Κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα παρουσιάζεται από ορισμένους μια συστηματική προσπάθεια, να μειωθεί η αξία της ΑΟΖ επιδιώκοντας μάλιστα να μας πείσουν ότι δεν αποτελεί παρά ΜΟΔΑ. Παραλείπουν βέβαια με σκοπιμότητα να αναφέρουν, ότι εδώ για μερικά χρόνια κανένα κράτος δεν έχει προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ζητώντας μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αλλά ζητώντας ταυτόχρονα και την οριοθέτηση της ΑΟΖ.
Έτσι έχει ξεκινήσει μια έντονη συζήτηση για το θέμα της ΑΟΖ και ξαφνικά έχουν αρχίσει να εμφανίζονται και φανατικοί εχθροί της, αυτόκλητοι εμπειρογνώμονες του κρίσιμου αυτού εθνικού θέματος, οι οποίοι συζητούν με μεγάλη ευχέρεια ένα επιστημονικό θέμα χωρίς βεβαίως να έχουν καν μελετήσει τα απαραίτητα κείμενα. Είναι οι ίδιοι που όχι μόνο αγνοούν την αξία της ΑΟΖ αλλά προσπαθούν να μας πείσουν ότι το Ισραήλ και η Κύπρος κακώς έκαναν οριοθέτηση της ΑΟΖ και έχουν απεμπολήσει τα εθνικά τους συμφέροντα μια και αγνόησαν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι η οριοθέτηση της ΑΟΖ ανάμεσα στην Κύπρο και το Ισραήλ αποτελεί όχι μόνο μία σημαντική οριοθέτηση αλλά ταυτόχρονα τα κράτη αυτά έχουν προχωρήσει σε θαλάσσιες έρευνες για την εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου και δεν σχεδιάζουν να οριοθετήσουν ποτέ την υφαλοκρηπίδα τους, διότι η έννοια αυτή, τουλάχιστον σε περιοχές όπως η Μεσόγειος όπου οι αποστάσεις μεταξύ κρατών είναι λιγότερες από 200 ν.μ., έχει ξεπεραστεί από το 1982 από την έννοια της ΑΟΖ. Όμως υπάρχουν αρκετοί Έλληνες που επιμένουν να δίνουν μαθήματα στους Κύπριους και στους Ισραηλίτες τονίζοντας ότι «Η ΑΟΖ δεν έχει καμία σχέση με το θέμα του ορυκτού πλούτου. Με την υφαλοκρηπίδα σχετίζεται.” Προσπαθούν να μας πείσουν ότι ο βυθός ανήκει μόνο στην υφαλοκρηπίδα ενώ γνωρίζουν ότι και η ΑΟΖ έχει τα ίδια δικαιώματα στο βυθό και το υπέδαφός του. Σ’ ένα πρόσφατο άρθρο του ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Γιάννης Μανιάτης αναφέρει ότι:
«Τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί της υφαλοκρηπίδας υφίστανται σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο εξ υπαρχής (“abinitio“) και αυτοδικαίως (“ipsofacto“), ανεξαρτήτως κατοχής ή ρητής διακήρυξης. Συνεπώς, το δικαίωμα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων της υφαλοκρηπίδας δεν εξαρτάται ούτε επηρεάζεται από την κήρυξη Α.Ο.Ζ.»
Αυτό βέβαια είναι σωστό, αλλά αυτό όμως που δεν αναφέρει είναι ότι η εξερεύνηση και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας δεν μπορεί να γίνει εάν δεν οριοθετηθεί. Το Ισραήλ και η Κύπρος δίνουν οικόπεδα για εξερεύνηση στο βυθό της ΑΟΖ τους. Ξεχνούν επίσης, οι οπαδοί της υφαλοκρηπίδας, ότι στη δεκαετία του 1970, κατά τις συζητήσεις της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, οι αντιπροσωπείες των κρατών της Λατινικής Αμερικής, που έφεραν προς συζήτηση την νέα έννοια της ΑΟΖ, ζήτησαν να αγνοηθεί η ύπαρξη της υφαλοκρηπίδας μια και είχε ξεπεραστεί από αυτή της ΑΟΖ. Έτσι θα χρειαστεί εδώ να εξηγήσουμε για μια άλλη φορά τι ακριβώς είναι η ΑΟΖ και τι σημασία έχει η ΑΟΖ για ένα παράκτιο κράτος όχι μόνο για το βυθό και το υπέδαφός της, που συμπίπτει με την υφαλοκρηπίδα, αλλά ως και προς την υδάτινη στήλη της.
Ιστορική αναδρομή
Ένα από τα πιο σημαντικά έργα της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας ήταν η δημιουργία και η κωδικοποίηση του θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Έτσι, δόθηκε τέλος στην χαώδη κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας. Με βάση τα άρθρα 55, 56, 57 της νέας Σύμβασης (1982), ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή, το πλάτος της οποίας μπορεί να φθάσει μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια (ν.μ.) από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Εντός της ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, την διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη των υδάτων, του βυθού και υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και κυριαρχικά δικαιώματα, που αναφέρονται στην εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων. Είναι ξεκάθαρα από τις παραπάνω γραμμές γιατί η ΑΟΖ υπερτερεί της υφαλοκρηπίδας η οποία περιορίζεται μόνο στο βυθό και στο υπέδαφος αυτής.
Υπάρχουν τέσσερις βασικές θέσεις που δεν αμφισβητεί κανείς σε σχέση με την ΑΟΖ:
1. Η ΑΟΖ αποτελεί πλέον, χωρίς καμία αμφιβολία, μέρος του γραπτού και εθιμικού διεθνούς δικαίου, ιδιαίτερα τώρα που η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας έχει τεθεί σε ισχύ.
2. Η ΑΟΖ, σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, δεν ανήκει στο παράκτιο κράτος ipsojure, αλλά πρέπει σαφώς να ανακηρυχθεί από το παράκτιο κράτος. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, ΑΟΖ απλώς δεν υφίσταται. Η θαλάσσια περιοχή (η επιφάνεια και τα υπερκείμενα ύδατα) που δεν θα ανακηρυχθεί ως ΑΟΖ, παραμένει νομικώς (ως) μέρος της ανοικτής θάλασσας.
3. Το νομικό περιεχόμενο αυτού του νέου θεσμού του διεθνούς δικαίου ορίζεται από το 5ο Μέρος της Σύμβασης. Τα παράκτια κράτη δεν μπορούν να υπερβαίνουν τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί από το 5ο Μέρος της Σύμβασης σχετικά με τα δικαιώματά τους, τις δικαιοδοσίες τους και τις υποχρεώσεις τους. Έτσι, “άλλα” κράτη έχουν δικαιώματα στην ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους και το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να δημιουργήσει ΑΟΖ που να υπερβαίνει τα 200 ν.μ.
4. Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να ανακηρύξει την δική του ΑΟΖ. Αν και πότε ένα παράκτιο κράτος ανακηρύξει την ΑΟΖ του εξαρτάται εντελώς από τη δική του δικαιοδοσία και βούληση.
Τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από τη δημιουργία ΑΟΖ μπορεί να είναι τεράστια εφόσον ένα πάρα πολύ μικρό κατοικήσιμο νησάκι βρίσκεται στρατηγικά τοποθετημένο σε απόσταση πέρα από 400 ν.μ. από οποιαδήποτε γειτονική χώρα. Έτσι, θα μπορεί επί παραδείγματι να εξασφαλίσει αποκλειστική ζώνη για αλιεία και εκμετάλλευση του θαλάσσιου βυθού που να ξεπερνάει τα 125.000 τετραγωνικά μίλια, δηλαδή έκταση μεγαλύτερη από τη Γαλλία. Τέτοιου είδους περιπτώσεις παρουσιάζονται κυρίως στον Ειρηνικό Ωκεανό αλλά και στον Ατλαντικό. Στον Νότιο Ειρηνικό υπάρχει ένα νησιωτικό κράτος, το Κιριμπάτι (πληθυσμός 60,000) που παλαιότερα είχε την ονομασία Νησιά του Γκίλμπερτ, που τώρα διαθέτει ΑΟΖ 770.000 τ.ν.μ.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΟΖ
Η δημιουργία ΑΟΖ στις Ελληνικές θάλασσες δικαιολογείται για τους ακόλουθους λόγους:
Α. Υπάρχουν σήμερα 134 παράκτια κράτη που διαθέτουν ΑΟΖ. Είναι εμφανές ότι οι Έλληνες επικριτές της ΑΟΖ πιστεύουν ότι αυτά τα κράτη κακώς οριοθέτησαν ΑΟΖ. Η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά στο Άρθρο 121, παράγραφος 2, ότι όλα τα νησιά και οι νησίδες, με εξαίρεση τους βράχους που δεν μπορούν να έχουν δική τους οικονομική ζώνη, διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας διότι η Τουρκία δεν μπορεί να προβάλει τα γεωλογικά επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για δεκαετίες τώρα για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου. Δηλαδή, ότι τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι κάθονται πάνω στην «υφαλοκρηπίδα» της Ανατολίας, αφού η υφαλοκρηπίδα καθορίζεται πλέον με βάση την απόσταση των 200 ν.μ. Κάποιοι, με έμμεσο τρόπο και εκ του πονηρού σκεπτόμενοι, προσπαθούν να μας πείσουν ότι η υφαλοκρηπίδα υπερτερεί της ΑΟΖ μια και μπορεί να φτάσει σε απόσταση 350 ν.μ., γνωρίζοντας βέβαια ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί στην Μεσόγειο
Β. Στις 10 Μαρτίου 1983 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν υπέγραψε διακήρυξη βάσει της οποίας η Αμερική δημιούργησε ΑΟΖ 200 ν.μ. πέρα από τις ακτές της. H πράξη αυτή της Αμερικής ήταν πολύ χρήσιμη για την Ελλάδα,διότι η Αμερική διατήρησε, σύμφωνα με την Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, ΑΟΖ για όλα ανεξαιρέτως τα νησιά της. Έτσι, για την αμερικανική κυβέρνηση θα είναι πολύ δύσκολο, από νομικής πλευράς, να αρνηθεί στην Ελλάδα τη δημιουργία ελληνικής ΑΟΖ που δεν θα διαφέρει καθόλου από την αμερικανική ΑΟΖ.
Ας σημειώσω ότι Αμερική, που απέχει μόνο 90 μίλια από τη Κούβα, δεν τόλμησε να πει ότι η Κούβα, επειδή είναι νησί, δεν διαθέτει ΑΟΖ, αλλά οριοθέτησε την ΑΟΖ ανάμεσα στα δύο κράτη χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της “μέσης γραμμής” , μέθοδο που τόσο απεχθάνονται οι Τούρκοι και βέβαια δεν προέβησαν σε οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας. Μάλιστα η κυβέρνηση της Κούβας αποφάσισε πρόσφατα να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στη δική της ΑΟΖ, έρευνες που μάλιστα γίνονται σε απόσταση μόνο 45 μιλίων από τις ακτές της Φλόριδα. Όταν λέμε στους Αμερικανούς γιατί δεν λέτε στην Τουρκία να σεβαστεί τα νησιά που είναι πολύ κοντά της αλλά δεν της ανήκουν, όπως κάνετε και σεις, μας απαντούν ότι αυτή η περίπτωση είναι διαφορετική και τα νησιά του Αιγαίου συνιστούν «ειδικές περιστάσεις».
Γ. Στα τέλη του 1986 η Τουρκία υιοθέτησε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και κατέληξε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της “μέσης γραμμής”. Αργότερα, η Τουρκία άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα που κατέληξαν σε συμφωνίες παρόμοιες του τύπου που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Ουδέποτε, βέβαια, η Τουρκία πρότεινε στην Ελλάδα και σε άλλα γειτονικά κράτη να κάνουν το ίδιο στη Μεσόγειο. Έτσι, η Μαύρη Θάλασσα, που αποτελεί πιο “κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα”, από το Αιγαίο, έχει εντελώς μοιρασθεί από τα παράκτια κράτη αυτής της θάλασσας χρησιμοποιώντας την οριοθέτηση της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας βάσει της «ίσης απόστασης». Αυτό, κατά την άποψή μου , αποτελεί τον πιο λανθασμένο χειρισμό της Τουρκίας, διότι δέχθηκε να οριοθετήσει τη θαλάσσια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας με μια μέθοδο που δεν αναγνώριζε, δηλαδή με τη μέθοδο της ΑΟΖ που πολέμησε τόσο πολύ κατά τη Διάσκεψη του ΟΗΕ. Η Τουρκία χρησιμοποίησε αυτή τη νέα θαλάσσια ζώνη, παρ’ όλον ότι μέχρι σήμερα αρνείται να προσχωρήσει στη νέα Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας που περιλαμβάνει και την ΑΟΖ. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η Τουρκία, για να οριοθετήσει την ΑΟΖ της Μαύρης Θάλασσας το 1986 έπρεπε πρώτα να ανακηρύξει ΑΟΖ διαφορετικά δεν θα μπορούσε να την οριοθετήσει. Έτσι έκανε μια παγκόσμια πρωτοτυπία ανακηρύσσοντας μια τμηματική ΑΟΖ μόνο για τη Μαύρη Θάλασσα. Πώς μπορεί η Τουρκία να αρνείται την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ελλάδα όταν ήδη υπάρχει το προηγούμενο της Μαύρης Θάλασσας;
Η ΑΟΖ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
ΗΤουρκία επίσης γνωρίζει ότι η θέση της όσον αφορά στην ΑΟΖ είναι πολύ αδύναμη γι’ αυτό και δεν εκστομίζει ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις στις συνομιλίες της με όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις από το 1982 μέχρι σήμερα. Το μεγάλο ερώτημα βέβαια είναι γιατί και η Ελλάδα αποφεύγει να αναφερθεί και να θέσει η ίδια, στο τραπέζι των συνομιλιών, τις τρεις αυτές λέξεις (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) που ανησυχούν τόσο πολύ τη Τουρκία. Ο Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου φέρεται να είχε απαγορεύσει στον Έλληνα πρέσβη κ. Αποστολίδη, που συζητάει με τους Τούρκους, να αναφερθεί στο θέμα της ΑΟΖ. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζαμε εάν ο σημερινός Πρωθυπουργός Α. Σαμαράς έχει δώσει τις ίδιες οδηγίες στο κύριο Αποστολίδη που παραμένει στη ίδια θέση. Επομένως, δεν είναι άξιον απορίας που κάποιοι Έλληνες φέρνουν μόνο το θέμα της υφαλοκρηπίδας για συζήτηση με την Τουρκία τη στιγμή που γνωρίζουν ότι η υφαλοκρηπίδα είναι το αγαπημένο της θέμα.
Όπως πρόσφατα ανέφερε ο δημοσιογράφος Μιχάλης Ιγνατίου
«Χρησιμοποιήθηκαν βαρύτατοι χαρακτηρισμοί και χαρακτήρισαν ειρωνικά ως «ΑΟΖολογούντες» τους ανθρώπους που ασχολούνται με την ΑΟΖ, αλλά και απατεώνες, και προδότες! Αίφνης πληροφορηθήκαμε ότι «η υφαλοκρηπίδα, και όχι η ΑΟΖ, είναι το θέμα που πρέπει να μας απασχολεί», αν και πρόκειται για ξεκάθαρη τουρκική θέση».
Υποθέτω ότι αποκαλούν απατεώνες και προδότες τον μακαρίτη Τάσσο Παπαδόπουλο, τον Βασίλη Μαρκεζίνη και τον Μίκη Θεοδωράκη που υπήρξαν από τους πιο ένθερμους οπαδούς της ΑΟΖ.
