Μόνο με έναν τρόπο μπορεί κανείς να περιγράψει τη δολοφονία του Βρετανού στρατιώτη Λι Ρίγκμπι (Lee Rigby) σε ένα δρόμο του νοτίου
Λονδίνου, εδώ και τρεις εβδομάδες: φρικιαστική.
Αλλά υπάρχουν δύο τρόποι να δει κανείς τη σημασία της:
μπορεί να τη θεωρήσει ως την πράξη ενός παράφρονος, με κίνητρο μια διαστροφική
αντίληψη περί Ιράκ, αλλά χωρίς ευρύτερη σημασία. Οι παράφρονες κάνουν παραφροσύνες, οπότε δε χρειάζεται να
αντιδρούμε υπερβολικά. Η άλλη θεώρηση είναι
πως η ιδεολογία που ενέπνευσε τη δολοφονία του Ρίγκμπι είναι εγγενώς και βαθιά επικίνδυνη.
Πιστεύω το δεύτερο. Φυσικά δεν πρέπει να αντιδρούμε
υπερβολικά. Δεν το κάναμε ούτε μετά τις επιθέσεις της 7ης Ιουλίου 2005 στο δίκτυο μαζικής μεταφοράς του
Λονδίνου. Αλλά δράσαμε. Και πράξαμε σωστά. Οι υπηρεσίες
ασφαλείας μας είναι αδιαμφισβήτητο πως απέτρεψαν κι άλλες επιθέσεις. Το πρόγραμμα «αποτροπή» που
ενέπλεξε τις τοπικές κοινωνίες αποδείχθηκε αποτελεσματικό.
Τα νέα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση
είναι επίσης εύλογα -και αναλογικά. Αλλά
αυταπατώμεθα αν θεωρούμε πως μπορούμε να προστατεύσουμε το Ηνωμένο Βασίλειο
αποκλειστικά με μέτρα που λαμβάνουμε στο εσωτερικό μας. Η ιδεολογία
κυκλοφορεί εκεί έξω. Και δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης.
Δείτε τι συμβαίνει στη Μέση Ανατολή: η Συρία βρίσκεται
πια σε μια φάση ραγδαίας αποσύνθεσης. Ο
πρόεδρος Μπασάρ Αλ 'Ασαντ (Bashar al-Assad) πλέον κονιορτοποιεί ολόκληρες
κοινότητες που εναντιώνονται στο καθεστώς του. Έχουν σκοτωθεί τουλάχιστο 80,000
άνθρωποι, υπάρχουν σχεδόν 1.5 εκατομμύριο
πρόσφυγες και ο αριθμός των ατόμων που μετακινήθηκαν
στο εσωτερικό της χώρας ξεπερνάει τα 4
εκατομμύρια. Πολλοί παρατηρητές εκτιμούν πως στόχος του
'Ασαντ είναι πια να εκκαθαρίσει τις
περιοχές που ελέγχει από τους σουνίτες και να σχηματίσει ένα ξεχωριστό κράτος
γύρω από το Λίβανο. Αυτό σημαίνει πως η υπόλοιπη Συρία θα γίνει εκ των
πραγμάτων ένα σουνιτικό κράτος αποκομμένο από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της
χώρας και χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα.
Η συριακή αντιπολίτευση αποτελείται από πολυάριθμες
ομάδες. Αλλά οι προσκείμενοι στην «αλ κάιντα»
μαχητές του «μετώπου υπεράσπισης του λαού της ευρύτερης
Συρίας» αυξάνουν την επιρροή τους, χάρη και στα
χρήματα και τον οπλισμό που λαμβάνουν από το εξωτερικό.
Ο 'Ασαντ
χρησιμοποιεί χημικά σε περιορισμένο βαθμό, αλλά με θανατηφόρα αποτελέσματα. Πολλά εξ αυτών είναι αποθηκευμένα σε έντονα
αμφισβητούμενες περιοχές.
Η ολοφάνερη επιθυμία της δύσης να μείνει αμέτοχη σε αυτή
τη σύγκρουση είναι απόλυτα κατανοητή. Θα πρέπει όμως να κατανοήσουμε επίσης πως
βρισκόμαστε μόλις στις απαρχές αυτής της τραγωδίας. Η δυνατότητά που έχει να αποσταθεροποιήσει ολόκληρη την περιοχή είναι
προφανής. Η Ιορδανία συμπεριφέρεται με υποδειγματικό θάρρος, αλλά είναι
λογικό πως υπάρχει ένα όριο στον αριθμό των προσφύγων που μπορεί να υποδεχθεί.
