Ουκρανία: Σενάρια, δυσάρεστες & ευχάριστες (;) εκπλήξεις ενόψει

Γράφει: Κωνσταντίνος Φίλης Η κατάσταση στην Ουκρανία βαίνει μέρα με τη μέρα επιδεινούμενη, δυσχεραίνοντας αισθητά τις προσπάθειες συμβιβασμού που, εύλογα κάποια στιγμή, θα πρέπει να εκκινήσουν.Με το προγραμματισμένο Δημοψήφισμα κλείνει ο πρώτος κύκλος της κρίσης και ανοίγει ο επόμενος. Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζουμε παρακάτω τις επικρατέστερες, όπως διαγράφεται η κατάσταση σήμερα, εκδοχές για την επόμενη μέρα.Α. Η καλή αλλά οριακά πιθανή είναι κατόπιν του αποτελέσματος της Κυριακής και πριν ή αφότου η Δούμα αποφασίσει την προσάρτηση/προσχώρηση της Κριμαίας, η αναδίπλωση της Μόσχας με συγκεκριμένα ανταλλάγματα που θα διασφαλίζουν το ρωσικό και ρώσοφωνο στοιχείο μέσω μίας γενναίας συνταγματικής αναθεώρησης που θα αποκεντρώνει τις κεντρικές εξουσίες προς όφελος των περιφερειών, αλλά και με διαβεβαιώσεις ότι αυτές θα παραμείνουν αναπόσπαστο μέρος της Ουκρανίας. Έτσι θα ικανοποιηθούν και οι υπόλοιπες ανατολικές επαρχίες που φλερτάρουν με το μοντέλο της Κριμαίας. 

 

Τα εμπόδια, μεταξύ άλλων, εντοπίζονται στο έλλειμμα εμπιστοσύνης μεταξύ μεταβατικής κυβέρνησης και Κρεμλίνου, στην απροθυμία του Κιέβου να δώσει μεγαλύτερες αρμοδιότητες στην περιφέρεια (μετατρέποντας την Ουκρανία σε Ομοσπονδία), και οι βαθιές αντιθέσεις που έχουν ενταθεί σε επικίνδυνο βαθμό. Επιπρόσθετα, με τη Ρωσία να προσφέρει ισχυρό οικονομικό δέλεαρ και ευνοϊκές προϋποθέσεις ενσωμάτωσης σε αυτήν -τραπεζικά δάνεια, φθηνότερο αέριο, εξαγορά ορυκτών σε ανταγωνιστικές τιμές, ευρύτερες διευκολύνσεις- η παραμονή στην «προβληματική» και ατροφική οικονομικά Ουκρανία δεν μοιάζει η ιδανική επιλογή. Το κατά πόσο η ρωσική οικονομία θα άντεχε μία τέτοια εξέλιξη είναι αμφίβολο, αλλά πολλές φορές η πολιτική λογική υπερβαίνει ή μάλλον παρακάμπτει την αντίστοιχη οικονομική.

Β. Η ενδιάμεση και επικρατέστερη, βάσει των τωρινών συνθηκών, είναι η απομάκρυνση της Κριμαίας να κλείσει τον πρώτο γύρο αντιπαράθεσης και εν συνεχεία όλες οι πλευρές να επαναξιολογήσουν την κατάσταση. Τα τετελεσμένα δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης της ρωσικής κυριαρχίας. Κατά πόσο ο de facto έλεγχος εξελιχθεί σε de jure με την αλλαγή συνόρων παραμένει στη διακριτική ευχέρεια του Κρεμλίνου. Μία σειρά λόγων εξασθενούν, χωρίς να αποκλείουν, το σενάριο ανατροπής. Ή έστω παραμονής για ένα μικρό χρονικό διάστημα σε ένα ιδιότυπο καθεστώς, προθάλαμο μεταξύ αυτοδιάθεσης και ένωσης, κάτι που θα μπορούσε σε πρώτη φάση να αποσυμπιέσει την κατάσταση, δημιουργώντας συνθήκες σταδιακής εξομάλυνσης μέσω διαλόγου.

Η Δύση θα υποχρεωθεί να πάει σε δεύτερο και αργότερα σε τρίτο γύρο κυρώσεων, με στόχο στο τελικό στάδιο τον οικονομικό αποκλεισμό της Ρωσίας, γεγονός που θα την πλήξει αλλά συνάμα και πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όχι, πάντως, τις ΗΠΑ. Εντούτοις, πιθανή κλιμάκωση θα έχει εξίσου οδυνηρές συνέπειες στο πολιτικό πεδίο, όπου ο Λευκός Οίκος χρειάζεται την αρωγή του Κρεμλίνου σε μία σειρά από ζητήματα, όπως η Συρία, το Ιράν, η μάχη ενάντια στη διεθνή τρομοκρατία, καθώς και ευρύτερα θέματα παγκόσμιας ασφάλειας.

