ΠΕΔΡΟ ΒΙΚΟΥΝΙΑ, ΧΙΛΙΑΝΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΠΟΥ ΑΝΕΒΑΖΕΙ ΤΙΣ «ΙΚΕΤΙΔΕΣ» «Στη Χιλή υπάρχει ακόμη το Σύνταγμα του Πινοτσέτ»

Συνέντευξη στη Χριστίνα Πάντζου
 «Είναι τεράστια η προσπάθεια να διατηρήσεις ζωντανή μια μνήμη που η πλειονότητα των πολιτών αυτής της χώρας προτιμά όχι μόνο να ξεχάσει αλλά να εξοστρακίσει οριστικά στην αέναη λήθη», λέει ο Πέδρο Βικούνια. Σκηνοθέτης, ηθοποιός, ποιητής, από τους πλέον αναγνωρισμένους της Χιλής, ανήκει σε αυτή τη μειοψηφία που πορεύεται ενάντια στο ρεύμα διεκδικώντας τη συνείδηση της προσωπικής και συλλογικής ιστορίας. Αυτό επιχειρεί και με τις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη, τραγωδία που μετέφρασε από τα ελληνικά και παρουσιάζει πρώτη φορά στη Χιλή στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 40 χρόνια από το πραξικόπημα του Πινοτσέτ. Ο διαπρεπής διανοούμενος στη διάρκεια της χιλιανής δικτατορίας βρήκε καταφύγιο στην Ελλάδα, φοίτησε στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου εμφανιζόμενος σε πολλές θεατρικές παραστάσεις στην Ελλάδα και την Κύπρο και μετέφρασε στα ισπανικά συλλογές του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη.
Λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα των «Ικέτιδων» μίλησε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» για τις ανοιχτές πληγές της Χιλής, την «προστατευμένη δημοκρατία», τον συμβιβασμό της λεγόμενης «Κεντροαριστεράς», το στοίχημα της ρήξης ως προϋπόθεσης της τελικής κάθαρσης.

• Επιλέξατε να ανεβάσετε τις «Ικέτιδες» την παραμονή της 40ής επετείου του πραξικοπήματος κατά του προέδρου Αλιέντε. Πόσο δύσκολη ήταν η μεταφορά τους στη σύγχρονη χιλιανή πραγματικότητα και για ποια κομμάτια της δικής σας Ιστορίας μιλά σε αυτή τη συγκυρία;

Επέλεξα τις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη διότι στη χώρα μου, τη Χιλή, οι υπεύθυνοι για τις εξαφανίσεις πολιτών ακόμη δεν έχουν δώσει μια -δεν λέω λύση, αλλά- απάντηση έστω στο ερώτημα «πού είναι, πού βρίσκονται τα λείψανα». Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, μόνο 9% των περιπτώσεων αυτών είχε κάποια απάντηση. Η μεταφορά, άρα, του αρχαίου κειμένου -εκτός από τη μετάφραση- δεν είναι καθόλου δύσκολη. Η πληγή αυτή παραμένει ανοιχτή παρά τη θέληση των κυβερνήσεων της Κεντροαριστεράς (όπως τους αρέσει να αυτοαποκαλούνται). Πιστεύω πως ο διάλογος ανάμεσα στον Θησέα και τον Κήρυκα είναι ολωσδιόλου σύγχρονος και επίκαιρος. Στη Χιλή ακόμη υφίσταται το Σύνταγμα της εποχής του Πινοτσέτ, δηλαδή μια «προστατευμένη δημοκρατία». Τι σημαίνει αυτό; Εμμονή στο δόγμα της «Σχολής της Αμερικής», δηλαδή ότι ο μοναδικός εχθρός στις χώρες μας είναι ο εσωτερικός εχθρός.

• Η πρεμιέρα γίνεται σε έναν εξαιρετικά φορτισμένο χώρο, στη Βίγια Γκριμάλντι, τόπο βασανιστηρίων και εξαφάνισης αλλά και μνήμης απέναντι στη φρίκη. Εχει συμφιλιωθεί η Χιλή με το πρόσφατο παρελθόν της;

Για να μπορέσει να συμφιλιωθεί η Χιλή με το παρελθόν της, είναι ανάγκη να αναγνωρίσει το κράτος και τα όργανά του ότι τα εγκλήματα που διεπράχθησαν από τη δικτατορία ήταν μια συστηματική πολιτική εφαρμοσμένη από την πολιτεία, τον στρατό, τις ένοπλες δυνάμεις γενικά, με τη συμπαράσταση βέβαια των δικαστικών αρχών. Αυτό, τυπικά, έχει γίνει. Κάποιοι λίγοι βρίσκονται στη φυλακή, αλλά φαίνεται πως δεν υπάρχει καμιά διάθεση να υπάρξει πραγματική έρευνα και αποκάλυψη ολόκληρης της αλήθειας. Πιστεύω ότι τελικά οι οικονομικές και πολιτικές κατευθύνσεις που επέβαλε η δικτατορία διά τρόμου και αίματος δεν έχουν αγγιχτεί καν από τις δημοκρατικές κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης. Η μνήμη, λοιπόν, προκαλεί προβλήματα, διότι φαίνεται πως κατά τη μεταπολίτευση συμφωνήθηκε να μην κοιτάξουμε το παρελθόν, δεσμευόμενοι στην ουσία πως η ίδρυση της νέας Χιλής που πραγματοποίησε η δικτατορία δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση.