Ο Λίβανος είναι εύθραυστος, καθώς το Ιράν εξωθεί την «χεζμπολά»
στα άκρα. Η «αλ κάιντα» επιχειρεί ξανά να μακελέψει το Ιράκ, ενώ το Ιράν
συνεχίζει να αναμειγνύεται στα εσωτερικά της γειτονικής του χώρας.
Εντωμεταξύ στην Αίγυπτο και όλη τη βόρειο Αφρική, την εξουσία
κατέχουν οι «αδερφοί μουσουλμάνοι»,
αλλά η αντίφαση μεταξύ της ιδεολογίας τους και της ικανότητάς τους να
διαχειριστούν σύγχρονες οικονομίες τροφοδοτεί την πολιτική αστάθεια και ευνοεί
την αύξηση της πολιτικής πίεσης από ακόμα πιο ακραίες ομάδες.
Κι ύστερα υπάρχει το ιρανικό καθεστώς, που εξακολουθεί να
επιδιώκει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και εξάγει πάντα τρομοκρατία και αστάθεια.
Στην υποσαχάρια Αφρική, η Νιγηρία
δέχεται ένα αυξανόμενο κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων. Στο Μάλι, η Γαλλία έδωσε σκληρή μάχη για
να αποτρέψει την κατάληψη της χώρας από τους εξτρεμιστές.
Υπάρχει επίσης το Πακιστάν -κι η Υεμένη. Πιο ανατολικά, μεταξύ Βιρμανίας και
Πακιστάν σοβεί η συνοριακή σύρραξη. Η λίστα επιμηκύνεται
από τις εξελίξεις στο Μπαγκλαντές ή τη περιοχή των Φιλιππίνων Μιντανάο,
όπου υπερτερεί το μουσουλμανικό στοιχείο.
Σε πολλές από τις πιο σκληρά δοκιμαζόμενες περιοχές είναι
έκδηλο ένα ακόμα χαρακτηριστικό: η ταχεία
δημογραφική τους αύξηση. Η μέση ηλικία του πληθυσμού της Μέσης Ανατολής είναι
μεταξύ 20 και 30 ετών. Στη Νιγηρία, είναι 19. Στη Γάζα, όπου κυβερνάει η «χαμάς», το 1/4 του πληθυσμού δεν είναι ακόμα 5 ετών.
Σύντομα θα ξαναπάω στην Ιερουσαλήμ -κι αυτή θα είναι η εκατοστή
μου επίσκεψη στη Μέση Ανατολή αφού εγκατέλειψα την πρωθυπουργία κι εργάζομαι
για να δημιουργηθεί ένα παλαιστινιακό κράτος. Γνωρίζω την περιοχή από πρώτο χέρι.
Μοιράζομαι άρα την επιθυμία να μιλήσω για αυτήν και να αναφερθώ στις τοπικές
πικρίες, τις οικονομικές δυσχέρειες, και φυσικά στους «παράφρονες». Αλλά δεν υπάρχει άραγε μια κόκκινη κλωστή που
τα συνδέει όλα αυτά; Δεν μπορούν να ενωθούν όλες οι τελείες της σύγκρουσης; Δεν
υπάρχει μια ιδεολογία που να καθοδηγεί τις εντάσεις ή τουλάχιστο να τις οξύνει;
Δεν υπάρχει πρόβλημα με το Ισλάμ. Όσοι το έχουμε μελετήσει,
δεν αμφιβάλλουμε για την αυθεντικά ειρηνική του φύση. Δεν υπάρχει πρόβλημα με τους
μουσουλμάνους· η συντριπτική πλειοψηφία τους έφριξαν με τη δολοφονία του Ρίγκμπι.
Αλλά υπάρχει πρόβλημα μες στο Ισλάμ, και χρειάζεται να το θέσουμε επί τάπητος. Είναι αλήθεια
πως υπάρχουν και χριστιανοί εξτρεμιστές, όπως υπάρχουν κι εβραίοι, βουδιστές
και ινδουιστές. Αλλά φοβάμαι πως το προβληματικό
με τo Ισλάμ
δεν είναι ο τόπος καταγωγής μερικών εξτρεμιστών. Είναι
αλήθεια πως στην καρδιά της κοσμοθεωρίας του υπάρχει μια αντίληψη για τις σχέσεις
θρησκείας και πολιτικής που δεν είναι συμβατή με μια πλουραλιστική, φιλελεύθερη
και ανοικτόμυαλη κοινωνία. Στο άκρο του φάσματος
υπάρχουν τρομοκράτες, αλλά η κοσμοθεωρία τους έχει πολύ βαθύτερη και πλατύτερη
αποδοχή από ότι είμαστε έτοιμοι να δεχθούμε. Οπότε οι περισσότεροι δεν το αποδεχόμαστε.