Δ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης αποδεχθεί την ΑΟΖ και πολλά παράκτια κράτη-μέλη της έχουν υιοθετήσει ΑΟΖ 200 μιλίων. Έτσι, είναι απορίας άξιον γιατί όχι μόνο η ΕΕ δεν παρεμβαίνει υπενθυμίζοντας στη Τουρκία ότι όλα τα κράτη-μέλη της έχουν δικαίωμα να υιοθετήσουν ΑΟΖ στις παράκτιες περιοχές τους, αλλά και να υποχρεώσει όλα τα κράτη-μέλη της, που δεν έχουν ήδη ΑΟΖ, να προκηρύξουν τέτοια ΑΟΖ. Εκείνο που λίγοι γνωρίζουν είναι το γεγονός ότι Επίτροπος της ΕΕ για θέματα Αλιείας και ΑΟΖ είναι η κυρία Μαρία Δαμανάκη. Πλήρη καθήκοντα η κυρία Δαμανάκη ανέλαβε στις 9 Φεβρουαρίου 2010. Βασική προτεραιότητά της ήταν η μεταρρύθμιση της κοινής αλιευτικής πολιτικής, καθώς και η διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για τη θαλάσσια πολιτική και την ΑΟΖ. Στις 15 Δεκεμβρίου του 2009 έστειλα μια επιστολή στην κυρία Δαμανάκη και ανάμεσα στα άλλα της ανέφερα:
«Σκοπός αυτής της επιστολής είναι να σας επισημάνω ότι στην αρμοδιότητά σας για τα θέματα της Αλιείας περιλαμβάνεται και το θέμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) που, κατά την γνώμη μου, αποτελεί ένα σημαντικό όπλο στην διαφορά μας με την Τουρκία στο Αιγαίο».
Μου απάντησε με έναν ευγενικό τρόπο ότι διάβασε το ενδιαφέρον υλικό που της έστειλα και σύντομα θα επικοινωνούσε μαζί μου. Ακόμα περιμένω να επικοινωνήσει μαζί μου!
Η ΑΟΖ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Το θέμα της αλιείας
Επανερχόμενος στο θέμα των υποστηρικτών της υφαλοκρηπίδας θέλω να επισημάνω ότι ένα μεγάλο σφάλμα που διαπράττουν είναι το γεγονός ότι παριστάνουν να αγνοούν την αξία της αλιείας στην οικονομική ανάπτυξη ενός κράτους και δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την προστασία των Ελλήνων ψαράδων στο Αιγαίο από τις παρενοχλήσεις των Τούρκων. Ένας από τους λόγους που πολλά κράτη έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ 200 ν.μ. είναι διότι θέλουν να διασφαλίσουν την υπέρμετρη εκμετάλλευση των αλιευτικών πηγών τους. Η Ελλάδα με ένα σύνολο ακτών γύρω στα 16.000 χιλιόμετρα αναγκάζεται να εισαγάγει χιλιάδες τόνους ψαριών κάθε χρόνο. Άλλωστε, η μη ανακήρυξη της ΑΟΖ από την Ελλάδα αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να δημιουργήσει η Τουρκία στη ανοιχτή θάλασσα του Αιγαίου τουρκικές ζώνες προστασίας ειδών αλιείας και μικρών θηλαστικών.
Συνεκμετάλλευση
Πολλοί έχουν αναφέρει ότι οι Τούρκοι απαιτούν συνεκμετάλλευση του Αιγαίου μαζί μας. Αυτό δεν είναι ακριβές. Οι πρώτοι διδάξαντες ήταν οι Αμερικανοί οι οποίοι δεν έχουν αλλάξει τακτική για δεκαετίες και χρησιμοποίησαν την λέξη «συνεκμετάλλευση» για πρώτη φορά το 1975. Οι ΗΠΑ ζήτησαν τότε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να ξεκινήσει συνομιλίες για συνεκμετάλλευση του Αιγαίου αλλά αυτός αρνήθηκε να το κάνει, κάτι που ενόχλησε πολύ τους Αμερικανούς τότε. Αργότερα, οι Αμερικανοί ζήτησαν το ίδιο από τον Ανδρέα Παπανδρέου αλλά και αυτός αρνήθηκε να το κάνει. Είναι προφανές ότι ορισμένα σενάρια επανέρχονται. Κάτι τέτοιο ίσως να ήταν δυνατόν μόνο μετά από οριοθέτηση και όχι χωρίς αυτήν. Αυτό ακριβώς έχουν κάνει η Κύπρος και το Ισραήλ στο οικόπεδο «Αφροδίτη».
Ορυκτός πλούτος
Τελευταίες έγκυρες μελέτες που έχουν γίνει στην Ανατολική Μεσόγειο καθιστούν πολύ πιθανή την ύπαρξη μεγάλης ποσότητας φυσικού αερίου και πετρελαίου. Αυτό εξηγεί την έντονη κινητικότητα στο Αιγαίο και ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο και επιβάλλει στην Ελλάδα να προβεί τώρα σε κινήσεις αναγκαίες για την προάσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων που έχουν μεγάλη γεωστρατηγική και γεωοικονομική σημασία.
Πριν μπούμε σε αυτό το θέμα καλό θα είναι να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή. Eνα εξερευνητικό πλοίο, το GlomarChallenger, όργωσε τους ωκεανούς από το 1968 μέχρι το 1983 κάνοντας 96 διαφορετικά ταξίδια διασχίζοντας μια απόσταση περίπου 375.000 μιλίων. Σε δύο από αυτά τα ταξίδια του, το GlomarChallenger επισκέφθηκε και την Ανατολική Μεσόγειο και έκανε γεωλογικές και γεωφυσικές εξερευνήσεις και στις ελληνικές θάλασσες. Η πρώτη εξερεύνηση έγινε μεταξύ 6 και 12 Σεπτεμβρίου 1970 σε μια περιοχή δυτικά της Κρήτης, όπου έκαναν γεωτρήσεις σε δύο διαφορετικά σημεία και σε βάθος 437 και 480 μέτρων στο υπέδαφος του βυθού. Η δεύτερη εξερεύνηση έγινε μεταξύ 17 και 19 Μαΐου 1975 σε μια περιοχή βόρεια της Κρήτης, όπου έγιναν δύο γεωτρήσεις σε βάθος 312 και 343,5 μέτρων στο υπέδαφος του βυθού. Όλες αυτές οι γεωτρήσεις ήταν σημαντικές γιατί δόθηκε η δυνατότητα να μελετηθεί η γεωλογία. Η έρευνα κάτω από την Κρήτη συνεχίστηκε μέχρι το 2011 με το πρόγραμμα OceanDrillingProgramleg 160 (ODP), και φαίνεται ότι συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με την συμμετοχή των ScrippsOceanographicInstitute, LayolaCampus, Univ. OfCalifornia, WoodsholeOceanographicInstitute, Massachusetts, TexasA&MOceanographicInstitute, τα Ωκεανογραφικά Ινστιτούτα του Πανεπιστημίου της Βρέμης, Το Ολλανδικό Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο, Το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο του πανεπιστημίου της Τεργέστης και 2 Γαλλικά Ωκεανογραφικά Ινστιτούτα. Η έρευνα στράφηκε κυρίως στα ενεργά ιλυοηφαίστεια που εκλύουν τόνους μεθανίου κυρίως στα πεδία Olimpi και UnitedNationsRise που έχουν το μεν πρώτο 19 ιλυοηφαίστεια νοτίως της περιοχής των Καλών Λιμένων, Κρήτης, και το δεύτερο 2, νοτίως της Ιεράπετρας, όπως και στα 5 ιλυοηφαίστεια του υβώματος του Αναξίμανδρου, νοτιοανατολικά του Καστελλόριζου, όπου στις μελέτες συμμετείχαν το ΕΛΚΕΘΕ, ΙΓΜΕΜ και το τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης. Τα υπόλοιπα πεδία ιλυοηφαιστείων π.χ. Προμηθέας Ι , Προμηθέας ΙΙ, που βρίσκονται νοτίως της Γαύδου, PanodiZucharro, Cobblestone, πεδία της Κεφαλονιάς και της Μήδειας μελετήθηκαν κυρίως από Ιταλούς επιστήμονες. Πέραν των ιλυοηφαιστείων που βρίσκονται εντός της Ελληνικής ΑΟΖ μελετήθηκαν και τα 4 ιλυοηφαίστεια που υπάρχουν στην ύβωση του Ερατοσθένη, Κυπριακή ΑΟΖ, και τα 9 ιλυοηφαίστεια που υπάρχουν στον κώνο του Νείλου, Αιγυπτιακή ΑΟΖ. Το έντονο γεωλογικό ενδιαφέρον οφείλεται στην μελέτη της κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών, Αφρικανικής προς την Αιγαιακή, που άρχισε πριν περίπου 15 εκατομ. χρόνια, γεγονός που δημιούργησε την Μεσογειακή Ράχη και τα πρίσματα προσαύξησης που λειτουργούν σαν παγίδες εγκλωβισμού υδρογονανθράκων, κυρίως φυσικού αερίου που αφενός εκλύεται από τα ιλυοηφαίστεια και αφετέρου στερεοποιείται σε μεγάλες ποσότητες ( μη συμβατικά κοιτάσματα) στον πυθμένα της Μεσογείου Θάλασσας.
