Η ανακεφαλαιοποίηση έλυσε μόνο στατικά το πρόβλημα. Η συνεχιζόμενη
ύφεση, η αύξηση των επισφαλειών και ο κίνδυνος του bail-in αν χαθεί το
κεφαλαιακό απόθεμα. Αναδίπλωση από Βαλκάνια και περικοπές σε κόστη και
προσωπικό η επόμενη ημέρα.
Προηγουμένως, αλλά και παράλληλα, μέσω ολοκληρωμένων και απόλυτων διοικητικών παρεμβάσεων αποφάσισαν, σε απόλυτη συνεργασία με το ΤΧΣ, το υπουργείο των Οικονομικών, την Τράπεζα της Ελλάδος και τις διοικήσεις των συστημικών τραπεζών, ποιες και πόσες θα είναι οι συστημικές τράπεζες και επιπλέον διαμόρφωσαν και το μέγεθός τους (μέσω κατευθυνόμενων εξαγορών και συγχωνεύσεων) έτσι ώστε ουσιαστικά να είναι περίπου του ίδιου μεγέθους. Η ελεύθερη οικονομία στο μεγαλείο της...
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά όμως για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε πώς τίθενται όλα τα ζητήματα:
1. Η τραπεζική αγορά κόπηκε στα τέσσερα όμοια κομμάτια -τους λεγόμενους τέσσερις πυλώνες-, Εθνική Τράπεζα (εξαγορά First Business Bank), Τράπεζα Πειραιώς (εξαγορές Γενικής, Νέας Αγροτικής, Millennium, ελληνικών καταστημάτων κυπριακών τραπεζών - Κύπρου, Λαϊκής, Ελληνικής), Eurobank (εξαγορές Νέα Proton, Νέο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο), ALPHA Bank (εξαγορά της Εμπορικής τράπεζας).
2. Οι τέσσερις συστημικές ελληνικές τράπεζες έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί ξεχωριστά με το Ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ) να είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος. Τρεις από τις τράπεζες κατάφεραν να προσελκύσουν τουλάχιστον 10% του απαραίτητου κεφαλαίου από ιδιωτικές πηγές και θα παραμείνουν κάτω από ιδιωτικό έλεγχο (σύμφωνα με ένα πρωτόγνωρο σχέδιο τουλάχιστον για τα μέχρι σήμερα δεδομένα της δυτικής τραπεζικής), ενώ μία από τις τράπεζες ανακεφαλαιοποιήθηκε πλήρως από το ΕΤΧΣ (Eurobank).
Αυτό σημαίνει ότι το ΕΤΧΣ κατέχει το 89% των ιδίων κεφαλαίων της ΕΤΕ, το υπόλοιπο οι ιδιώτες επενδυτές, το 80,5% της Τραπέζης Πειραιώς και οι ιδιώτες επενδυτές το 19,5%, το 98% της Eurobank και οι ιδιώτες επενδυτές το υπόλοιπο, το 89,0% της ALPHA και οι ιδιώτες επενδυτές το υπόλοιπο. Μετά την ανακεφαλαιοποίηση, τα ίδια κεφάλαια των τεσσάρων συστημικών τραπεζών ανέρχονται σε: ΕΤΕ 5,3 δισ. ευρώ, Τράπεζα Πειραιώς 8,8 δισ. ευρώ, Eurobank 4 δισ. ευρώ και ALPHA 7,7 δισ. ευρώ.