Η έντονη αλληλεξάρτηση και το βάθος των κυρώσεων, ίσως, ενθαρρύνουν τον Πούτιν να καθίσει στο τραπέζι του διαλόγου πριν οι ενέργειες αναγνώρισης του νέου status της Κριμαίας γίνουν καθεστώς και επικυρωθούν, αλλά όσο ΕΕ και ΗΠΑ δεν βρίσκουν το «κουμπί» μετριασμού της ρωσικής επιθετικότητας, η Μόσχα θα εδραιώνει –σε πολλά σημεία με λάθος τρόπο και κατεύθυνση- τις θέσεις της. Η ελλειμματική νομιμοποίηση και η ελάχιστη δυναμική στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Κριμαίας ενδέχεται να αποτελέσουν το κλειδί της λύσης, εφόσον η Ρωσία βρεθεί απομονωμένη και επανεκτιμήσει τη σχέση κόστους-οφέλους, χωρίς να είναι σίγουρο ότι αυτό θα την αποθαρρύνει. Σήμερα, η στρατηγική του Κρεμλίνου κινείται στον άξονα «αποσταθεροποίηση του Κιέβου, αφενός ως τιμωρία και παραδειγματισμό, αφετέρου προκειμένου να καταστεί λιγότερο ελκυστικός εταίρος για τη Δύση, με την τελευταία να αντιλαμβάνεται ότι η διάσωση της χώρας περνάει και μέσα (αν όχι κυρίως) από τη Ρωσία.

Γ. Η τελευταία και πιο μακροπρόθεσμη είναι ο κατακερματισμός της Ουκρανίας με ρωσόφωνες/ρωσόφιλες περιοχές να ακολουθούν το παράδειγμα της Κριμαίας. Εδώ θα πρόκειται για μία πολυεπίπεδη μετωπική με ανυπολόγιστα επακόλουθα (γεωγραφικά, οικονομικά, πολιτικά) που θα αφήσει όλους τους εμπλεκόμενους χαμένους και θα ανοίξει νέα μέτωπα σε ένα παγκόσμιο γίγνεσθαι που δεν αντέχει επιπλέον διενέξεις, αλλά αναζητά σταθεροποίηση και αποκατάσταση σχέσεων.
Ενόψει των προεδρικών εκλογών της 25^ης Μαϊου (οι τωρινές συνθήκες είναι εμφανώς ακατάλληλες για τη διεξαγωγή τους) «στήνεται» σκηνικό έντασης, ανάλογα με το αποτέλεσμα υπάρχουν καταγγελίες για βία και νοθεία από πλευράς ηττημένων ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις/άλλοθι ενεργειών ανάλογων της Κριμαίας. Άλλωστε, πολλοί ανατολικοί (ολιγάρχες και πολίτες) αν κληθούν να διαλέξουν μεταξύ διαρθρωτικών αλλαγών και δυσάρεστων μεταρρυθμίσεων ως προαπαιτούμενα σταδιακής ενσωμάτωσης στο ευρωπαϊκό άρμα ή/και δανειοδότησης από το ΔΝΤ, με ενδεχόμενες απώλειες και περιορισμούς στην παραγωγή τους, θα προτιμήσουν την ευκολότερη οδό της Ρωσίας, η οποία δεν θέτει σκληρούς όρους και δείχνει διατεθειμένη να εγγυηθεί την απορρόφηση μεγάλου μέρους των εξαγωγών.

Υπάρχει και ένα (ευοίωνο) σενάριο που προκύπτει από τη διεθνή πρακτική, αλλά προφανώς δεν μπορούμε να έχουμε γνώση ή έστω να προβούμε σε στοιχειώδη εκτίμηση. Η θεατρικότητα και δραματικότητα των τελευταίων εβδομάδων να κινούνται παράλληλα με διεργασίες στο παρασκήνιο, που, αν συμφωνηθούν, θα δώσουν την ευκαιρία αναδίπλωσης χωρίς να πληγούν καίρια η αξιοπρέπεια και η αξιοπιστία των κυριότερων παικτών. Θα διαπιστώσουμε πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε από αυτό μετά το Δημοψήφισμα.

*Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Διεθνολόγος και Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.