Γιατί ανακοινώθηκε ξαφνικά και αναπάντεχα ότι ο νεοκλεγείς Αμερικανός Πρόεδρος Ομπάμα προγραμματίζει επίσημη επίσκεψη στο Ισραήλ τον ερχόμενο μήνα (Μάρτιου 20) μια επίσκεψη που πιθανόν να λάβει μέρος προτού καν ο νεοεκλεγείς Ισραηλινός Νετανιάχου ορκίσει τη νέα του κυβέρνηση συνασπισμού;
Υπογραμμίζεται ότι αυτή θα είναι η πρώτη επίσκεψη του Ομπάμα στο Ισραήλ. Στην πρώτη τετραετία δεν βρήκε χρόνο και δεν έκανε τον κόπο να βρει, για μια τέτοια επίσκεψη. Αντίθετα η πρώτη του διμερής επίσκεψη στην περιοχή ήταν στην Μεγάλη (Buyuk) Τουρκία του Ισλαμιστή Ερντογάν, και ακολούθησε και αυτή στην Αίγυπτο του Μουμπάρακ. Εκεί ο Ομπάμα έδωσε και την πανηγυρική του ομιλία στο περίφημο ισλαμικό πανεπιστήμιο του Καΐρου, το Αλ Αζχάρ, όπου εγκωμίασε μεταξύ άλλων το Ισλάμ ως θρησκεία ειρήνης, και εξέφρασε την διαφωνία του με τη όλη και σχετική «δαιμονολογία» γύρω από την μωαμεθανική πίστη.
Επιπλέον είναι τοις πάσοι γνωστό, ότι την προηγούμενη τετραετία δημιουργήθηκε προσωπική αρνητική «χημεία» μεταξύ Ομπάμα και Νετανιάχου, που κορυφώθηκε με το «ανοικτό μυστικό» ότι ο Νετανιάχου έδειξε ότι προτιμούσε την ήττα του Ομπάμα στις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου.
Πέραν των διαφορών σε προσωπικό επίπεδο, οι διαφωνίες είναι ουσιαστικές και αφορούν σε δύο θέματα. Το ένα είναι το Παλαιστινιακό και το άλλο το ζήτημα του Ιράν. Στο Παλαιστινιακό έντονη υπήρξε η δυσφορία της Κυβέρνησης Ομπάμα στην παρελκυστική πολιτική του Νετανιάχου, την άρνηση ουσιαστικά να αποδεχθεί λύση στη βάση των «δυο κρατών» , μια άρνηση που περιοδικά επιβεβαιώνεται με τη συνέχιση της ισραηλινής πολιτικής του εποικισμού της Δυτικής όχθης.
Το άλλο ζήτημα αφορά στο Ιράν, που ήταν και παραμένει η πιο άμεση πρόκληση στην κυβέρνηση Ομπάμα. Πέραν των ασφυκτικών αμερικανικών πιέσεων επί της Τεχεράνης μέσω των καταστροφικών για την οικονομία του Ιράν πολιτικο-οικονομικών κυρώσεων, η Ουάσινγκτον έχει «αυτοδεσμευθεί» να χρησιμοποιήσει ακόμα και βία ώστε να τερματισθεί το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Εδώ εμπλέκεται άμεσα το Ισραήλ που απειλεί, μπλοφάροντας ή όχι, να επιτεθεί κατά της Τεχεράνης ακόμη και χωρίς τη συναίνεση των ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο θα περιορίσει τις αμερικανικές επιλογές και θα περιπλέξει τα πράγματα, εξαναγκάζοντας πιθανώς την Αμερική σε ανεπιθύμητες πράξεις.
Από τα δύο ζητήματα άμεση προτεραιότητα φαίνεται να έχει το Ιράν. Πέραν των απειλών του Ισραήλ υπάρχει και η δέσμευση Ομπάμα να μην επιτραπεί στο Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Υπάρχει και μια κόκκινη αμερικανική προθεσμία μέχρι «μέσα του 2013» για να επιτευχθεί η «διαδικασία επίλυσης», αλλιώς η Ουάσιγκτον δεν αποκλείει τη χρήση βίας.
