Ενα εργαστήριο της αραβικής σκέψης

ΑΡΑΒΙΚΑ ΕΜΙΡΑΤΑ Περί τους 2.500 συνέδρους και δεκάδες ΜΜΕ συμμετείχαν στο 2ο Φόρουμ Πολιτικής Επικοινωνίας με θεματολογία από την «αραβική άνοιξη» και τη Συρία μέχρι τον ρόλο του Τύπου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ κάποιοι ομιλητές, όπως ο Ερντογάν, ξεχώρισαν με τις ουσιαστικές ομιλίες τους
 Του απεσταλμένου μας στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα  
Νικόλα Ζηργάνου


Η «αραβική άνοιξη», η συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις αλλαγές που σαρώνουν τη Μέση Ανατολή, η προεκλογική εκστρατεία του Μπαράκ Ομπάμα και ο ρόλος της επικοινωνίας στην επανεκλογή του Αμερικανού προέδρου, αλλά και η κρίση στη Συρία, ήταν μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν στο Δεύερο Φόρουμ Πολιτικής Επικοινωνίας που διοργάνωσε την περασμένη εβδομάδα το Εμιράτο της Σάρτζα. Δυόμισι χιλιάδες σύνεδροι και δεκάδες διεθνή ΜΜΕ, μεταξύ των οποίων το Al Jazeera, το CNN και το ΒΒC, παρακολούθησαν, στο εντυπωσιακό Εxpo Center της Σάρτζα, προέδρους, πρωθυπουργούς, σεΐχηδες, ακτιβιστές, δημοσιογράφους και συμβούλους επικοινωνίας να συζητούν και να αντιπαρατίθενται για τον ρόλο των media στην πολιτική και τη σημασία των νέων τεχνολογιών και των κοινωνικών δικτύων στη σύγχρονη επικοινωνία.

Πρώτος ομιλητής και τιμώμενο πρόσωπο του Φόρουμ ήταν ο Ταγίπ Ερντογάν. Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας έκανε επίδειξη ρητορικής και έβαλε την πολιτική και όχι το μέσο με το οποίο μεταδίδεται η πολιτική στο επίκεντρο της προβληματικής του. Κενή ρητορική δεν παράγει κανένα μήνυμα, είπε ο Ερντογάν και θύμισε τον μεγάλο Πέρση φιλόσοφο, ποιητή και θεολόγο από το Ικόνιο, Μεβλανά (Τζελαλεντίν Ρουμί), ιδρυτή του τάγματος των Μεβλεβί (13ος αιώνας), ο οποίος δίδασκε πως «αν δεν υπάρχει ειλικρίνεια στην επικοινωνία, δεν υπάρχει επικοινωνία». «Δεν πρέπει να χτίσουμε έναν κόσμο βασισμένο στο ψέμα. Ναι, η επικοινωνία αλλάζει τον κόσμο, επηρεάζει την οικονομία, τις κοινωνικές σχέσεις, τη διακυβέρνηση. Ομως οι άνθρωποι δεν μπορεί να είναι σκλάβοι της επικοινωνίας και των μέσων. Ούτε και οι πολιτικοί. Δεν μπορεί να λέμε λόγια του αέρα, να μιλάμε και να μην λέμε τίποτα. Πρέπει να μιλάμε με ουσία, μέσα από την καρδιά μας με τη γλώσσα της αλήθειας. Και δεν μπορεί να μένουμε σιωπηλοί».

Ο Ερντογάν έκανε ευθεία επίθεση στο καθεστώς της Δαμασκού και χαρακτήρισε τον πρόεδρο Ασαντ «διάβολο», ενώ τον κατηγόρησε ότι έχει αποδεχτεί την ισραηλινή κατοχή των Υψωμάτων του Γκολάν: «Είμαστε υποχρεωμένοι να αντιπαρατεθούμε με την καταπίεση και την τυραννία. Αυτοί που δεν αναγνωρίζουν τη βία που ασκείται στη Συρία, αυτοί που μένουν σιωπηλοί μπροστά στην αιματοχυσία, δεν έχουν να μας πουν τίποτα απολύτως. Εμείς δεν θα μείνουμε σιωπηλοί όταν γίνονται σφαγές αθώων παιδιών, γυναικών και ηλικιωμένων. Δεν θα σιωπήσουμε μπροστά στο πρόσωπο του ωμού δικτάτορα της Συρίας, αυτού του “μουγκού διαβόλου” που συνεχίζει να σφαγιάζει χωρίς έλεος τον λαό του, ενώ μένει ο ίδιος σιωπηλός και απαθής απέναντι σε αυτούς που έχουν κατακτήσει εδάφη της πατρίδας του».