3. Μετά τις συγχωνεύσεις και τις εξαγορές η Εθνική εμφανίζει ενεργητικό 104 δισ. ευρώ, η Τράπεζα Πειραιώς 100 δισ. ευρώ, η Alpha Βank 72 δισ. και η Eurobank 79,4 δισ. ευρώ. Αν αφαιρέσουμε τις προβλέψεις που έχει εγγράψει η κάθε τράπεζα, τότε η Εθνική εμφανίζει καθαρό ενεργητικό 96 δισ. ευρώ (προβλέψεις 8 δισ. ευρώ), η Τράπεζα Πειραιώς 88 δισ. (προβλέψεις 12 δισ. ευρώ), η Eurobank 72 δισ. (προβλέψεις 7,4 δισ. ευρώ) και η Alpha Βank 61 δισ. ευρώ (προβλέψεις 11 δισ. ευρώ). Ουσιαστικά πρόκειται για τέσσερις ισότιμες τράπεζες οι οποίες καλούνται να παίξουν τον ρόλο για τον οποίο είναι φτιαγμένες: να παρέχουν την απαιτούμενη ρευστότητα στην οικονομία, και ειδικά στον παραγωγικό της τομέα.
4. Η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών έγινε με κεφάλαια του ΕΤΧΣ, τα οποία έχουν παραχωρηθεί με εισφορά σε είδος, και συγκεκριμένα με εισφορά ομολόγων εκδόσεως EFSF. Το ύψος των κεφαλαίων τα οποία δανείστηκαν από το EFSF ανήλθε σε 50 δισ. ευρώ, τα οποία βαρύνουν το ελληνικό δημόσιο χρέος. Από αυτά χρησιμοποιήθηκαν τα 37 δισ. μέχρι σήμερα για να καλύψουν το απαιτούμενο ύψος των ιδίων κεφαλαίων σύμφωνα με τα κριτήρια της ΤτΕ και της Βασιλείας ΙΙ. Τα υπόλοιπα παραμένουν «μαξιλάρι ασφαλείας» σε περίπτωση που αυξηθούν οι μελλοντικές ανάγκες. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε για ακόμη μία φορά ότι τα κεφάλαια που πηγαίνουν για ανακεφαλαιοποίηση δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για χορήγηση δανείων και γενικά ρευστότητας στην οικονομία. Πρόκειται για κεφάλαια που αφορούν τη φερεγγυότητα του κάθε τραπεζικού ομίλου.
5. Η απαίτηση νέων κεφαλαίων για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα μπορεί να εμφανισθεί ανά πάσα στιγμή στο μέλλον αν το τραπεζικό σύστημα συνεχίζει να παράγει μη αποτελεσματικά δάνεια ή δάνεια σε επισφάλεια. Υπάρχει μια πρόβλεψη για όλα αυτά (έχουμε αναφέρει σχετικά παραπάνω), αλλά παρ' όλα αυτά από τη στιγμή που η οικονομία δεν αρχίζει να λειτουργεί έτσι ώστε να παραχθεί εισόδημα (κάτι που σήμερα φαντάζει μακρινό και απόμακρο), να παραχθούν αποταμιεύσεις, οι οποίες θα μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων δανειακών υποχρεώσεων, το πλέον πιθανό είναι να αυξάνονται τα επισφαλή δάνεια και επομένως να αυξάνονται και οι ανάγκες για νέα κεφάλαια. Η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης ή παραγωγής κεφαλαίου είναι μια δυναμική διαδικασία, η οποία λειτουργεί και συναρτάται στο οικονομικό περιβάλλον το οποίο στην περίπτωση της Ελλάδας είναι παντελώς αρνητικό.
Προς επίρρωσιν των παραπάνω, η ΤτΕ υπολογίζει ότι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αυξήθηκαν σε ένα τρίμηνο, από τον Δεκέμβριο του 2012 ως τον Μάρτιο του 2013 κατά 7,3 δισ ευρώ... Πλέον το σύνολό τους έχει φθάσει τα 63,4 δισ ευρώ και αυτά διαμορφώνονται στο 27,8% επί του συνόλου των δανείων που έχουν χορηγηθεί.
