Ο Xi Jinping αναμένεται να γίνει ο επικεφαλής της
Κίνας το Μάρτιο του 2013. Αλλά όντας ο γενικός γραμματέας του
Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας και πρόεδρος της –με μεγάλη επιρροή-
Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής του Κόμματος, είναι ο άνθρωπος που
πρέπει να προσέχει κανείς εάν θέλει να καταλάβει την εξωτερική πολιτική
της Κίνας. Το ερώτημα είναι, πώς το δίκτυο του Xi Jingping και το
πολιτικό του στιλ επηρεάζει τη διεθνή στρατηγική της Κίνας;
Τα τελευταία χρόνια της θητείας του Hu-Wen τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με
τον «γραφειοκρατικό κατακερματισμό» της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας
και την εδραίωση της ασφάλειας. Η πραγματική πολιτική είχε μεταστροφές,
και κάποιες φορές ήταν και ακανόνιστη. Προηγουμένως, η Κίνα ενδιαφέρον
πάντα στο να μη δημιουργείται ένα δυσμενές περιφερειακό περιβάλλον: δεν
θα έμπλεκε ποτέ σε μια διαμάχη με περισσότερες από μία γειτονικές χώρες
κάθε φορά. Τώρα ξαφνικά φαίνεται να έχει την ευχέρεια να τους
ανταγωνίζεται σχεδόν όλους μαζί την ίδια στιγμή. Η κοινότητα των ειδικών
του Πεκίνου και η κοινότητά του των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι
γεμάτη με συγκρούσεις μεταξύ των «ολοκληρωτικών φιλελεύθερων» και των
«κατηγορηματικά εθνικιστών». Ένα γεγονός όπως η επιτυχής εκκένωση των
Κινέζων υπηκόων από τη Λιβύη την άνοιξη του 2011, επικρίθηκε αρκετά
καθώς η Κίνα φάνηκε ότι είχε υποκύψει απαιτήσεις της Δύσης στον
Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Αν και δεν το θεωρούν αυτό όλοι οι παρατηρητές
ως συνέπεια μιας διαμάχης σε κορυφαίο επίπεδο για την εξουσία, πολλοί
βλέπουν μια απουσία του ελέγχου από τον Hu Jintao και επαναλαμβανόμενη
αναποφασιστικότητα, ως κύριους υπεύθυνους για αυτές τις τάσεις.
Αλλά με την αλλαγή εξουσίας που ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2012 τα πράγματα έχουν αλλάξει, συμπεριλαμβανομένων και των εξωτερικών υποθέσεων. Σκεφτείτε τα παρακάτω περιστατικά: η πολιτική της Κίνας έναντι των γειτόνων της βρίσκεται εκ νέου στο επίκεντρο χωρίς κατ ανάγκη να είναι μετριοπαθής στην πορεία της. Δεν υπήρξαν νέα επεισόδια με τις χώρες της ASEAN ή την Ινδία. Στην πραγματικότητα η Κίνα χαίρεται με την διαίρεση μεταξύ των μελών της ASEAN –πάρτε για παράδειγμα την τελευταία σύνοδο της ASEAN όπου η Καμπότζη που προήδρευε της Συνόδου απέτρεψε οποιαδήποτε επίσημη διακήρυξη αναφορικά με την Κίνα. Εμφανίζεται επίσης ένα κενό στην δημόσια θέση της αναφορικά με τη Βόρεια Κορέα: Ενώ η ηγεσία του Hu είχε δώσει έμφαση στην αυξανόμενη, απροσδόκητη εγγύτητα με τους ηγέτες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας, αυτό δεν είναι τόσο σαφές σήμερα. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, η κινεζική πολιτική παραμένει η ίδια: η Κίνα δεν έχει υποχωρήσει σε καμία από τις αξιώσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και δεν κινείται για να ενισχύσει τη διακήρυξη ASEAN-Κίνας για ένα κώδικα συμπεριφοράς- παρά το ότι συμμετείχε στη διαπραγμάτευσή της από τον Ιούλιο του 2011. Στον ΟΗΕ, πέρα από το να κάνει τη γνωστή φασαρία, η Κίνα δεν έχει συνηγορήσει υπέρ μιας ισχυρότερης καταδίκης ή/και κυρώσεων κατά της Πιονκγιάνκ, ακόμη και μετά από την πυρηνική δοκιμή.