Ο Τούρκος πρωθυπουργός καταχειροκροτήθηκε και όταν έκανε αναφορά στην Παλαιστίνη: «Εμείς νιώθουμε ευθύνη να μιλήσουμε, να υψώσουμε τη φωνή μας απέναντι στην αδικία και πρέπει να τη διορθώσουμε με τη φωνή μας, τις πράξεις μας και την καρδιά μας. Ορισμένοι αισθάνονται άβολα που η Τουρκία έχει δικό της λόγο στα παγκόσμια θέματα. Ομως, εμείς δεν θα σταματήσουμε να μιλάμε για τα γυναικόπαιδα που πεθαίνουν μπροστά στα μάτια μας, στην Παλαιστίνη και τη Γάζα».

Η «αραβική άνοιξη» (που έλειψε παντελώς από τις αναφορές του Τούρκου πρωθυπουργού) βρέθηκε στο προσκήνιο σχεδόν σε όλες τις ομιλίες που ακολούθησαν την πρώτη ημέρα του Φόρουμ. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου, πρώην γενικός γραμματέας του Αραβικού Συνδέσμου και νυν ηγετικό στέλεχος της αντιπολίτευσης στο Κάιρο, Αμρ Μούσα, υπογράμμισε ότι «η έλλειψη επαρκούς, αποτελεσματικής επικοινωνίας μεταξύ των κυβερνήσεων και των λαών του αραβικού κόσμου είναι μια από τις αιτίες που έφεραν τις επαναστατικές αλλαγές στη Μέση Ανατολή. Εχουν παρέλθει οι ημέρες που οι κυβερνήσεις μονοπωλούσαν τα κανάλια επικοινωνίας και ενημέρωσης», τόνισε ο Αιγύπτιος πολιτικός. «Δεν σταματάει αυτός ο άνεμος της αλλαγής. Οι χώρες της περιοχής θα προοδεύσουν με διαφορετικές ταχύτητες, αλλά ο προσανατολισμός τους είναι κοινός. Η αποτίναξη της δικτατορίας και του δεσποτισμού. Οι κυβερνήσεις μπορεί να ελέγχουν τα ΜΜΕ, αλλά δεν μπορούν να ελέγξουν τις σκέψεις των πολιτών. Οι ηγέτες που σαρώθηκαν από την “αραβική άνοιξη” απέτυχαν να κατανοήσουν τις προσδοκίες του λαού. Πρέπει να αφουγκραστούμε τη λαϊκή θέληση γιατί η φωνή του λαού δεν ακουγόταν για δεκαετίες. Τώρα πια, στην εποχή των νέων μέσων, οι νέοι τρόποι επικοινωνίας έχουν αφαιρέσει από τις κυβερνήσεις το μονοπώλιο της ενημέρωσης. Ο αραβικός κόσμος αλλάζει ριζικά προς μια δημοκρατική κατεύθυνση.

Ομως, δεν είναι η επικοινωνία που καθορίζει αυτές τις αλλαγές. Είναι η βούληση των ανθρώπων να παλέψουν για δημοκρατία και αξιοπρέπεια». Ο Αμρ Μούσα υποστήριξε ότι η ανεργία, η φτώχεια και η έλλειψη προοπτικής μιας καλύτερης ζωής ήταν επίσης παράγοντες που οδήγησαν τον λαό στους δρόμους και πως τώρα η Αίγυπτος πρέπει να απαντήσει στην πρόκληση της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και να αποκατασταθεί η κοινωνική δικαιοσύνη.

Τιμώμενο πρόσωπο του Forum ήταν και ο πρώην γ.γ. του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, ο οποίος δεν έκανε καμία αναφορά στην αποτυχημένη μεσολαβητική προσπάθειά του για εκεχειρία στη Συρία, ενώ η ομιλία του ήταν γραφειοκρατική, χωρίς έμπνευση και βαρετή. Η πιο αιχμηρή διαπίστωσή του ήταν πως «οι πολίτες αισθάνονται όλο και πιο πολύ ότι βρίσκονται εκτός των κέντρων λήψης των αποφάσεων».

Αντιθέτως, δύο Αμερικανοί ακτιβιστές της ειρήνης, ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, Αντριου Γιανγκ, και ο γιος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ανέπτυξαν πρωτότυπες απόψεις και προσπάθησαν να βρουν κοινά σημεία ανάμεσα στο κίνημα των Αφρο-αμερικανών της δεκαετίας του 1960 και της «αραβικής άνοιξης».