Αυτό έχει δύο επιπτώσεις.
— Πρώτον, οι
ακραίοι θεωρούν πως είμαστε αδύναμοι -κι αυτό
τους ενδυναμώνει.
— Δεύτερον, όσοι
μουσουλμάνοι -και τα καλά νέα είναι πως υπάρχουν πολλοί- που συνειδητοποιούν το
πρόβλημα και θα ήθελαν να κάνουν κάτι γι' αυτό, αποθαρρύνονται.
Σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή -και πέραν αυτής- σοβεί μια
σκληρή σύγκρουση. Από τη μια στέκουν οι ισλαμιστές
που εμφορούνται από μισαλλόδοξες και αντιδραστικές απόψεις. Αυτή είναι μια σημαντική, θορυβώδης και καλά οργανωμένη μειοψηφία. Από την
άλλη είναι οι μοντέρνοι, που μισούν την παλιά
καταπίεση των διεφθαρμένων δικτατόρων και περιφρονούν τη νέα καταπίεση των θρησκόληπτων
τυράννων. Αυτοί αποτελούν εν δυνάμει την πλειοψηφία· ατυχώς, είναι ανοργάνωτοι.
Οι σπόροι της μελλοντικής τρομοκρατίας και του φανατισμού
-πιθανόν και μιας μείζονος σύγκρουσης- έχουν ήδη πέσει. Έργο μας είναι να βοηθήσουμε να φυτευτούν κι οι σπόροι της συμφιλίωσης
και της ειρήνης.
Αλλά η προετοιμασία του εδάφους για την ειρήνη δεν είναι
πάντα ειρηνική. Οι μακρές και σκληρές αναμετρήσεις στο Αφγανιστάν και το Ιράκ έκαναν
τις δυτικές δυνάμεις επιφυλακτικές στις ξένες επεμβάσεις. Αλλά δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε γιατί αυτές οι συγκρούσεις ήταν μακρές και
σκληρές: μόνο έτσι έγινε δυνατό να ανακάμψουν αποτυχημένα
κράτη. Ο Σαντάμ Χουσεΐν (Saddam Hussein) ήταν υπεύθυνος για δύο μείζονες πολέμους,
με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και μαζική χρήση χημικών όπλων. Είχε σκοτώσει άλλους τόσους ομοεθνείς του. Οι «ταλιμπάν»
αυξήθηκαν λόγω της σοβιετικής κατοχής του Αφγανιστάν και μετέτρεψαν
τη χώρα τους σε πεδίο άσκησης για τρομοκράτες. Μόλις ανατράπηκαν αυτά τα καθεστώτα, αμφότερες οι χώρες βρέθηκαν να αντιπαλεύουν
τις δυνάμεις που προωθούν παντού την τρομοκρατία και τη βία στο όνομα της θρησκείας.
Η ένοπλη παρέμβαση δεν είναι πάντοτε απαραίτητη, και κάθε
ένοπλη παρέμβαση δεν χρειάζεται να χρησιμοποιεί στρατεύματα. Αλλά η αποχώρησή μας από το πεδίο της μάχης
δεν θα μας εξασφαλίσει την ειρήνη. Δεν θα το κάνει ούτε από μόνη της η προάσπιση
της ασφάλειάς μας. Αν και η αποφασιστική ενίσχυση
της ασφάλειας επέτρεψε να αποκρουστεί ο κομμουνισμός, η τελική του ήττα οφείλεται
σε μια ιδέα: την ελευθερία. Το ίδιο πρέπει να γίνει ξανά. Αυτή τη φορά η ιδέα είναι μια σύγχρονη αντίληψη
της θρησκείας και της θέσης της στην κοινωνία και την πολιτική -ένα μοντέλο
βασισμένο στο σεβασμό και την ισότητα μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής πίστης. Η
θρησκεία μπορεί να έχει φωνή στα πολιτικά πράγματα, αλλά δεν πρέπει να κυβερνάει.
Πρέπει να ξεκινήσουμε με τα παιδιά, στη χώρα μας και στο
εξωτερικό. Αυτός είναι ο λόγος που δημιούργησα ένα ίδρυμα
που έχει ως σκοπό να εκπαιδεύει
παιδιά στις διαφορετικές θρησκευτικές δοξασίες στον κόσμο και να μάθει σε όλους
πώς να συμβιώνουν με τους άλλους. Λειτουργούμε ήδη σε είκοσι κράτη, κι έχουμε αποτέλεσμα. Αλλά η προσπάθειά μας μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με
την πλημμύρα της μισαλλοδοξίας που διδάσκονται τόσο πολλοί.