Από αυτές τις αμερικανικές εξερευνήσεις φαινόταν ξεκάθαρα ότι:
Α. Υπάρχουν ποσότητες ιζημάτων και άλατος στο υπέδαφος αυτών των περιοχών που είναι και το κύριο χαρακτηριστικό για την πιθανή ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου.
Β. Τα πετρώματα κάτω από τον βυθό αυτών των θαλασσών είναι παρόμοια με εκείνα που υπάρχουν στον Κόλπο του Μεξικού, όπου ήδη έχουν ανακαλυφθεί μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου.
Οι αμερικανοί γνωρίζουν για 40 χρόνια τώρα τον ενεργειακό πλούτο της Ανατολικής Μεσογείου αλλά δεν ήθελαν να ταράξουν τα νερά και σιωπούσαν όλα αυτά τα χρόνια, αλλά η ΑΟΖ του Τάσσου Παπαδόπουλου τους χάλασε τα σχέδια.
Ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες επιστήμονες, που ασχολείται με αυτό το θέμα για δεκαετίες , ο ομότιμος καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης Αντώνης Φώσκολος, αμφισβητεί αυτά τα αμερικανικά στοιχεία αναφέροντας ότι σοβαρές μελέτες δείχνουν ότι τα στοιχεία για μόνο την περιοχή της Κρήτης είναι σαφώς μεγαλύτερα από τις αμερικανικές μελέτες. Σύμφωνα με τον Φώσκολο τα κοιτάσματα στη νότια πλευρά της Κρήτης είναι της τάξης των 20 με 22 δις. βαρέλια πετρελαίου και σ’ αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται περίπου 20 δις. βαρέλια πετρελαίου που βρίσκονται στη ζώνη του Ηροδότου η οποία βρίσκεται περίπου 175 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Ιεράπετρας. Τα κοιτάσματα νότια της Κρήτης -είπε ο καθηγητής- είναι τρεις φορές μεγαλύτερα από τα κοιτάσματα της Νορβηγίας, μια από τις χώρες που παράγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες φυσικού αερίου σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με τον κ. Φώσκολο, 60 υποθαλάσσια ηφαίστεια έχουν εντοπιστεί και αποτυπωθεί σε ελληνικά νερά, τη στιγμή που η Κύπρος «έβγαλε» 3 τρις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου με 4 ηφαίστεια και η Αίγυπτος 8 τρις κυβικά μέτρα με 8 ηφαίστεια. Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αυτών, εκτιμά ο ίδιος, μπορεί να «σώσει» την οικονομία της Κρήτης, αλλά και ολόκληρης της χώρας, ενισχύοντάς την με δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Βέβαια, αν ο καθηγητής Φώσκολος είναι σωστός στους υπολογισμούς του πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται ξαφνικά να γίνουμε μια πλούσια χώρα και εύκολα να ξεπεράσουμε την σημερινή μας τραγική οικονομική κατάσταση. Οι γεωλόγοι, πολύ σωστά μας λένε ότι εάν δεν υπάρξει και δεύτερο τρυπάνι σε κάποιο κοίτασμα, ποτέ δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τι κρύβει μια συγκεκριμένη περιοχή του βυθού. Θα χρειαστούν, τουλάχιστον 8 με 10 χρόνια για να δούμε κάποια οφέλη από αυτά τα κοιτάσματα. Εκείνο όμως που όλοι πρέπει να αντιληφτούν είναι ότι προϋπόθεση για την εξερεύνηση του θαλάσσιου ορυκτού πλούτου της Ελλάδας είναι η οριοθέτηση της ΑΟΖ, που συμπεριλαμβάνει και την υφαλοκρηπίδα, γιατί καμία ξένη εταιρεία δεν θα ενδιαφερθεί για εξερεύνηση στην Ελλάδα εάν προηγουμένως δεν έχει οριοθετηθεί η ελληνική ΑΟΖ.
Ο παρακάτω χάρτης δείχνει που γίνονται οι γεωφυσικές έρευνες από την νορβηγική PGS και δημιουργήθηκε το 2011 από το ΥΠΕΚΑ και είναι ένας ανεπίσημος χάρτης της ελληνικής ΑΟΖ που έχει έκταση 225.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που ουσιαστικά είναι η μισή ΑΟΖ της Ελλάδας που το σύνολό της είναι 496.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή ένας θαλάσσιος όγκος τριπλάσιος από την έκταση της Ελλάδας. Αυτός ο χάρτης, που έχει βάση τη μέθοδο της μέσης γραμμής, δείχνει τα σύνορα της ελληνικής ΑΟΖ με την Αλβανία, την Ιταλία και την Λιβύη. Όπου υπάρχουν οι πυκνές κόκκινες γραμμές είναι τα σημεία που οι επιστήμονες Ζελελίδης, Φώσκολος, Κονοφάγος και Bruneton έχουν υποδείξει ότι πρέπει να υπάρχουν κοιτάσματα υδρογονανθράκων. ‘Έτσι με την εξέλιξη αυτή, όπως δείχνει ο χάρτης, το 75% των κοιτασμάτων βρίσκονται στο Ιόνιο και στη νότια πλευρά της Κρήτης και επομένως πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στην οριοθέτηση με την Αλβανία, την Ιταλία και την Λιβύη και να ξεχάσουμε την οριοθέτηση με την Τουρκία.
ΟΙ οριοθετήσεις των ελληνικών θαλασσών
Όπως είναι γνωστόν, η Ελλάδα διαθέτει θαλάσσια σύνορα με έξι παράκτια κράτη. Αυτά είναι η Τουρκία, η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Ιταλία και η Αλβανία. Κάποιοι Έλληνες ειδικοί αναφέρουν ότι έχουμε θαλάσσια σύνορα και με τη Μάλτα κάτι που συνιστά λάθος.
Τουρκία
Σε αυτό το σημείο, πρέπει να πάμε λίγο πίσω για να δούμε πώς εξελίχθηκε η Τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, που διήρκησε 9 χρόνια μέχρι την 10η Δεκεμβρίου 1982 που υπογράφτηκε η νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και η Τελική Πράξη. Την ημέρα εκείνη, αντιπρόσωποι από 119 κράτη-μέλη του ΟΗΕ υπέγραψαν την Σύμβαση και 150 την Τελική Πράξη της 3ης διάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το ενδιαφέρον της ελληνικής αντιπροσωπείας, στην διάρκεια των εννέα και πλέον ετών που διήρκησε η Διάσκεψη, επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στο να εξασφαλιστούν τα ελληνικά συμφέροντα κατά τρόπον που να μην ενισχύεται η Τουρκία. Με αυτό το κριτήριο η Σύμβαση δίχως να ικανοποιεί πλήρως την Ελλάδα, είναι τέτοια και περιέχει τέτοιες διατάξεις που, οπωσδήποτε, δεν ικανοποιεί την Τουρκία. Γι’ αυτό και η Ελλάδα και η Κύπρος την υπέγραψαν. Γι’ αυτό και η Τουρκία δεν την υπέγραψε.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ ότι η Βενεζουέλα είναι ένα από τα 4 κράτη που δεν υπέγραψαν τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, διότι αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα με την Τουρκία. Δηλαδή, υπάρχουν μπροστά στον ηπειρωτικό της χώρο νησιά που δεν της ανήκουν και έτσι έχει μια πάρα πολύ μειωμένη ΑΟΖ. Η Βενεζουέλα, όμως, δεν αντέδρασε όπως η Τουρκία αμφισβητώντας το δικαίωμα αυτών των νησιών να έχουν ΑΟΖ.