Σύμφωνα με την τρόικα, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ανήλθαν την ίδια περίοδο στο 29% του συνόλου των δανείων. Μάλιστα, υπογραμμίζει ότι το κονδύλιο των 50 δισ. ευρώ του προγράμματος για τον χρηματοπιστωτικό τομέα ήταν αρκετό για να καλύψει το κόστος της ανακεφαλαιοποίησης και εξυγίανσης των ελληνικών τραπεζών και αναμένεται να παράσχει επαρκή αποθέματα για την προγραμματισμένη άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress tests), η οποία θα εξετάσει την αξιοπιστία των αποθεμάτων φερεγγυότητας των ελληνικών τραπεζών στο πλαίσιο του επικαιροποιημένου προγράμματος μακροοικονομικής. Αυτό σημαίνει ότι τα αποθέματα φερεγγυότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος δεν είναι καθόλου βέβαια.
Μάλιστα, αν επαληθευθούν οι πληροφορίες ότι το μεγαλύτερο μέρος από τα 13 δισ. ευρώ που έχουν απομείνει στο ΕΤΧΣ θα χρησιμοποιηθεί για την κάλυψη των όποιων χρηματοδοτικών ελλειμμάτων παρουσιασθούν από το δεύτερο εξάμηνο του 2014, τότε και το ελληνικό τραπεζικό σύστημα θα εισέλθει, όπως και όλα τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά τραπεζικά συστήματα, στη λογική διάσωσης του bail-in , ό,τι αυτό συνεπάγεται.
6. Μάλιστα, συνεχίζει η έκθεση «. Οι ελληνικές αρχές αναμένεται να ολοκληρώσουν τον Ιούλιο μια συνολική στρατηγική για τον τραπεζικό τομέα, η οποία θα περιγράφει το στοχοθετημένο μεσοπρόθεσμο έως μακροπρόθεσμο τοπίο του τραπεζικού τομέα για να δημιουργήσει μια πιο λιτή, οικονομικά αποδοτική, ανταγωνιστική και ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια του τραπεζικού τομέα». Αν θέλουμε να ορίσουμε με μια φράση τα παραπάνω λεγόμενα θα λέγαμε απλά ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα βρίσκεται σε φάση περαιτέρω απομόχλευσης αυτήν τη φορά με ίδια απόφαση και μέσα. Η απομόχλευση με απλά λόγια στη σημερινή συγκυρία σημαίνει:
7. Αναδίπλωση από ορισμένες βαλκανικές αγορές. Η βαλκανική αγορά έχει πεθάνει, μακροχρόνιες επενδύσεις στα Βαλκάνια έχουν αποτύχει και μια από τις πρώτες χώρες από όπου σχεδιάζουν να αποχωρήσουν οι ελληνικές τράπεζες θα είναι η Ρουμανία. Η ελληνική εξάπλωση στα Βαλκάνια έχει οδηγηθεί σε αποτυχία. Στα Βαλκάνια οι τράπεζες, σήμερα , δεσμεύουν ρευστότητα και καταγράφουν ζημίες. Στα Βαλκάνια το ελληνικό πείραμα απέτυχε καθώς η ανεξέλεγκτη εξάπλωση δεν έλαβε υπόψη της την περίπτωση των προβλημάτων που θα μπορούσαν να ανακύψουν από μια χρηματοπιστωτική κρίση. Εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι ο σχεδιασμός των ελληνικών τραπεζών ήταν πρόχειρος και καθοδηγούμενος από το κλίμα της πρόσκαιρης οικονομικής ευφορίας. Ακόμα και στην Τουρκία η ΕΤΕ σκέπτεται να πωλήσει το 40% της πολύ προσοδοφόρας μέχρι σήμερα Finansbank διότι όπως έχω αναφέρει και εκεί τα τραπεζικά ιδρύματα θα υποστούν σημαντικές μειώσεις της κερδοφορίας τους λόγω της σημαντικής προσγείωσης της τουρκικής οικονομίας.
