Στα 81 του χρόνια, με τη σωματική του ευρωστία, ο Βαλτινός διαψεύδει το κλισέ του γηραλέου ακαδημαϊκού, ενώ και ως πεζογράφος δηλώνει πάντα ενεργός. Τώρα ολοκληρώνει μια νέα συλλογή διηγημάτων με κυρίαρχο το μοτίβο του θανάτου, στον αντίποδα των σκόρπιων, ποιητικών καταγραφών τού «Ημερολογίου», όπου τον τόνο δίνει ο έρωτας, ένας έρωτας «σκαιός». Η αλήθεια είναι πως στο δίωρο που ακολούθησε ελάχιστα ειπώθηκαν περί λογοτεχνίας -η πολιτική επικαιρότητα παραήταν καυτή. Οποιος ωστόσο περιμένει από το συγγραφέα της «Ορθοκωστάς» αντιμνημονιακές διαθέσεις ή επαναστατικές κορόνες, βαυκαλίζεται. «Ουδέποτε δήλωσα αριστερός», επιμένει, «κι ούτε χρωστάω τίποτε στην Αριστερά. Απλώς στην "Κάθοδο των εννιά" μίλησα για όσα η ίδια δεν μπορούσε να παραδεχτεί ανοιχτά, κι ίσως γι' αυτό με αποδέχτηκε. Από παρεξήγηση».
- Ας ξεκινήσουμε από το «μαύρο» στην ΕΡΤ. Σας λείπουν οι εκπομπές της;
«Οχι ιδιαίτερα, αν και στο πρόγραμμά της υπήρχαν αρκετές με πνευματικό ενδιαφέρον. Δεν είμαι φανατικός καταναλωτής της τηλεόρασης, ποδόσφαιρο και ειδήσεις παρακολουθώ συνήθως. Πράγματι, η διακοπή της λειτουργίας της έγινε με άγαρμπο τρόπο, αλλά η κυβερνητική παρέμβαση, στη ρίζα της, ήταν σωστή. Εκτιμώ την αποφασιστικότητα του εγχειρήματος, αλλά είμαι απογοητευμένος από την ατζαμοσύνη. Θα 'πρεπε να έχουν ετοιμάσει ένα διάδοχο σχήμα, θα μπορούσαν να παραδειγματιστούν από ανάλογες περιπτώσεις στον επιχειρηματικό τομέα στο εξωτερικό. Σίγουρα όμως η ΕΡΤ πρέπει ν' αναδημιουργηθεί».
- Η εξαφάνιση από το χάρτη των Μουσικών Συνόλων, η αποκοπή του ελληνικού σινεμά από τη βασική πηγή χρηματοδότησής του, δεν σας απασχολεί;
«Θέλω να πιστεύω πως θα υπάρξει μέριμνα και γι' αυτά. Φυσικά και πρέπει να διατηρηθούν οι ορχήστρες και να συνεχιστεί η χρηματοδότηση ταινιών. Εσείς όμως δεν αναρωτιέστε πώς μοιράζονταν τα λεφτά; Πάντα οι "κολλητοί" ευεργετούνταν. Το σύστημα νοσούσε από τη βάση του. Η αναδιοργάνωση της δημόσιας τηλεόρασης απαιτεί κολοσσιαία προσπάθεια από σοβαρούς ανθρώπους. Εννοείται. Για την ώρα, όμως, βλέπουμε να τοποθετούνται σε καίρια πόστα αποτυχημένοι πολιτευτές. Είναι αφελής όποιος νομίζει ότι θα πάψουν τα όργια και τα ρουσφέτια. Αυτή η νοοτροπία δεν αλλάζει εύκολα».