Η Ελλάδα όταν αποφασίσει να δημιουργήσει ΑΟΖ σε όλες τις θάλασσές της ακολουθώντας πιστά τις διατάξεις του Δίκαιου της Θάλασσας δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την Τουρκία. Απλώς η Τουρκία θα αρνηθεί να αναγνωρίσει μια ελληνική ΑΟΖ όπως ακριβώς έκανε και με την κυπριακή ΑΟΖ, αλλά η Κύπρος ούτε φοβήθηκε ούτε σταμάτησε από αυτή την ενέργεια της Τουρκίας και μάλιστα πήρε και την έγκριση της ΕΕ. Η Άγκυρα θα πρέπει να συνειδητοποιήσει και να αποδεχτεί ότι δεν μπορεί να επιβάλει τις όποιες νέο-οθωμανικές βλέψεις της στη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα. Η Τουρκία προσπαθεί για πολύ καιρό τώρα να πείσει την διεθνή κοινότητα ότι η περιοχή ανάμεσα στο Καστελόριζο, την Κρήτη και την Κύπρο είναι μέρος της τουρκικής ΑΟΖ. Αυτό αποτελεί ξεκάθαρη παραβίαση όλων των κανόνων του Δίκαιου της Θάλασσας.
Το κύριο πρόβλημα της Ελλάδας στην ελληνοτουρκική διένεξη είναι ξεκάθαρα η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν έχει αλλάξει καθόλου τα τελευταία 30 χρόνια. Οι Αμερικανοί, από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι τον Αντώνη Σαμαρά, παίζουν το ίδιο τραγούδι στο βιολί τους λέγοντας στις ελληνικές κυβερνήσεις ότι δεν πρέπει να κάνουν μια μονομερή ανακήρυξη ΑΟΖ χωρίς να τα βρούνε με την Τουρκία, παριστάνοντας ότι δεν γνωρίζουν ότι η ανακήρυξη ΑΟΖ είναι, πάντα, μια μονομερής πράξη, όπως ακριβώς έκαναν και αυτοί το 1982. Μια από τις πιο σημαντικές δηλώσεις, από αμερικανικής πλευράς, έγινε στις 27 Ιουλίου 2011 από τον βοηθό Υπουργό Εξωτερικών Φίλιπ Γκόρντον που δήλωσε, σε συνάντησή του με δημοσιογράφους στην Αθήνα, ξεκάθαρα τα ακόλουθα:
«Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να αποφεύγονται μονομερή βήματα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των χωρών για την ανακήρυξη αποκλειστικών οικονομικών ζωνών, αλλά… δεν νομίζουμε ότι θα ήταν προς το συμφέρον της Ελλάδος να το πράξει χωρίς πλήρη συνεργασία με τους γείτονές της, της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης».
Προκάλεσε πάντως έκπληξη η δήλωση του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ στην πρόσφατη (23-1-2013) επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον όταν είπε:
«Στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου, η Ελλάδα δεν πρόκειται και δεν πρέπει να διαπραγματευθεί με κανέναν τα δικαιώματά της στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη και μάλιστα πιστεύουμε αυτό το δικαίωμα, το αναφαίρετο δικαίωμα, πρέπει να υποστηριχθεί και από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.»
Αυτή την περίοδο έχει ανάψει μια μεγάλη συζήτηση στην Ελλάδα για το αν και πότε η κυβέρνηση Σαμαρά θα ανακηρύξει ΑΟΖ και αν δοθούν γεωγραφικές συντεταγμένες της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ στα Ηνωμένα Έθνη. Το μόνο σίγουρα είναι ότι δεν μπορούν να δοθούν συντεταγμένες της ΑΟΖ γιατί αυτό προϋποθέτει ότι έχει γίνει η ανακήρυξη της ΑΟΖ. Ταυτόχρονα έχουν αρχίσει και απειλές από την Τουρκία. Λέγεται, ότι οι Τούρκοι σκέπτονται και αυτοί να ανακηρύξουν ΑΟΖ και να στείλουν γεωγραφικές συντεταγμένες στα Ηνωμένα Έθνη. Κάτι τέτοιο δεν θα είναι πρόβλημα για την Ελλάδα διότι η ανακήρυξη δεν περιλαμβάνει κανέναν απολύτως χάρτη, οι δε συντεταγμένες είναι ανεπίσημες συντεταγμένες εφ’ όσον δεν υπάρχει οριοθέτηση ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Είναι γνωστόν, ότι για πολλά χρόνια οι Τούρκοι μας απειλούν με casus belli σε περίπτωση που προβούμε σε επέκταση των χωρικών μας υδάτων από 6 σε 12 μίλια, αλλά ουδέποτε μέχρι σήμερα έχουν πει ότι θα κάνουν το ίδιο σε περίπτωση ανακήρυξης ΑΟΖ από την Ελλάδα, αλλά ούτε και για την περίπτωση υιοθέτησης από την Ελλάδα του συστήματος εφαρμογής των ευθέων γραμμών βάσεως για την μέτρηση. Πάντως, η Ελλάδα, σήμερα, επηρεάζεται όχι μόνο από την σταθερά μεταβλητή της ισχύος αλλά και από το γεγονός ότι είναι οικονομικά γονατισμένη και πρέπει να προσέχει τις κινήσεις της περισσότερο από ποτέ.
Κύπρος
Όλοι ζητάνε να μάθουν ποιες ήταν οι γεωγραφικές συντεταγμένες όταν το 2004 ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος ανακήρυξε την Κυπριακή ΑΟΖ. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η ανακήρυξη μιας ΑΟΖ δεν δίνει τέτοιες γεωγραφικές συντεταγμένες. Το σχέδιο νόμου που πήγε στην Κυπριακή Βουλή δεν περιελάμβανε κανένα χάρτη.
Ο παρακάτω χάρτης που δείχνει την Κυπριακή ΑΟΖ δεν αποτελεί ένα επίσημο χάρτη της κυπριακής κυβέρνησης αλλά δείχνει την ΑΟΖ της Κύπρου βάσει οριοθέτησης με την μέθοδο της «μέσης γραμμής».
Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΑΟΖ
Η Κύπρος, από την εποχή του Προέδρου Παπαδόπουλου μέχρι σήμερα, όχι μόνο προσέγγισε αλλά παρακάλεσε την ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ των δυο κρατών, αλλά δυστυχώς η Ελλάδα μέχρι σήμερα αρνείται να οριοθετήσει την ΑΟΖ της με αυτή της Κύπρου, κίνηση που θα δημιουργούσε και ένα προηγούμενο για το σύμπλεγμα του Καστελόριζου.
Εντελώς απρόσμενα, στις 12 Ιανουαρίου 2013, ήρθε και το έγκυρο περιοδικό TheEconomist να αναφερθεί στους υδρογονάνθρακες της Ανατολικής Μεσογείου και να δημοσιεύσει αυτόν τον παράλογο χάρτη, που παραθέτουμε παρακάτω, o οποίος δείχνει με γαλάζιο χρώμα ένα μέρος της Κυπριακής ΑΟΖ, λέγοντας ότι το διεκδικούν οι Τουρκοκύπριοι. Συγκεκριμένα αναφέρει:
«Τα σύνορα του Ισραήλ με το Λίβανο είναι διαφιλονικούμενα και η ενεργειακή συνεργασία με την Κύπρο έχει ανάψει μία ακόμα φωτιά. Η περιοχή της βόρειας Κύπρου, που ελέγχεται από την Τουρκία, διεκδικεί περιοχές που επίσης διεκδικούνται από τους Ελληνοκύπριους. Η Τουρκία θέλει να σταματήσει κάθε έρευνα και για να δώσει έμφαση στη θέση της έστειλε ένα πολεμικό πλοίο στην περιοχή. Ένας αγωγός προς την Ελλάδα που θα συνδέει το αέριο της περιοχής με το δίκτυο διανομής στην Ευρώπη θα ήταν πιο μακρύς, πιο ακριβός και πιο επικίνδυνος να χτιστεί. Παράλληλα η ζήτηση στην Ευρώπη πέφτει και το σύστημα τιμολόγησης καταρρέει, παρασύροντας προς τα κάτω τις τιμές.»
ΠΗΓΗ: “Drill, or quarrel?” The Economist, 12 January 2013.