«Η προβληματική οικονομία, η ανεργία, το “μη μέλλον”, ενεργοποιούν κυρίως τους νέους σε συγκρουσιακή κατεύθυνση. Ομως, δεν είναι ανάγκη τα μαζικά κινήματα να προσφύγουν στη βία. Ο ειρηνικός δρόμος είναι πιο αποτελεσματικός», είπε ο Γιανγκ ο οποίος υποστήριξε ότι η «αραβική άνοιξη» ήταν κυρίως μια ειρηνική εξέγερση οικονομικού και κοινωνικού αδιεξόδου των νέων και όχι ένα μονοδιάστατο αίτημα εκδημοκρατισμού.

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ο νεότερος θύμισε τον ειρηνικό αλλά μαχητικό αγώνα που εμπνεύστηκε ο πατέρας του για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των Αφρο-αμερικανών μέσα σε καθεστώς ισονομίας. «Δημιούργησαν ένα μαζικό κίνημα, με δομές και στόχους, με στρατηγική και μεθοδικότητα για να πετύχουν τον στόχο τους, χωρίς προσφυγή στη βία και τελικά, μέσα από αγώνες, αντίσταση αλλά και διάλογο κέρδισαν μια τεράστια νίκη». «Είναι ένας δρόμος που μπορεί να ακολουθήσει και σήμερα το κίνημα της αλλαγής στον αραβικό κόσμο», τόνισε ο Κινγκ, ο οποίος υποστήριξε ότι δεν πρέπει να κόβονται οι γέφυρες, καθώς η περιχαράκωση και η περιθωριοποίηση συμφέρουν τελικά τον αντίπαλο.

Είναι υπερτιμημένος ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην «αραβική άνοιξη»; «Ναι», απάντησε το κοινό που είχε κατακλύσει το συνεδριακό κέντρο της EXPO. «O Μοχάμεντ Μπουαζίζι (ο Τυνήσιος πλανόδιος μανάβης που αυτοπυρπολήθηκε τον Δεκέμβριο του 2010 και σηματοδότησε με αυτή την πράξη του την απαρχή της εξέγερσης στην Τυνησία και της “αραβικής άνοιξης”), δεν είχε Iντερνετ, ούτε facebook», είπε ένας νεαρός από τα Εμιράτα. Ενας μεσήλικας Αραβας υποστήριξε πως «πρέπει να μιλήσουμε για δικαιοσύνη και όχι για τρόπους επικοινωνίας και μηνύματα που εξωραΐζουν την κάθε εξουσία» και καταχειροκροτήθηκε. «Είναι μύθος ότι το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκαναν την επανάσταση στην Αίγυπτο» τόνισε στην εισήγησή του ο εκδότης της εφημερίδας του Λιβάνου «Annahar», Χασάν Χατζάρ.

«Τα νέα μέσα είναι υπερτιμημένα ως προς τον ρόλο που έπαιξαν στις εξεγέρσεις του αραβικού κόσμου. Πράγματι, βοήθησαν πολύ, αλλά δεν ήταν τα μέσα που προκάλεσαν τις αλλαγές. Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης γνωρίζουν περίοδο αναξιοπιστίας στον αραβικό κόσμο, καθώς ελέγχονταν στενά από την όποια εξουσία. Ο κόσμος ζητάει πλέον απαντήσεις, θέτει θέματα, δεν μένει στο περιθώριο όπως παλιά» είπε ο Λιβανέζος δημοσιογράφος, για να υπογραμμίσει ότι «οι νέοι δεν βρίσκουν πλέον στα παραδοσιακά μέσα την αντανάκλαση της ζωής τους, την αντανάκλαση της πραγματικής ζωής. Στον αραβικό κόσμο το 60% του πληθυσμού είναι νέοι κάτω των 25 ετών και η ανάπτυξη των νέων μέσων γίνεται ραγδαία, ιδίως με τα κινητά τηλέφωνα, καθώς το Ιντερνετ στο σπίτι παραμένει πολύ ακριβό για τη μέση οικογένεια».

Αν και κανείς δεν το έθεσε ευθέως στο Φόρουμ, είναι βέβαιο ότι η νέα αυτή ψηφιακή εποχή, με το Διαδίκτυο να παραμένει (ευτυχώς) ανεξέλεγκτο, δημιουργεί ανησυχία και προβληματισμό στις κυβερνήσεις του αραβικού κόσμου που είχαν μάθει μέχρι πρόσφατα να ελέγχουν πλήρως τα ΜΜΕ. Στη Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, κάθε ημέρα καταγράφονται 3 εκατομμύρια χρήστες που επικοινωνούν μέσω twitter ή facebook. Με τον πληθυσμό να αυξάνεται γεωμετρικά και τη διείσδυση των νέων μέσων, οι γερασμένες εξουσίες θα δοκιμαστούν από την αμεσότητα της δημοκρατίας του διαδικτυακού χρήστη.