- Επί οικουμενικής κυβέρνησης είχατε διατελέσει γενικός διευθυντής της ΕΤ2. Τι ανακαλείτε από εκείνη την περίοδο;
«Ολος ο μηχανισμός ήταν δύσκαμπτος κι όλες οι αναστολές προέρχονταν από τους συνδικαλιστές. Μια αθλιότητα. Ρώτησα κάποια στιγμή τον υπεύθυνο προσωπικού "πόσους έχουμε;" και η απάντησή του ήταν στο περίπου. Ούτε εκείνος δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει με ακρίβεια τον αριθμό των εργαζομένων. Προσωπικά, έδωσα βάρος στα εκπαιδευτικά προγράμματα, προσπάθησα να είναι τα δελτία ειδήσεων σφαιρικά και αντικειμενικά, ενέκρινα ένα ντοκιμαντέρ για τον ντε Κίρικο που γύρισε ο Δημήτριος Μαυρίκιος, το οποίο έβγαλε την ΕΡΤ ασπροπρόσωπη όπου κι αν προβλήθηκε, και με τον Δημήτρη Ραυτόπουλο για σύμβουλο οργανώσαμε συζητήσεις πολιτικού περιεχομένου με διαπρεπείς καλεσμένους. Κάθισα λιγότερο από ένα χρόνο, κάνοντας ό,τι θεωρούσα σωστό, χωρίς καμιά παρέμβαση άνωθεν. Κι όταν κατάλαβα πως αυτό δεν θα συνεχιζόταν, παρά τον καλό μισθό και τον προσωπικό οδηγό -μεγάλες πολυτέλειες για ένα συγγραφέα!-, έφυγα».
- Για την απόφαση του Κ. Τζαβάρα να κλείσει το ΕΚΕΒΙ, σε τι βαθμό νιώθετε υπεύθυνος; Αν δεν είχε προηγηθεί η γκάφα με τις επιλογές των βιβλίων για το πρόγραμμα της Φιλαναγνωσίας, ίσως να μην προχωρούσε σε μια τόσο ριζική απόφαση.
«Αναγνωρίζω πως έγινε γκάφα. Δεν έπρεπε τα μέλη της επιτροπής να
επιλέξουν και δικά τους έργα. Ηταν μια επιπολαιότητα για την οποία
έφερα τυπικά ευθύνη, μολονότι είναι αδύνατον να ελέγχει κανείς τα πάντα.
Ομως ο κ. Τζαβάρας, που παρεμπιπτόντως ούτε την ελληνική δεν γνωρίζει
καλά καλά, αγνοούσε και την προϊστορία και το έργο του θεσμού. Το ΕΚΕΒΙ
αποτελεί το βραχίονα του υπουργείου Πολιτισμού στο χώρο του βιβλίου και
μπορεί να μη λειτουργούσε άψογα, αλλά λειτουργούσε αποτελεσματικά. Ποιος
θα διεκπεραιώνει τα προγράμματά του, ποιος θα ενημερώνει τη Βιβλιονέτ;
Δεν είναι τυχαίο ότι ο κ. Τζαβάρας αντικαταστάθηκε, ενώ το ΕΚΕΒΙ ακόμα
βασιλεύει, φυτοζωώντας».- Τι γνώμη έχετε για το διάδοχό του, τον Πάνο Παναγιωτόπουλο;
«Δεν τον γνωρίζω προσωπικά. Φαίνεται ευφυής και άνθρωπος της πιάτσας. Διαβάζει όμως; Ακούει ποτέ στο σπίτι του μουσική; Είναι ένα ερωτηματικό. Ως μια επιλογή κατ' οικονομίαν μου μοιάζει, προκειμένου να βολευτούν πρόσωπα και πράγματα. Αν μάλιστα αληθεύει ότι πήρε μαζί του και μια στρατιά συμβούλων από το υπουργείο Αμύνης, ποιος τη χάρη μας! Ελπίζω οι σύμβουλοί του να μην αποδειχθούν εξίσου ολέθριοι μ' εκείνους του προκατόχου του. Για να μην αναφερθώ στον πρωθυπουργικό σύμβουλο επί των πολιτιστικών, παλιό τεχνοκριτικό της "Λιμπερασιόν", που παριστάνει τον ειδήμονα και διοργανώνει ωραίες βραδιές για να εκθέτει τα έργα του και να παρουσιάζει τα βιβλία του. Μόνο ιδιοτελής είναι η σχέση του με τον πολιτισμό».