Αίγυπτος
Ένα άλλο, τραγικό κατά την άποψή μου, λάθος που έκανε η Ελλάδα ήταν η απόφασή της να αρχίσει συνομιλίες, επί κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή, με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών των δυο κρατών. Το τραγικό λάθος έγκειται στο γεγονός ότι η Ελλάδα άρχισε τις συνομιλίες της με την Αίγυπτο χωρίς να πάρει κάποια ρητή και σαφή διαβεβαίωση από αυτήν ότι θα δοθούν πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο. Τώρα που οι συνομιλίες έχουν προχωρήσει φαίνεται ότι οι Αιγύπτιοι δεν θέλουν να δώσουν πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο και αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο πρόβλημα στη ελληνική πλευρά. Πρέπει, επί τέλους, οι Τούρκοι και οι Αιγύπτιοι να καταλάβουν ότι το Καστελόριζο δεν είναι μόνο ένα ελληνικό νησί αλλά και ένα νησί της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ελλάδα δέχθηκε άλλο ένα χαστούκι από του Αιγυπτίους όταν αυτοί ενημέρωσαν την ελληνική πλευρά ότι θα αρχίσουν συνομιλίες για οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με τη Τουρκία τη στιγμή που η Αίγυπτος δεν διαθέτει θαλάσσια σύνορα με τη Τουρκία! Η Αίγυπτος θα μπορούσε να διαθέτει θαλάσσια σύνορα με τη Τουρκία μόνο αν δεν αναγνωρισθούν τα δικαιώματα του Καστελόριζου και της Στρογγύλης. Η Αίγυπτος ενημέρωσε την ελληνική πλευρά ότι θα είχε συνομιλίες μαζί της στο Κάιρο στις 20 Ιουνίου του 2009 και αμέσως μετά στις 22 Ιουνίου 2009 με τη τουρκική πλευρά! Η τότε Υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη αντί να προβεί σε έντονη διαμαρτυρία για αυτή την αιγυπτιακή θέση, που παραβιάζει ξεκάθαρα το Δίκαιο της Θάλασσας, έστειλε την ελληνική αντιπροσωπία στη συνάντηση τις 20ης Ιουνίου γνωρίζοντας ότι δυο μέρες αργότερα Αιγύπτιοι και Τούρκοι θα καθόντουσαν στο ίδιο τραπέζι. Η Ελλάδα έχει παραμείνει εντελώς αδρανής και δεν ασκεί καμία –δημόσια τουλάχιστον γνωστή- πίεση στην Αίγυπτο να σταματήσει αυτές τις επαφές με την Τουρκία που κινούνται, όπως ήδη αναφέραμε, εκτός του πεδίου του Διεθνούς Δικαίου.
Όμως, δυστυχώς, το 2011 ανακαλύψαμε τι συνέβη το 2003 στις συζητήσεις της κυβέρνησης Κληρίδη με την Αιγυπτιακή πλευρά. Ο τότε Υπουργός της Κυπριακής κυβέρνησης, Νίκος Ρολάνδης, ανέφερε με καθυστέρηση 9 ετών, ότι η τότε ελληνική κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη και Υπουργό Εξωτερικών τον Γ. Παπανδρέου έκανε μια παρέμβαση στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Κύπρο και την Αίγυπτο και τους ζήτησε να μη κάνουν οριοθέτηση λαμβάνοντας υπόψη το Καστελόριζο γιατί θα δημιουργούσε πρόβλημα με την Τουρκία. Η Κύπρος και η Αίγυπτος δέχτηκαν αυτή την ελληνική παρέμβαση και έκοψαν ένα κομμάτι αυτής της οριοθέτησης και ερχόμαστε σήμερα να απορούμε γιατί οι Αιγύπτιοι αρνούνται να συζητήσουν μαζί μας οριοθέτηση ΑΟΖ και μας λένε ξεκάθαρα «βρείτε τα πρώτα με τους Κυπρίους και μετά ελάτε και σε μας να συζητήσουμε οριοθέτηση».
Λιβύη
Το πιο σημαντικό κράτος, όσον αφορά την οριοθέτηση ΑΟΖ, είναι η Λιβύη και ο λόγος είναι πολύ απλός. Φαίνεται ότι στα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης υπάρχουν οι μεγαλύτερες ποσότητες υδρογονανθράκων. Για πολλά χρόνια τώρα δεν μπορούμε να έρθουμε σε συνεννόηση με την Λιβύη διότι δεν αναγνωρίζει ότι η Γαύδος διαθέτει ΑΟΖ! Χάσαμε βέβαια μια καταπληκτική και ίσως μοναδική ευκαιρία επί Πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου, που είχε εξαιρετικές σχέσεις με τον Καντάφι και θα μπορούσε, κατά την γνώμη μου, να τον πείσει. Σήμερα, η κατάσταση είναι ακόμα πιο δύσκολη διότι η Λιβύη έχει φιλοτουρκικές τάσεις και έχει φτάσει σε σημείο να ζητάει από την Ελλάδα να συμμετέχει και η Τουρκία σε αυτή την οριοθέτηση, τη στιγμή που γνωρίζουν ότι η Τουρκία δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Λιβύη. Ούτε και η Τουρκία, στους πιο παράνομους χάρτες που παραβαίνουν ξεκάθαρα το νέο Δίκαιο της Θάλασσας, δείχνει ότι έχει θαλάσσια σύνορα με την Λιβύη.
Ιταλία
Εδώ το θέμα είναι τόσο απλό που δεν μπορεί κανείς να αντιληφτεί την ολιγωρία των ελληνικών κυβερνήσεων τα τελευταία 35 χρόνια μια και υπάρχει οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας των δυο κρατών, βάσει της «μέσης γραμμής», που έχει υπογραφεί από το 1977! Δηλαδή, η Ελλάδα θα μπορούσε από τότε να παραχωρήσει οικόπεδα σε ξένες εταιρείες για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων και θα μπορούσε, μετά το 1982, να κάνει και μια εύκολη οριοθέτηση ΑΟΖ μια και οι οριοθετήσεις υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ πάντα συμπίπτουν. Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου.
Αλβανία
Η πρώτη συμφωνία έγινε πρόσφατα με την Αλβανία χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής, που τόσο αντιπαθεί η Τουρκία, ο δε τρόπος της οριοθέτησης ονομάστηκε «θαλάσσιο όριο πολλαπλών χρήσεων». Ο λόγος βέβαια που χρησιμοποιήθηκε μια τέτοια ορολογία είναι ότι δεν μπορούσε να γίνει οριοθέτηση ΑΟΖ διότι δεν έχει ανακηρυχθεί ΑΟΖ. Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχει μια πλήρης σύγχυση διότι υπάρχουν αρκετοί που δεν καταλαβαίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε ανακήρυξη και οριοθέτηση. Η ανακήρυξη είναι μια μονομερής πράξη και ένα στρατηγικό και όχι τεχνικό θέμα όπου ένα κράτος πρέπει να σκεφτεί τις στρατηγικές επιπτώσεις μιας τέτοιας ενέργειας. Όσον αφορά την οριοθέτηση, αυτή είναι ξεκάθαρα ένα τεχνικό θέμα μια και είναι μια διμερής πράξη δυο παράκτιων κρατών που πρέπει να συμφωνήσουν για τις συντεταγμένες μιας τέτοιας οριοθέτησης.
Έχει σημαντική σημασία το γεγονός ότι η Αλβανία έκανε αποδεκτή τη θέση της Ελλάδας ότι όλα τα νησιά στη περιοχή έχουν πλήρη δικαιώματα όπως και οι ηπειρωτικές ακτές. Το μόνο που μένει είναι να υπάρξει και μια συμφωνία σ’ ένα τριεθνές σημείο όπου συνορεύουν η Ελλάδα, η Αλβανία και η Ιταλία.
Όπως είναι γνωστό οι Αλβανοί ακύρωσαν αυτή τη συμφωνία. Εγώ δεν είμαι ιδιαίτερα θαυμαστής των συνωμοτικών θεωριών αλλά νομίζω ότι υπήρξε παρέμβαση της Τουρκίας που κατάλαβε ότι δημιουργείται ένα κακό προηγούμενο στην περιοχή εφόσον οι θέσεις της Αλβανίας ήταν διαμετρικά αντίθετες με τις τουρκικές θέσεις. Τώρα, οι Αλβανοί προσπαθούν να αρχίσουν μια επαναδιαπραγμάτευση της πρώτης συμφωνίας κάτι που η Ελλάδα δεν πρέπει να αποδεχτεί γιατί μια άλλη συμφωνία θα δίνει περισσότερο θαλάσσιο χώρο στην Αλβανία. Η Ελλάδα πρέπει να επιμείνει ότι η πρώτη συμφωνία ήταν απόλυτα δίκαιη και για το δυο κράτη και ότι χρειάζεται να κυρωθεί η συμφωνία ώστε να μη μπορεί το Ανώτατο Δικαστήριο της Αλβανίας να βρει πάλι δικαιολογίες για την εκ νέου απόρριψή της.
