­πτει: «Μα, μπο­ρεί­τε να μας ε­μπι­στευ­τεί­τε, δε θα σας ε­γκα­τα­λεί­ψου­με, θα σας έ­χου­με υ­πό στε­νό έ­λεγ­χο». «Ε, λοι­πόν», α­πα­ντά­ει ο Ου­κρα­νός, «αυ­τός εί­ναι ο δεύ­τε­ρος λό­γος».

Το δια­κύ­βευ­μα στην Ου­κρα­νία

Επο­μέ­νως, ναι, οι δια­δη­λω­τές της πλα­τείας Μαϊντάν ή­ταν ή­ρωες, αλ­λά η πραγ­μα­τι­κή μά­χη, η μά­χη για το πώς θα εί­ναι η νέα Ου­κρα­νία αρ­χί­ζει τώ­ρα και η μά­χη αυ­τή θα εί­ναι πο­λύ πιο σκλη­ρή α­πό ε­κεί­νη κα­τά της ε­πέμ­βα­σης του Πού­τιν. Το ε­ρώ­τη­μα δεν εί­ναι το αν η Ου­κρα­νία δι­καιού­ται την Ευ­ρώ­πη, αν εί­ναι αρ­κε­τά κα­λή για να μπει στην Ε.Ε, αλ­λά το αν η Ευ­ρώ­πη α­ντα­πο­κρί­νε­ται στις υ­ψη­λές προσ­δο­κίες των Ου­κρα­νών.

Αν η Ου­κρα­νία κα­τα­λή­ξει έ­να μίγ­μα ε­θνι­κι­στι­κού φο­ντα­με­ντα­λι­σμού και φι­λε­λεύ­θε­ρου κα­πι­τα­λι­σμού με ο­λι­γάρ­χες να κι­νούν τα νή­μα­τα, θα εί­ναι τό­σο Ευ­ρώ­πη ό­σο εί­ναι και η Ρω­σία (ή η Ουγ­γα­ρία) σή­με­ρα. Οι πο­λι­τι­κοί σχο­λια­στές ι­σχυ­ρί­ζο­νται ό­τι η ΕΕ δεν υ­πο­στή­ρι­ξε αρ­κε­τά την Ου­κρα­νία στη σύ­γκρου­σή της με τη Ρω­σία, ό­τι η α­ντί­δρα­ση της ΕΕ στη ρω­σι­κή κα­το­χή και την προ­σάρ­τη­ση της Κρι­μαίας έ­γι­νε με μι­σή καρ­διά.

Όμως αυ­τό που α­που­σία­ζε α­κό­μη πιο έ­ντο­να, ή­ταν έ­να άλ­λο εί­δος υ­πο­στή­ρι­ξης: μια πραγ­μα­το­ποιή­σι­μη στρα­τη­γι­κή για το πώς να ξε­πε­ρά­σει η Ου­κρα­νία το κοι­νω­νι­κοοι­κο­νο­μι­κό της α­διέ­ξο­δο. Για να μπο­ρέ­σει να το προ­σφέ­ρει αυ­τό η Ευ­ρώ­πη, θα πρέ­πει να ε­πα­να­δια­μορ­φώ­σει πρώ­τα τον ε­αυ­τό της και να α­να­νεώ­σει τη δέ­σμευ­σή της στον α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό πυ­ρή­να της κλη­ρο­νο­μιάς της.

Μπο­ρεί η Ευ­ρώ­πη;

Στις «Ση­μειώ­σεις για έ­ναν Ορι­σμό του Πο­λι­τι­σμού», ο με­γά­λος συ­ντη­ρη­τι­κός Τ. Σ. Έλιοτ ε­πι­σή­μα­νε ό­τι υ­πάρ­χουν στιγ­μές που οι μό­νες ε­πι­λο­γές εί­ναι ο σε­χτα­ρι­σμός ή η α­θεΐα, ό­ταν ο μό­νος τρό­πος να δια­τη­ρη­θεί ζω­ντα­νή μια θρη­σκεία εί­ναι να α­πο­σχι­στεί μια σέ­χτα α­πό το κύ­ριο σώ­μα της. Αυ­τή εί­ναι σή­με­ρα η μο­να­δι­κή μας ευ­και­ρία. Μό­νο μέ­σω ε­νός «σε­χτα­ρι­στι­κού σχί­σμα­τος» α­πό το παρ­κμά­ζον σώ­μα της πα­λιάς Ευ­ρώ­πης μπο­ρού­με να κρα­τή­σου­με ζω­ντα­νή την ευ­ρω­παϊκή κλη­ρο­νο­μιά της ε­λευ­θε­ρίας και της ι­σό­τη­τας.

Ένα τέ­τοιο σχί­σμα θα κα­θι­στού­σε προ­βλη­μα­τι­κές τις ί­διες τις υ­πο­θέ­σεις που τεί­νου­με να δε­χό­μα­στε ως πε­πρω­μέ­νο μας και ως α­διαμ­φη­σβή­τη­τη α­πό­δει­ξη της δει­νής μας θέ­σης –το φαι­νό­με­νο που συ­νή­θως ο­ρί­ζε­ται ως Πα­γκό­σμια Νέα Τά­ξη των Πραγ­μά­των και την α­νά­γκη να προ­σαρ­μο­στού­με σε αυ­τό μέ­σω του «εκ­συγ­χρο­νι­σμού». Για να το πού­με πιο α­πλά, αν η α­να­δυό­με­νη Πα­γκό­σμια Νέα Τά­ξη εί­ναι το μη δια­πραγ­μα­τεύ­σι­μο μέλ­λον ό­λων μας, τό­τε η Ευ­ρώ­πη εί­ναι χα­μέ­νη. Άρα η μό­νη λύ­ση που της μέ­νει εί­ναι να πά­ρει το ρί­σκο να λύ­σει το ξόρ­κι της μοί­ρας μας. Μό­νο σε μια τέ­τοια νέα Ευ­ρώ­πη θα μπο­ρού­σε να βρει μια θέ­ση η Ου­κρα­νία. Δεν εί­ναι οι Ου­κρα­νοί που πρέ­πει να δι­δα­χτούν α­πό την Ευ­ρώ­πη, αλ­λά η ί­δια η Ευ­ρώ­πη πρέ­πει να βρει τρό­πο να εν­σω­μα­τώ­σει το ό­νει­ρο που πα­ρα­κί­νη­σε τους δια­δη­λω­τές της Μαϊντάν.

Τι μή­νυ­μα θα λά­βουν οι Ου­κρα­νοί α­πό τις Ευ­ρωε­κλο­γές;

Μετάφραση: ΜαρίναΚαραγιαννίδου Σταμπουλή