8. Στα σχέδια αναδιάρθρωσής τους που αναμένεται να καταθέσουν οι τράπεζες μέχρι το τέλος Ιουλίου θεωρείται βέβαιο ότι θα περιλαμβάνονται σχέδια εθελουσίας εξόδου, με στόχο τη μείωση του προσωπικού των τραπεζών κατά 20% με 25%, κατά περίπτωση, μέσα στην ερχόμενη τριετία. Στο ποσοστό αυτό υπολογίζονται και όσοι από τους τραπεζοϋπαλλήλους θα συνταξιοδοτηθούν, αλλά και πάλι τα προγράμματα εθελουσίας εξόδου θα αφορούν χιλιάδες εργαζομένους ανά τράπεζα. Σημαντική αναδιάρθρωση θα γίνει και στα υποκαταστήματα των τραπεζών, τα οποία θα μειωθούν επίσης κατά 20% με 25%, καθώς ήδη σε πολλές περιοχές καταστήματα του ίδιου ομίλου συνυπάρχουν σε απόσταση λίγων μέτρων το ένα από το άλλο και στο πλαίσιο της λειτουργικής ενοποίησης αυτά θα συγχωνευθούν.
9. Επίσης, οι ελληνικές τράπεζες χρειάζεται να αποκτήσουν εκ νέου πρόσβαση στη διατραπεζική αγορά και μέσω αυτής να μειώσουν την εξάρτηση από τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, αλλά και από τον μηχανισμό παροχής έκτακτης ρευστότητας (ELA). Σύμφωνα με την ΤτΕ, κατά 4,26 δισ. ευρώ μειώθηκε η χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ, φθάνοντας τα 61,14 δισ. ευρώ τον Ιούνιο του 2013, ενώ η αντίστοιχη χρηματοδότηση από τον ELA αυξήθηκε κατά 930 εκατ. ευρώ, στα 20,8 δισ., σύμφωνα με στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος. Στα 65,39 δισ. ευρώ ήταν η χρηματοδότηση από την ΕΚΤ τον Μάιο, έναντι 19,93 δισ. ευρώ που ήταν η αντίστοιχη χρηματοδότηση από τον μηχανισμό παροχής έκτακτης ενίσχυσης ρευστότητας (ELA) για τον ίδιο μήνα.
10. Οι καταθέσεις, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ τον μήνα Μάιο του 2013 ανήλθαν σε 181,3 δισ. ευρώ, έναντι 185,9 δισ. ευρώ τον Μάρτιο του 2013 και 165,9 δισ. ευρώ τον Αύγουστο του 2012. Η αύξησή τους, με βάση την οικονομική θεωρία, είναι συνάρτηση αύξησης του ρυθμού αποταμίευσης γεγονός που προϋποθέτει μεγέθυνση του ΑΕΠ και σχετικό περιορισμό του ρυθμού της κατανάλωσης. Η επιχειρηματολογία της κυβέρνησης για επιστροφή των καταθέσεων που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα κατά τη διάρκεια της κρίσης, ενώ φαίνεται λογικοφανής, δεν είναι ρεαλιστική στην παρούσα φάση. Οι χορηγήσεις επίσης παρουσιάζουν μείωση την περίοδο Μάιος 2012-2013 σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ, και δεν υπάρχει πρόβλεψη για αύξησή τους στο προσεχές μέλλον, και μάλιστα χωρίς σταθεροποίηση (οικονομική και όχι απλώς δημοσιονομική) και μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας.
11. Συμπερασματικά, σε σχέση με αυτά που αναφέραμε η ανακεφαλαιοποίηση μπορεί να «έλυσε» στατικά ένα πρόβλημα αυτού καθεαυτόν του τραπεζικού τομέα, αλλά η δυναμική εξέλιξη των γεγονότων τον φέρνει αντιμέτωπο με πολλά άλλα προβλήματα που αφορούν πάλι τον ίδιο και την οργάνωση της λειτουργίας του. Συνεπώς, δεν μπορούμε να περιμένουμε καμία πρόοδο στο προσεχές μέλλον για παροχή ρευστότητας προς την οικονομία, που αποτελεί άλλωστε και τον μόνο λόγο για τον οποίο υπάρχουν οι τράπεζες.
* Ο κ. Κώστας Μελάς είναι Δρ Οικονομίας, Όμιλος Κοινωνικού - Οικονομικού Προβληματισμού και Πολιτικής Δράσης.