Η προσφυγή στη Χάγη
Παρά το γεγονός ότι το θέμα της Χάγης έχει διαιρέσει τους Έλληνες ειδικούς σε χαμένους και κερδισμένους, προσωπικά δεν πιστεύω ότι αυτό είναι η ουσία του θέματος. Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης, εφόσον συμφωνήσουν δυο κράτη να αποδεχθούν την αρμοδιότητά του για θέματα οριοθέτησης, εκδίδει «αποφάσεις» που όλα τα κράτη οφείλουν να αποδέχονται, ανεξάρτητα εάν έχασαν ή κέρδισαν. Εκείνο που πρέπει να καταλάβουν οι οπαδοί της υφαλοκρηπίδας είναι το γεγονός ότι η τελευταίες αποφάσεις της Χάγης αναφέρονται όλες στην ταυτόχρονη οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Το Διεθνές Δικαστήριο του Δίκαιου της Θάλασσας που εδρεύει στο Αμβούργο οριοθέτησε, για πρώτη φορά, την ΑΟΖ ανάμεσα στη Κολομβία και την Νικαράγουα στο τέλος του 2012, αλλά εμείς θέλουμε να πάμε σένα από τα δύο δικαστήρια και να πρωτοτυπήσουμε ζητώντας μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Στη τελευταία απόφαση της Χάγης για την οριοθέτηση της ΑΟΖ ανάμεσα στην Ρουμανία και στην Ουκρανία, έχασε η Ουκρανία που είχε ελληνικές θέσεις και κέρδισε η Ρουμανία που είχε τουρκικές θέσεις. Τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει μια μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στην Κίνα και στην Ιαπωνία για ένα πολύ μικρό νησί στον Ειρηνικό Ωκεανό που και τα δυο κράτη λένε ότι τους ανήκει. Αυτά τα κράτη δεν τσακώνονται για την υφαλοκρηπίδα αλλά για την ΑΟΖ και πριν λίγες μέρες έστειλαν την πολεμική τους αεροπορία στην περιοχή για να δείξουν ότι αυτή η θαλάσσια περιοχή είναι δικιά τους, όπως κάνουν δυο κράτη στο Αιγαίο. Σημασία έχει ότι μια απόφαση της Χάγης ή του Αμβούργου θα λύσει με ασφάλεια δικαίου την Ελληνοτουρκική διένεξη και η Ελλάδα δεν θα κινδυνεύει από τον τουρκικό επεκτατισμό. Κατά συνέπεια, θα είναι ελεύθερη να κάνει γεωτρήσεις για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, θα μπορεί να αξιοποιήσει στο έπακρον την αλιευτική της δυνατότητα και να χρησιμοποιήσει τον εναέριο χώρο της ΑΟΖ για αιολική ενέργεια.
Στη Χάγη ή στο Αμβούργο δεν πρόκειται, βέβαια, να πάμε ποτέ διότι δεν το θέλει η Τουρκία όχι μόνο επειδή θα χάσει αλλά επειδή δεν επιθυμεί να υπάρξει λύση στην Ελληνοτουρκική διένεξη με ασφάλεια διεθνούς δικαίου, πιστεύοντας έκδηλα ότι αυτή η διένεξη είναι χρήσιμη και συμφέρουσα για το πολιτικό και στρατιωτικό κατεστημένο της και για τα δικά της σχέδια στην περιοχή, τα οποία επιδιώκει να «λύσει» όχι με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου αλλά με προσφυγή σε πολιτικά και στρατιωτικά μέσα πίεσης. Πρέπει, βέβαια, να γνωρίζουμε ότι στις αποφάσεις αυτές παίζουν ρόλο και από πια κράτη προέρχονται οι δικαστές τους Διεθνούς Δικαστηρίου που συνήθως προβάλουν τις θέσεις των δικών τους κρατών. Έτσι, ένας δικαστής, που το κράτος του υποστηρίζει την οριοθέτηση βάσει της μέσης γραμμής, θα υποστηρίξει αυτή την θέση στην απόφαση που θα πάρει και, βέβαια, ένας άλλος δικαστής θα υποστηρίξει το θέμα της ευθυδικίας (equity) μια και το δικό του κράτος υποστηρίζει αυτή τη θέση. Προς το παρόν η πλειονότητα των Δικαστών της Χάγης δεν είναι υπέρ της «μέσης γραμμής».
ΗΙστορία με τις Συντεταγμένες
Έχει αρχίσει, πρόσφατα, μια μεγάλη κουβέντα για την πρόθεση της κυβέρνησης να στείλει τις γεωγραφικές συντεταγμένες για την υφαλοκρηπίδα στον ΟΗΕ και όλοι βέβαια έχουν κάποια γνώμη και για αυτό το θέμα. Λένε ότι η κυβέρνηση έχει ήδη, πρόσφατα, δημιουργήσει αυτές τις συντεταγμένες. Αυτό είναι απόλυτα ανακριβές διότι οι συντεταγμένες αυτές έχουν καθοριστεί, δεκαετίες τώρα, από την υδρογραφική υπηρεσία του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και από το Υπουργείο Εξωτερικών. Θα είναι λάθος για την κυβέρνηση να κάνει μια τέτοια ενέργεια που δεν έχει καμία αξία, ιδιαίτερα εάν πρόκειται να δώσει συντεταγμένες, έστω και προσωρινώς, για τις θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας και να αποκλείσει το Αιγαίο, δείχνοντας ότι φοβάται τις αντιδράσεις της Τουρκίας. Η ενέργεια αυτή δεν έχει καμία αξία γιατί οι συντεταγμένες αυτές χαρακτηρίζονται ανεπίσημες μια και για να δοθούν επισήμως θα πρέπει να υπάρχει οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ, κάτι που φυσικά δεν έχει γίνει. Θα αξίζει να γίνει μόνο εάν η Ελλάδα αποφασίσει να δώσει τις συντεταγμένες που θα αναφέρονται και στα 6 κράτη με τα οποία έχει θαλάσσια σύνορα. Έτσι, θα δείξει ότι έχει θαλάσσια σύνορα και με την Κύπρο διότι θα αναγνωρίζει τις συντεταγμένες του Καστελόριζου και της Στρογγύλης. Μια τέτοια κίνηση θα αναγκάσει, βέβαια, την Τουρκία να δημιουργήσει δικές της συντεταγμένες που θα δείχνουν ότι το 50% του Αιγαίου ανήκει σ’ αυτή και σίγουρα οι τουρκικές συντεταγμένες θα αγνοούν το σύμπλεγμα του Καστελόριζου και θα δείχνουν ότι η Τουρκία έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο. Άρα, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι μια τέτοια κίνηση δεν πρέπει τώρα να γίνει από την πλευρά της Ελλάδας. Η μόνη σωστή κίνηση είναι μόνο η ανακήρυξη της ΑΟΖ που, όπως ήδη αναφέραμε, δεν την υποχρεώνει να δώσει γεωγραφικές συντεταγμένες.
Η Γαλλία, στις 12 Οκτωβρίου 2012, κήρυξε ΑΟΖ στη Μεσόγειο και προσδιόρισε τις γεωγραφικές συντεταγμένες αλλά ταυτόχρονα ανέφερε ότι αυτά τα γεωγραφικά όρια μπορούν, μελλοντικά, να τροποποιηθούν εάν υπάρξουν οριοθετήσεις με τα γειτονικά της κράτη. Απ’ ότι γνωρίζουμε αυτές οι γεωγραφικές συντεταγμένες έχουν δοθεί στα Ηνωμένα Έθνη βάσει του Άρθρου 72, παράγραφος 2 της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας. Φαίνεται ότι η κυβέρνηση Σαμαρά ανακάλυψε αυτή την γαλλική απόφαση και θέλει να ακολουθήσει την ίδια τακτική. Αλλά η Ισπανία αντέδρασε σε αυτή την ανακοίνωση της Γαλλίας διότι οι συντεταγμένες της Γαλλίας υπεισέρχονται στην προστατευτική Αλιευτική Ζώνη που έχει δημιουργήσει, αρκετό καιρό τώρα, η Ισπανία. Η Ισπανία, όταν δημιούργησε προστατευτική Αλιευτική Ζώνη στη Μεσόγειο, χρησιμοποίησε σωστά τη μέση γραμμή, ενώ η Γαλλία δημιούργησε την ΑΟΖ της όχι με βάση τη μέση γραμμή και έτσι οι συντεταγμένες της έχουν υπεισέλθει σε ένα μεγάλο κομμάτι της ισπανικής Αλιευτικής Ζώνης, κάτι που δεν αποδέχεται η Ισπανία η οποία επιθυμεί να γίνει οριοθέτηση στη Μεσόγειο βάσει της μέσης γραμμής, μέθοδος που συμπίπτει και με την ελληνική θέση. Σήμερα, αυτές οι γαλλικές συντεταγμένες δεν έχουν καμία αξία διότι δεν είναι προϊόν οριοθέτησης. Αυτοί οι χάρτες της Γαλλίας δεν κατοχυρώνουν τα εξωτερικά όρια της ΑΟΖ της διότι δεν αποτελούν τίποτε άλλο παρά ένα ανεπίσημο περίγραμμα της διεκδίκησής της στη Μεσόγειο.