Αντίθετα, η Κίνα έχει περιορίσει το ενδιαφέρον της στον περιφερειακό δυναμισμό της έναντι της Ιαπωνίας, κάτι που επίσης χρησιμεύει ως μια προειδοποίηση για τους άλλους. Η σταθερή αύξηση των περιστατικών γύρω από τα νησιά Senkaku/Diaoyutai, τώρα περιλαμβάνει και συγκρούσεις καθώς και μπαράζ δημοσιογραφικής κάλυψης -χωρίς όμως να είναι τόσο μεγάλη αυτή τη φορά όσο στην έναρξη κάθε διαδήλωσης ή αναταραχής μεταξύ του κινεζικού πληθυσμού!- αποδεικνύουν μια αίσθηση του σκοπού, συμπεριλαμβανομένης μιας σκόπιμης και υπολογισμένης πρόκλησης στην Ιαπωνία, διεκδικώντας τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης. Την ίδια στιγμή οι Κινέζοι ηγέτες φαίνεται να αποφεύγουν να παρευρεθούν σε συνόδους με τις ΗΠΑ: αυτή η παρατήρηση είναι σε πλήρη αντίθεση με τη «διόρθωση» της πορείας αυτής από τον πρόεδρο Hu Jintao στο τέλος του 2011, όταν στην πραγματικότητα ήθελε να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες για την επίσημη επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον. Τα πρώτα ταξίδια στο εξωτερικό του Xi Jinping θα είναι στη Ρωσία και θα ακολουθήσει μία επίσκεψη στη Νότια Αφρική: το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: πρόκειται για δεσμούς με χώρες που δεν είναι άμεσα γείτονες από θαλάσσης και πιο κρίσιμο, πρόκειται για την οικοδόμηση σχέσεων πέρα από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή τη Δύση. Το G-2 είναι νεκρό με τον Xi.
Άλλη μία εξέλιξη είναι επίσης εντυπωσιακή: η φιλελεύθερη, ολοκληρωτική άποψη που επικρατεί στα κινεζικά μέσα ενημέρωσης και στα επαγγελματικά περιοδικά περιορίζεται. Αυτό αφορά και σε οικονομικά ζητήματα επίσης, τα οποία υποτίθεται ότι βρίσκονται στην καρδιά της σύγκλισης της Κίνας και της συνεργασίας με τους περιφερειακούς εταίρους. Μέρος αυτού μπορεί να σχετίζεται με τη συνεχιζόμενη μετάβαση από τον Wen Jiabao στη νέα κυβέρνηση με επικεφαλής τον Li Keqiang: κανένα όνομα δεν είναι γνωστό με σιγουριά σε σημαντικούς τομείς όπως η εξωτερική πολιτική ή το διεθνές εμπόριο. Η ταυτόχρονη διάλυση από την Κεντρική Επιτροπή του Zhou Xiaochuan, τον μεταρρυθμιστή και ειλικρινή επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας και τον Chen Deming, τον απερχόμενο υπουργό διεθνούς εμπορίου, περισσότερο γνωστό για τις σκληρές του θέσεις, αφήνει πολλά ερωτήματα αναπάντητα. Αλλά αυτή τη στιγμή δεν ακούμε πολλά από φιλελεύθερους κύκλους στην Κίνα για την αναγκαιότητα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων ή για θέματα όπως η μετατρεψιμότητα του νομίσματος. Είναι επίσης ξεκάθαρο, στους πρώτους μήνες του 2013, ότι οι αρχές προωθούν ξανά ένα πρόγραμμα μαζικών δαπανών και δανεισμού, με στόχο να τονώσουν την εγχώρια οικονομία. Υπάρχουν βέβαια και δικαιολογίες από το διεθνή χώρο για αυτά: η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα, οι Ιαπωνία, ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν μαζικά προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης –και οι Κινέζοι το θεωρούν αυτό ως ένα πρώτο στάδιο νομισματικού πολέμου. Αλλά οι ήπιες αντισταθμιστικές κινήσεις της Κίνας, αν και ρεαλιστικές, έρχονται επίσης σε αντίθεση με μια μεταρρύθμιση της οικονομικής δομής καθώς η Κίνα είναι ακόμη μπροστά από τους υπόλοιπους σε ό,τι αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και στα ξένα συναλλαγματικά αποθέματα.