- Στην Ακαδημία Αθηνών πώς τα βλέπετε τα πράγματα;
«Ούτε εκεί είναι όλα τέλεια, αλλά οι υπηρεσίες της λειτουργούν υποδειγματικά. Της καταμαρτυρούν ότι πάσχει από οστεοπόρωση, αλλά στο Λαογραφικό Τμήμα, στο Τμήμα Νεολογισμών, στο Ιατροβιολογικό Κέντρο, για ν' αναφέρω λίγα μόνο παραδείγματα, παράγεται σημαντικό έργο το οποίο ο απλός κόσμος αγνοεί. Ενδεχομένως να γίνονται "συναλλαγές" στην εκλογή νέων μελών, αλλά εκεί ψηφίζει κανείς κατά συνείδηση, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζεις πώς σκέφτεται ο καθένας. Τώρα, σε συνεργασία με το Ιδρυμα Ουράνη, έχουμε βάλει μπροστά ένα πρόγραμμα υποτροφιών για μεταφραστές από τα ελληνικά στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων για ευνόητους λόγους και των σουηδικών. Οι παλιοί νεοελληνιστές φεύγουν σιγά σιγά, πρέπει ν' αποκτήσουμε νέα φουρνιά πολιτιστικών "πρακτόρων"».
- Πληθαίνουν γύρω μας οι φωνές που ισχυρίζονται πως δεν έχουμε πια δημοκρατία. Εσείς τι λέτε, έχουμε;
«Ανατρέχοντας στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, θα έλεγα ναι. Υπάρχει μια αντιπολίτευση που μιλάει και δρα ελεύθερα, υπάρχουν βουλευτές που καταψηφίζουν νομοσχέδια, υπάρχει μια Δικαιοσύνη που μπορεί να μη λειτουργεί άψογα αλλά λειτουργεί, υπάρχει ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας που διεκπεραιώνει τα καθήκοντά του, ενώ και στον Τύπο γράφονται και λέγονται πράγματα χωρίς αναστολές».
- Εχετε υπ' όψιν σας την περίπτωση του Κώστα Σακκά; Πόσο δημοκρατικό είναι να μένει κανείς προφυλακισμένος για δυόμισι χρόνια χωρίς να έχει δικαστεί;
«Απ' ό,τι φαίνεται, υπάρχουν νομικά επιχειρήματα που το επιτρέπουν. Δεν είμαι σε θέση να παρεισφρήσω στην ουσία της υπόθεσης. Ούτε η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν τέλεια. Ολα είναι σχετικά, ακόμα και η έννοια της Δημοκρατίας».
- Ο Μάκης Βορίδης, τις προάλλες, καταχειροκροτούμενος από στελέχη της Ν.Δ., χρέωσε όλα τα δεινά της χώρας στον Ανδρέα Παπανδρέου. Συμφωνείτε;
«Οχι. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ευθύνεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό, αλλά για τα δεινά της χώρας φταίνε πολλοί».
- Οι Σαμαράς και Βενιζέλος σάς εμπνέουν εμπιστοσύνη;
«Υπάρχουν σημάδια που με κάνουν σκεπτικιστή. Το γεγονός όμως ότι δεν θα γίνουν εκλογές, τους το πιστώνω θετικά. Θα 'ταν καταστροφική μια εκλογική περιπέτεια αυτή την περίοδο. Στις προηγούμενες δήλωσα δημόσια πως ψήφισα τη "Δράση" του Στέφανου Μάνου. Ως τις επόμενες, βλέπουμε...».