• Τα νέα κινήματα που έχουν αναδυθεί, ιδίως το δυναμικό κίνημα της νεολαίας, που διεκδικούν επιτακτικά ένα άλλο μοντέλο δημοκρατίας, θα μπορέσουν να επηρεάσουν τόσο την προεκλογική ατζέντα όσο και το αποτέλεσμα των εκλογών;

Oσον αφορά την πρώην πρόεδρο Μισέλ Μπασελέ, έχει υιοθετήσει -κάπως «νερωμένα» φυσικά- κάποια από τα ζητήματα που έθεσε το φοιτητικό κίνημα, ιδίως εκείνο περί δωρεάν παιδείας. Αλλά οι οικονομολόγοι του επιτελείου της είναι μάλλον υπέρ της φιλελεύθερης οικονομίας και πολλοί από αυτούς πιστεύουν πραγματικά πως όλα ρυθμίζονται από την αγορά. Εχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί μια ρήξη ανάμεσα στα νέα κινήματα, όποια κυβέρνηση και αν προκύψει από τις κάλπες.

Το κύριο πρόβλημα είναι πως το μοντέλο που μας κληροδότησε η δικτατορία έχει βολέψει τους εκάστοτε κρατούντες και αυτό θα οδηγήσει σε αδιέξοδο στο τέλος. Η ανισότητα στη Χιλή είναι τρομερή: στα καλύτερα χρόνια του άγριου καπιταλισμού η χώρα μας είναι ιδιοκτησία κάποιων λίγων επιχειρηματιών, εμείς οι άλλοι δεν πολυμετράμε, μόνο για να πληρώσουμε τις ανάγκες μας. Γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία για μένα ο διάλογος ανάμεσα στον Θησέα και τον Κήρυκα του Κρέοντα, επειδή είναι τόσο σύγχρονος.

• Οι εκλογές στη Χιλή γίνονται τη 17η Νοεμβρίου, ημέρα της 40ής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Ζήσατε την ελληνική μεταπολίτευση κι έπειτα τη χιλιανή. Πιστεύετε ότι υπάρχουν αναλογίες;

Θυμάμαι πολύ έντονα εκείνες τις διαδηλώσεις για το Πολυτεχνείο. Και αυτή η μνήμη με βοηθά να καταλάβω πως κάθε χώρα έχει αντιμετωπίσει αυτό το ζήτημα με πολύ διαφορετικό τρόπο. Η Μεταπολίτευση στην Ελλάδα σήμανε και το τέλος της μοναρχίας, δηλαδή έγινε ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο». Εμείς εδώ δεν έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε ένα νέο Σύνταγμα, διαφορετικό από εκείνο που επέβαλε η δικτατορία. Και ουσιαστικά, παρά το γεγονός ότι αυτό ήταν από τα σημαντικότερα αιτήματα στην πάλη κατά της δικτατορίας, οι μετέπειτα δημοκρατικές κυβερνήσεις βολεύτηκαν με το Σύνταγμα αυτό, ή μάλλον το επικύρωσαν, θα έλεγα. Γι’ αυτό και όλο και μεγαλώνει το αίτημα για μια Συνταγματική Εθνοσυνέλευση.

• Αποκαλέσατε τις «Ικέτιδες» μια «ελληνική τραγωδία για τη Χιλή». Η χιλιανή τραγωδία, που ήρθε για να εγγυηθεί ένα συγκεκριμένο οικονομικό μοντέλο, τι θα μπορούσε να διδάξει την Ελλάδα;

Δύσκολη απάντηση. Η φοβερότερη τραγωδία που φέρνει το οικονομικό σύστημα που ακολουθούμε στη Χιλή, και που πασχίζει να επιβληθεί ανά την υφήλιο, είναι η απώλεια της ανθρώπινης οντότητας. Η συγκέντρωση του κεφαλαίου φέρνει και την ομοιογενοποίηση της σκέψης και της αισθητικής αντίληψης. Δηλαδή, δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο με την αρχή της μαζικοποίησης. Ξέρουμε από παλιά πως η ελευθερία είναι ο τρόπος με τον οποίο το άτομο σχετίζεται με το σύνολο, πως ο καθένας σε σχέση με την κοινωνική ομάδα και το περιβάλλον του κρατά μια ισορροπία ανάμεσα στο προσωπικό και το κοινό όφελος, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάθε ελεύθερη πράξη σε κάνει υπεύθυνο των συνεπειών της. Και γι’ αυτό, για να είσαι ελεύθερος, πρέπει να έχεις τα γνωστικά εργαλεία για να προβλέπεις τα αποτελέσματα των πράξεών σου. Αυτό δεν το επιδιώκει ο άγριος καπιταλισμός, που θέλει μόνο να σε κρατά με την ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Σου επιτρέπει να κάνεις διάφορες επιλογές, αλλά υποβάλλοντάς σε στην ψευδαίσθηση ότι οι επιλογές σου δεν έχουν κοινωνικές, παρά μόνο προσωπικές, συνέπειες.