Και υπάρχουν επίσης και ενοχλητικές ιστορίες από το ίδιο το καθεστώς της Κίνας. Η προσωπική στήριξη στον Xi από παιδιά της γενιάς ηγετών του Mao-Deng είναι ενοχλητική. Συγκεκριμένα, η περίπτωση –όπως αναφέρεται από τον John Garnaut- της κόρης του Hu Qiaomu. Ο Hu Qiaomu πολέμησε σκληρά στη δεκαετία του ’80 κατά του Hu Yaobang και κάθε μορφής πολιτικής απελευθέρωσης, ενώ ο Hu Yaobang, τότε γενικός γραμματέας στο CCP, συνέλαβε τον γιο του Hu Qiaomu για απάτη. Σε αυτό το πρώιμο στάδιο της μεταρρύθμισης της οικονομίας, ο νέος άνδρας είχε ιδρύσει ένα σχολείο που πουλούσε πλαστά πτυχία ταχυδρομικώς. Οι ίδιοι άνθρωποι τώρα επαινούν τον Xi για «την αποκατάσταση του πνεύματος του Yanan», π.χ. το ότι ξεφορτώθηκαν τις μεταρρυθμίσεις. Την ίδια στιγμή, ένας υψηλού προφίλ σκληροπυρηνικός στρατιωτικός, ο Στρατηγός Luo Yan, έχει ξαφνικά ξεκινήσει να γράφει με προσωπικό του λογαριασμό στο Weibo, το κινεζικό twitter. Φωνάζει κατά των «προδοτών» και προσυπογράφει ηχηρά την «ηγεσία του Xi», μια έκφραση που βάζει τον Xi υψηλότερα από κάθε άλλη συλλογική ηγεσία. Οι αξιωματικοί συνήθως δεν έχουν λογαριασμό στο κινεζικό twitter, και πολύ περισσότερο ο λογαριασμός του Luo αποκαλύφθηκε ότι εποπτεύεται και προστατεύεται από μια μονάδα PLA.
Υπάρχει επίσης έναν ενδιαφέρον δεσμός μεταξύ της εγχώριας πολιτικής και της εξωτερικής πολιτικής. Ο Xi Jinping θέλει να υπερασπιστεί μια γραμμή που θα μπορούσε να ονομαστεί σκληροπυρηνικού εκσυγχρονισμού, με μπροστάρη το Κόμμα και εντός του Kόμματος από έναν αποφασιστικό «άνδρα», δηλαδή τον ίδιο. Είναι μια επιστροφή στη συγχώνευση του Κόμματος και της στρατιωτικής ηγεσίας της εποχής πριν από το 1949, με το Κόμμα να είναι άμεσα επικεφαλής του κράτους. Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να επικαλεστεί ένα προηγούμενο στην ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης. Πολλοί συντηρητικοί κριτικοί της ηγεσίας του Hu-Wen, ασκούν κριτική στην στασιμότητα και την αναποφασιστικότητα της διακυβέρνησής του και κάνουν λόγο για κάτι ανάλογο με την επί μακρόν ηγεσία του Leonid Brezhnev. Ενώ οι παρατηρητές που θέλουν να είναι θετικοί με την ηγεσία του, προσπαθούν με κάθε τρόπο να δουν τον Xi ως μεταρρυθμιστή, ως έναν στα σκαριά Gorbachev, εμφανίζεται να είναι πιο κοντά στον για λίγο διάδοχο του Brezhnev, τον Yuri Andropov. Η θητεία του τελευταίου (1982-1984) ήταν μικρή λόγω ασθένειας, αλλά εμφάνισε κάποια χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να τον κάνουν πρότυπο για τον Xi. Πολύ καλά ενημερωμένος για την προηγμένη Δύση εξαιτίας της μακράς