- Εχοντας εξασφαλίσει ως ακαδημαϊκός «αξιοπρεπή γηρατειά», όπως έχετε παραδεχτεί, νομίζετε πως είστε σε θέση να καταλάβετε εκείνους που τα έχουν χάσει όλα;
«Βεβαίως και είμαι! Εχω στην οικογένειά μου ανθρώπους που τα έχουν χάσει όλα και προσπαθούν με νύχια και με δόντια να επιβιώσουν. Δεν έχω αποστρατευτεί ως πολίτης, μ' ενδιαφέρει ο δήμος κι όχι μόνο για τον έπαινό του. Οι αιτίες που μας οδήγησαν ώς εδώ είναι πια κοινός τόπος. Το θέμα είναι πού μπορούμε να πάμε και πώς. Αν δεν υπήρχε το Μνημόνιο κι όλος ο καταποντισμός που προκάλεσε, ποια θα ήταν η εναλλακτική λύση; Ποια είναι η άλλη υπόσχεση; Αυτά που λέει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ανέφικτα. Δεν είδατε τι συνέβη στην Κύπρο; Την γονατίσανε. Εχουμε την τάση να βάζουμε φωτιά στα τόπια, αλλά ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο βήμα; Να επιστρέψουμε στη δραχμή και να φάμε τις σάρκες μας;».
- Η άνοδος της Χρυσής Αυγής πώς παλεύεται;
«Η Χρυσή Αυγή δεν προέκυψε ξαφνικά. Είναι στο αίμα μας να εθελοτυφλούμε και να πιστεύουμε πως είμαστε ο περιούσιος λαός... Αν αυτό το κακέκτυπο του Χίτλερ -τέτοιος μου φαίνεται ο Μιχαλολιάκος- βρίσκει απήχηση στις μάζες, είναι επειδή κι αυτός και οι όμοιοί του εμφανίζονται ως σωτήρες εκεί όπου το κράτος ολιγωρεί. Με τρομάζει η απήχησή τους. Οσο όμως δεν λύνονται τα προβλήματα στα οποία ποντάρουν για να επιδείξουν το "φιλικό" πρόσωπό τους, όλο και θ' αυξάνονται εκείνοι που τους υποστηρίζουν».
- Αν γράφατε σήμερα ένα μυθιστόρημα σαν τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του '60», τι ντοκουμέντα θα επιστρατεύατε;
«Φυσικά και δεν θα προχωρούσα σε ανάλογη απόπειρα. Τα πιο ενδιαφέροντα ντοκουμέντα, πάντως, νομίζω πως βρίσκονται πια στα γραφήματα των τοίχων. Πριν από λίγο καιρό βρέθηκα καλεσμένος στη Μάλαγα, στην Ισπανία. Κι εκεί που περιπλανιόμουν σε κάτι σοκάκια συντροφιά με δυο νεοελληνίστριες, βάλθηκαν να μου μεταφράζουν μια σειρά από συνθήματα, που δεν ήταν παρά στίχοι μεγάλων ποιητών, του Οράτιου, του Καβάφη, του Πεσόα... Κάποια στιγμή, τις βλέπω να σκάνε στα γέλια. Τι λέει εδώ; ρώτησα όλος περιέργεια. Δίσταζαν, αλλά με τα πολλά μου είπαν: "Το μουνί μου είναι η πόρτα της ψυχής μου". Δεν είναι καταπληκτικό; Μου έδωσε ιδέα για διήγημα. Αυτό το διήγημα παλεύω να γράψω τώρα».
**** Στο «Ημερολόγιο 1836-2011» ο Βαλτινός συγκεντρώνει σημειώσεις που δεν μπόρεσαν, όπως λέει, να εξελιχθούν σε κάτι μεγαλύτερο: στιγμιότυπα από το βίο του, σχόλια αισθητικού χαρακτήρα, προσωπικές οδυνηρές σκέψεις, μικρά διαμάντια που σηματοδότησαν συγγραφικά τέλματα. Ανάμεσά τους και τα παρακάτω.