Στις 20 Φεβρουαρίου 2013 η Ελληνική Κυβέρνηση κατέθεσε Ρηματική Διακοίνωση (VerbalNote) στα Ηνωμένα Έθνη σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πρόθεση της Άγκυρας να προχωρήσει σε ενεργειακές έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα της Ανατολικής Μεσογείου. Το πιο σημαντικό σημείο της ρηματικής διακοίνωσης είναι εκείνο που αναφέρει ότι το τουρκικό οικόπεδο 5033 αγγίζει τα 6 ν.μ. που είναι τα χωρικά ύδατα του συμπλέγματος του Καστελόριζου και απέχει 12,22 ν.μ από το νησί της Ρόδου. Αυτό είναι μια απροκάλυπτη παράβαση της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας. Ίσως κάποια στιγμή οι Τούρκοι θα μας πουν ότι το σύμπλεγμα των νήσων του Καστελόριζου ανήκει στη Τουρκία! Τέλος, υπογραμμίζεται ότι «τα εξωτερικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας καθορίζονται σαφώς από το Άρθρο 2(1) του νόμου 2289/1995, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον νόμο 4001/2011». Αυτή είναι η νομοθεσία Μανιάτη η οποία έχει κατατεθεί στον ΟΗΕ από τον Απρίλιο του 2012 και σύμφωνα με την οποία εφόσον απουσιάζει η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών η Ελλάδα θεωρεί ως εξωτερικό όριο την μέση γραμμή. Αυτό, η προηγούμενη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, αλλά και η σημερινή κυβέρνηση το θεωρούν ένα σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει καμία ιδιαίτερη βαρύτητα γιατί η μέθοδος της «μέσης γραμμής» δε μπορεί να οριοθετηθεί μονομερώς.
Το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών διατύπωσε πολύ σαφείς θέσεις που στηρίζονται στη Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας που έχει υπογράψει και επικυρώσει η Ελλάδα και άλλα 161 κράτη αλλά όχι η Τουρκία. Αυτή η ρηματική διακοίνωση αποτελεί μια ήπια μορφή διαβήματος αλλά, αναμφίβολα αποτελεί μία σημαντική ενέργεια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής που δείχνει, ότι μετά από 30 χρόνια, ξεπέρασε το φοβικό σύνδρομο που κατείχε τις προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις. Ήταν κάτι που ξάφνιασε πολλούς από μας. Ήταν μια γενναία πράξη και έδειξε ότι η Ελλάδα δεν είναι διατιθεμένη να παραχωρήσει τον θαλάσσιο πλούτο της και να αποδεχτεί τετελεσμένες ενέργειες της Τουρκίας. Ίσως να βοήθησε και η ευφορία που επικρατούσε εκείνη την ημέρα στο πρωθυπουργικό περιβάλλον λόγω της επίσκεψης του Γάλλου Προέδρου που ενώπιών του ο Αντώνης Σαμαράς αναφέρθηκε, χωρίς να μασάει τα λόγια του, όχι μόνο στην επιθυμία της Ελλάδας να ανακηρύξει σύντομα ΑΟΖ αλλά δήλωσε πως ταενεργειακά αποθέματα της Ελλάδας αποτελούν πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ευρώπης, ενώ τόνισε πως η Ελλάδα πρέπει να γίνει κόμβος υδρογονανθράκων για ολόκληρη Ευρώπη. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας φάνηκε ξεκάθαρα, από τη στάση του, ότι όχι μόνο δεν είχε πρόβλημα με τη δημιουργία ελληνικής ΑΟΖ αλλά ενδιαφέρθηκε να υπάρξει και συνεκμετάλλευση του θαλάσσιου ελληνικού πλούτου. Τώρα βέβαια αρχίζουν τα δύσκολα γιατί πρέπει η Ελλάδα να πείσει τις ΗΠΑ ότι ήρθε η ώρα και η Ελλάδα να ανακηρύξει ΑΟΖ όπως έκανε και η ίδια το 1982 κα να ζητήσει και την δυναμική και αδίστακτη υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήρθε η ώρα η ΕΕ να τονίσει σε όλους η Ελληνική και η Κυπριακή ΑΟΖ αποτελούν μέρος της Ευρωπαϊκής ΑΟΖ, ότι είναι ένα ζωτικό θέμα για την μελλοντική ενεργειακή επιβίωση της Ευρώπης και ότι το Καστελόριζο δεν είναι μόνο νησί της Ελλάδας αλλά και νησί της ΕΕ.
Τελικές επισημάνσεις
Συμμερίζομαι, ως συμπέρασμα αυτής της ανάλυσης, απόλυτα τις θέσεις του υποστράτηγου ε.α. Κώστα Λουκόπουλου που αναφέρει στο άρθρο του «Το Μεγάλο Στοίχημα με τις ΑΟΖ», ότι δηλαδή χρειαζόμαστε:
* Έντονη και συστηματική διπλωματική προετοιμασία.
* Οικοδόμηση συμμαχιών με βάση κοινά συμφέροντα.
* Ολοκληρωμένη νομική και τεχνική υποστήριξη.
* Δημιουργία αρραγούς εσωτερικού πολιτικού μετώπου.
* Καθορισμό εθνικής ενεργειακής στρατηγικής.
* Επικοινωνιακή σχεδίαση, για τις κυβερνήσεις και οργανισμούς τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό.
* Περαιτέρω ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και ειδική σχεδίαση για διασφάλιση των δικαιωμάτων που πηγάζουν από την ΑΟΖ.
Γράφω και επιχειρηματολογώ για την αναγκαιότητα της ΑΟΖ τα τελευταία 30 χρόνια, ανεξάρτητα και πολύ πριν την υπόνοια πετρελαίου και φυσικού αερίου. Επειδή σε όλες μου τις τοποθετήσεις προσπάθησα να είμαι προσεκτικός με το θέμα και δεν αποπροσανατόλισα κανέναν, θα ήθελα να κλείσω με δυο ερωτήματα: Ανεξάρτητα από τη φιλολογία που καλλιεργείται για το ενδεχόμενο δημιουργίας του ελληνικού Eldorado, οφείλει ή όχι η Ελλάδα να ανακηρύξει τη δική της ΑΟΖ και στη συνέχεια να προσπαθήσει να την οριοθετήσει με τα γειτονικά της κράτη; Οφείλει να το κάνει αυτό στο πλαίσιο εφαρμογής του δίκαιου της θάλασσας και του γεγονότος ότι διεκδικεί το προφανές δικαίωμα της στην αλιεία και στο θαλάσσιο περιβάλλον δυο θέματα που δεν καλύπτονται από την υφαλοκρηπίδα;
*Υπήρξε μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και επιμελήθηκε του βιβλίου “Greece and the LawoftheSea”. Θεωρείται ο πρώτος Έλληνας που ασχολήθηκε με το θέμα της ΑΟΖ και τώρα τελευταία οι ιδέες του έχουν αρχίσει να συζητούνται ευρέως. Δυστυχώς αυτή την περίοδο, που παίρνονται σημαντικές αποφάσεις για την ΑΟΖ, δεν έχει ζητηθεί η γνώμη του από την ελληνική κυβέρνηση
Ενα απόσπασμα αυτού του άρθρου δημοσιεύθηκε στο τεύχος 172 του περιοδικού «ΕΠΙΚΑΙΡΑ» – www.epikaira.gr