του θητείας ως επικεφαλής της KGB, ο Andropov πίστευε και στην σκληρή γραμμή της εξωτερικής πολιτικής έναντι της Δύσης αλλά και σε έναν εκσυγχρονισμό υπό το Κόμμα, στο αρχικό λενινιστικό πνεύμα της αυτό-μεταρρύθμισης. Ο Andropov έκανε την επιλογή του στη διάρκεια της εξέγερσης της Ουγγαρίας το 1956, όπου έπαιξε ένα ρόλο ως αποσταλμένος της Σοβιετικής Ένωσης στη Βουδαπέστη. Επίσης, στη διάρκεια της θητείας του η σοβιετική αεράμυνα κατέρριψε ένα αεροσκάφος της Κορέας, σκοτώνοντας 260 επιβάτες. Ωστόσο ο Andropov έκοψε τις διασκορπισμένες ιμπεριαλιστικές πολιτικές του Brezhnev στην Αφρική, για παράδειγμα, και ξεκίνησε να βελτιώνει τις σχέσεις με την Κίνα.
Ο Xi είναι ένας νέος Andropov. Αντί να ξεκινήσει εκ νέου το διαχωρισμό μεταξύ του Κόμματος και του Κράτους, θέλει την πρωτοκαθεδρία στο Κόμμα. Επιλέγει πολύ προσεκτικά το έδαφος για μια έμμεση αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, με επίκεντρο πολύ σωστά, τον αδύναμο κρίκο με την Ιαπωνία. Στη διάρκεια της θητείας του, η διαδικτυακή κατασκοπεία σε ξένες εταιρείες αγγίζει νέα υψηλά. Ωστόσο ο Xi είναι επίσης εκσυγχρονιστής: με την διακήρυξη της πρόθεσής του να καθαρίσει το Κόμμα από τη διαφθορά και την προτίμησή του για ανάπτυξη αντί των μεταρρυθμίσεων. Θα ορθολογικοποιήσει κάποιες πτυχές της αυθαίρετης εξουσίας, γεγονός το οποίο δεν σημαίνει περιορισμό της εξουσίας του Κόμματος: ενώ γίνεται λόγος για μεταρρύθμιση του συστήματος εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού, τα διεφθαρμένα στελέχη της Κίνας ανησυχούν όλο και περισσότερο για το ότι μπορεί να αποτελέσουν τα πειράματα αυτών των προθέσεων.
Ο Xi δεν είναι ένας παλαιός και άρρωστος ηγέτης. Το Κόμμα-κράτος είναι πλούσιο, σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση το 1982 που εισήλθε σε ύφεση και έπρεπε να διαχειριστεί την επώδυνη σύγκρουση με το Αφγανιστάν. Ωστόσο και πάλι αναλαμβάνει μεγάλα πολιτικά ρίσκα, όταν όλοι οι προκάτοχοί του έχτισαν στην μεγάλη ασάφεια του Deng Xiaoping, επιτρέποντας περιορισμένη απελευθέρωση και κάνοντας άνοιγμα στην αστική κοινωνία, και για τις υποσχέσεις και τους υπαινιγμούς ότι περισσότερα αναμένεται να έρθουν αργότερα. Πουθενά δεν είναι μεγαλύτερο το ρίσκο από ό,τι στην εξωτερική πολιτική: οποιαδήποτε οικονομική ύφεση θα άφηνε την Κίνα εκτεθειμένη στη μακρά λίστα των εταίρων της που έχουν «ταρακουνηθεί» από την επιβεβαίωση της χώρας ως μια ανυποχώρητη μεγάλη δύναμη τα τελευταία χρόνια.
Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο εδώ: http://ecfr.eu/blog/entry/chinas_new_long_march_part_3