** Εζησαν μαζί σχεδόν μισόν αιώνα. Εκαναν πέντε παιδιά. Αυτός κληρωτός του 1917. Στα εικοσιδύο του πέρασε την Αρμυρή Ερημο. Πέθανε το 1973. Εκείνη συνέχισε μόνη της για άλλα είκοσι ένα χρόνια. Ανακομιδή και ταφή την αυτή μέρα. Τα οστά του, σε ένα κιβώτιο 40Χ40Χ50 από κυπαρισσόξυλο, ενταφιάστηκαν ξανά μαζί της. Το είχε ζητήσει η ίδια, από τον πρωτότοκο γιο της, την τελευταία στιγμή της απόλυτης, φοβερής διαύγειας. Μερικοί το εξέλαβαν ως έκφραση έρωτα. Ρητορείες. Τον ήθελε δίπλα της για να τη φυλάει, όπως πάντα - και για όσο θα διαρκούσε το ταξίδι στο σκότος.
** Συνάντησα στον δρόμο την Ελ. Τα μαλλιά της έχουν θαμπώσει. Το χρώμα των ματιών της επίσης. Παρ' όλα αυτά επιμένει να νεάζει. Ηταν εγκάρδια και μάλλον ανυποψίαστη. Ούτε αυτή ξέρει να γεράσει. Αναλογίστηκα με συγκατάβαση την απόγνωσή μου εικοσιτρία χρόνια πριν, όταν με άφησε. Θα μπορούσε να είχα σκοτωθεί τότε. Τι ηλίθια εποχή.
** Είμαστε οι μοναδικοί επισκέπτες. Μπαίνουμε στην εκκλησία. Το ημίφως δημιουργεί κάποια ψευδαίσθηση δροσιάς και τα μάτια συνηθίζουν λίγο λίγο σ' αυτό. Πλαστικές ταινίες απομονώνουν το δεξί κλίτος, προστατεύοντας τις εργασίες συντήρησης που έχουν ήδη διακοπεί. Η Δωροθέα στέκεται στο κέντρο παρατηρώντας ψηλά τις παραστάσεις των μωσαϊκών και μηχανικά ανασηκώνει τη μακριά, πτυχωτή φούστα της. Πριν από λίγο στο αυτοκίνητο μου εμπιστεύτηκε, με γυναικεία κοκεταρία, ότι δεν φορούσε τίποτε από κάτω. Η κίνησή της δεν έχει πρόθεση πρόκλησης, ξέροντας όμως αυτό, ερεθίζομαι. Την παρασύρω στην αριστερή εσοχή του ναού και ανοίγω το φερμουάρ του παντελονιού μου. Αντιδρά σχεδόν βίαια - δεισιδαιμονικά. Επιμένω, και καταφέρνω να της αγγίξω το σγουρό εφήβαιο. Με απωθεί. Θέλω να της πω ότι δεν θα είναι ιεροσυλία αν το κάνουμε εκεί μέσα. Ψάχνω να βρώ τη λέξη ιεροσυλία στα αγγλικά. Της λέω ότι, αντιθέτως, θα ευφρανθεί το στερημένο μάτι του Παντοκράτορα, που μας κοιτάζει βλοσυρά από τον τρούλο. Αφήνει ένα μικρό νευρικό γέλιο - σημάδι ότι κάμπτεται. Τότε ακούγονται βήματα να πλησιάζουν στην είσοδο και ξένες βόρειες φωνές. Προλαβαίνω και βάζω μέσα το παλλόμενο πέος μου. Ενα γκρουπ Σκανδιναυών έχει κιόλας εισβάλει και συγκεντρώνεται γύρω από την ξεναγό.
