«Φέρνω κάτι καινούργιο δεν σημαίνει
διατυπώνω για πράγματα γνωστά γενικές θεωρίες με κάποια επίφαση
πρωτοτυπίας. Σημαίνει ερμηνεύω, με τρόπο μεθοδικό και προσωπικό,
στοιχεία συγκεντρωμένα από πρώτο χέρι»-Antoine Meillet
Τι σημαίνει σήμερα «φέρνω κάτι καινούργιο στην πολιτική σκέψη
και στην πολιτική ζωή»; Πώς μπορεί να εκφραστεί σήμερα αυτό το νέο; Η
ελληνική, η διεθνής και ειδικά η ευρωπαϊκή γραμματεία είναι
πλουσιότατες, από την κλασική εποχή μέχρι τώρα, κι έχουν παρουσιάσει
εκπληκτικές ανακαλύψεις και θεωρίες, θεσμούς και συστήματα.
Νομίζω ότι το νέο σήμερα στην πολιτική πρέπει να διαθέτει τα εξής γνωρίσματα:
-να οριοθετεί, σε σχέση με το παλιό καθεστώς, ένα άλλο, εύληπτο, καθαρό πρότυπο, που να εγκολπώνει μια λειτουργική σχέση ατόμου-κοινωνίας,
-να πείθει με ορθολογικά επιχειρήματα τους πολίτες για το νέο, δίκαιο, ανθρώπινο κοινωνικό συμβόλαιο,
-να συγκινεί με ένα όραμα βιώσιμης ανάπτυξης, που να βασίζεται και να προβάλλει συνολική πρόταση πολιτισμού και κοινότητα ανθρώπων,
-να διαπαιδαγωγεί τον πολίτη σε μια δημοκρατική ηθική συμμετοχής στα κοινά και ευθύνης έναντι του συνόλου.
Βλέπουμε συχνά απόπειρες κατηγοριοποίησης των λόγων της σημερινής κατάπτωσης. Στις κοινωνικές επιστήμες δεν υπάρχει η πολυτέλεια του εργαστηρίου και της φυσικής επαλήθευσης. Η πολιτική απόφαση εφαρμόζεται, αν είναι σωστή ή λάθος θα φανεί αργότερα, αλλά η κοινωνία υφίσταται τις επιπτώσεις της αρχικής επιλογής. Συνεπώς, η σωστή ανάλυση, η μέθοδος και, τελικά, η απόφαση αποτελούν συστατικά υλικά μιας πρωτογενούς εξελικτικής δράσης, που δημιουργεί νέα δυναμική. Κι αυτή οφείλει, αφενός, να προάγει την ειρηνική κοινωνική συμβίωση και, αφετέρου, να στηρίζεται στην κοινωνική νομιμοποίηση.
Πώς θα πάμε, λοιπόν, στο νέο; Η κριτική και η διαμαρτυρία δεν αρκούν, η απόρριψη και η αποχή δεν δίνουν λύση. Οσο κι αν φαίνεται χιλιοειπωμένο, το κλειδί είναι ο ίδιος ο πολίτης και, πρώτα, ο τρόπος με τον οποίο αυτός σκέφτεται και λαμβάνει τις αποφάσεις. Ο υπεύθυνος πολίτης, όχι απλώς ο υπήκοος ή ο απλός καταναλωτής. Ο πολίτης είναι το κλειδί, αυτός είναι η πηγή της νομιμοποίησης των θεσμών της δημοκρατίας. Σήμερα το επείγον είναι να πάμε νοητικά από το «εγώ» στο «εμείς». Δεν θα γίνει, βέβαια, αυτό μέσα από τις γνωστές κομματικές πρακτικές, που αναιρούν το ρόλο μας ως πολιτών και μας ακυρώνουν. Χρειάζονται αυτογνωσία, εμπέδωση νέας συμπεριφοράς, ειλικρινής συνεργασία και συνεννόηση, αναζήτηση δημιουργικού ρόλου για όλους. Ταυτόχρονη «αυτοθέσμιση» του πολίτη και της κοινωνίας, ανατρέχουμε βεβαίως στον Καστοριάδη.
Αυτό σημαίνει να δώσουμε προτεραιότητα όχι στο «έχειν» αλλά στο «είναι», να περάσουμε από τη ματαιοδοξία της καταναλωτικής επίδειξης στον άνθρωπο και το πεπρωμένο του. Ο ανθρωπισμός, η κοινότητα, η επανάκτηση της δημόσιας σφαίρας από τον πολίτη, η κοινωνική αλληλεγγύη, η επανεξέταση των δημόσιων πολιτικών. Η έννοια του ανθρωπισμού, όπως διαμορφώθηκε από την πρώιμη αρχαιότητα μέχρι το Διαφωτισμό, έτσι όπως οριοθετήθηκε από το χριστιανισμό και την ευρωπαϊκή πολιτική εμπειρία, είναι το νέο σταθερό πολιτικό υπόβαθρο. Κι αυτό επιτάσσει να ξαναφτιάξουμε πρώτα την πολιτική ζωή πάνω σε ηθικές αξίες. Η έγνοια για το διπλανό μας, η φροντίδα για το περιβάλλον, η κοινωνική δημοκρατία προβάλλουν ως κύρια αιτήματα, μαζί με αυτά της αξιοπρέπειας και της δικαιοσύνης.
Η πολιτική, η οικονομία, η διοίκηση, οι δημόσιες πολιτικές πρέπει να υπηρετούν τον άνθρωπο. Το σημερινό οικονομικό και πολιτικό σύστημα λειτουργεί αυτόνομα κι έχει ως αυτοσκοπό την επιβίωσή του. Χρειαζόμαστε, σύμφωνα με τον Γάλλο στοχαστή Pierre Rosanvallon, περισσότερο «κοινωνικό έθνος», για να ενισχύσουμε την πολιτική ενοποίηση, και λιγότερο «οικονομικό έθνος» για την ανάπτυξη της οικονομίας. Το αιτούμενο σήμερα είναι μια Δημοκρατία ανθρωπιάς και υπευθυνότητας, μια Πολιτεία αξιοπρέπειας. Κι αυτά προϋποθέτουν ριζική επανεξέταση της σημερινής κατάστασης, νέο Σύνταγμα, νέα αντίληψη ανθρώπινης συνύπαρξης, ώστε ο πολίτης, η κοινωνία να βρουν κατεύθυνση, ελπίδα, πρότυπο: με δυο λόγια, μια άλλη αντίληψη και μια άλλη σχέση με την πολιτική.