Η προτεραιότητα του Ιράν στις συνομιλίες επιβεβαιώθηκε και από τον Πρόεδρο Περές. Οι ισραηλινές ανησυχίες εντοπίζονται στο γεγονός ότι ενισχύονται εμφανώς στην Ουάσιγκτον εκείνες οι δυνάμεις που ανέκαθεν υποστήριζαν «διπλωματική λύση» μέσω άμεσων συνομιλιών με την Τεχεράνη. Ο Ομπάμα φαίνεται να υιοθετεί αυτή την θέση η οποία είναι και η εκφρασμένη θέση του νέου Υπουργού Εξωτερικών Τζόν Κέρυ και του πιθανού νέου Υπουργού Άμυνας, Τσιάκ Χάκετ. Το ιστορικό και των δυο ως Γερουσιαστών, υποστηρίζει αυτή τη θέση που χρονολογείται από την εποχή Ρέηγκαν τη δεκαετία του 1980. Με την κυριαρχία των νεοσυντηρητικών που μας έδωσαν τον πόλεμο του 2003 κατά του Ιράκ, ο Μπούς ο δεύτερος υιοθέτησε μια επιθετική θέση κατά του Ιράν που ουσιαστικά έδινε βέτο στην Ιερουσαλήμ πάνω στην αμερικανική πολιτική έναντι του Ιράν. Ο φόβος των Ισραηλινών, δικαιολογημένος, είναι ότι η δεύτερη προεδρία Ομπάμα θα αναζητήσει κατ’ ευθείαν συνομιλίες με την Τεχεράνη που θα επιτρέψουν στην τελευταία να συνεχίσει ένα ελεγχόμενο πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά υπό προϋποθέσεις όχι αρεστές στην Ιερουσαλήμ.
Εάν στο ιρανικό ζήτημα οι ΗΠΑ θα επιχειρήσουν, σε πρώτη φάση και προληπτικά, να αποτρέψουν μια ισραηλινή επίθεση με απρόσμενες συνέπειες σε όλη την περιοχή, στην περίπτωση του Παλαιστινιακού ο Ομπάμα θα επιχειρήσει τη δική του προληπτική παρέμβαση στα εσωτερικά του Ισραήλ. Ο Ομπάμα θέλει να προκαταλάβει έναν νέο συνασπισμό υπό τον Νετανιάχου που θα υιοθετεί τις σκληροπυρηνικές θέσεις κατά της λύσης των «δύο κρατών» και τη συνέχιση των εποικισμών που, αν δεν τερματισθούν θα βάλουν ταφόπλακα στη λύση των «δυο κρατών» και του Παλαιστινιακού. Μέσα σε μια Μέση Ανατολή που βράζει από άκρο, σε άκρο η κυβέρνηση Ομπάμα θέλει έναν ισραηλινό συνασπισμό που θα εκτονώσει τα πράγματα, ιδεωδώς με μια λύση «δυο κρατών». Έτσι πιστεύει ότι θα αφαιρέσει από τον ενισχυόμενο ισλαμικό φονταμενταλισμό το Παλαιστινιακό όπλο και θα μπορέσει να ασχοληθεί με τα άλλα και πολλά φλέγοντα ζητήματα της περιοχής.
Στη φάση αυτή ο Ομπάμα έχει αρκετά όπλα για να πιέσει το Ισραήλ και να αποσπάσει υποχωρήσεις από τον Νετανιάχου ή από άλλο ηγέτη εάν ο Νετανιάχου αποτύχει να πάρει εντολή δημιουργίας κυβέρνησης και να κερδίσει ψήφο εμπιστοσύνης στο Κοινοβούλιο. Μπορεί να πιέσει ευθέως με όπλα την αλλαγή της πολιτικής του στο Ιράν. Μπορεί να υποστηρίξει πρωτοβουλίες για επίλυση προερχόμενες από την Ευρώπη, μη φιλικές προς το Ισραήλ, απόρριψη των οποίων θα οδηγήσει την Ιερουσαλήμ σε απομόνωση. Μπορεί ακόμα και να απειλήσει μέσω της Αιγύπτου του Μόρσι αναφορικά με τις σχέσεις Αιγύπτου – Ισραήλ με επίκεντρο τη Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ των δυο 1979. Τέλος και με την υποστήριξη φιλελεύθερων ομάδων Αμερικανο-Εβραίων, ο Ομπάμα μπορεί να απειλήσει με «πάγωμα» των αμερικανο-ισραηλινών σχέσεων σε μια σειρά από ζητήματα, εφόσον το Ισραήλ συνεχίζει την αδιάλλακτη πολιτική του έναντι του Παλαιστινιακού.
Η επίσκεψη Ομπάμα στο Ισραήλ δεν αφορά μόνο το Ισραήλ. Αφορά σε όλη την περιοχή και στέλνει μηνύματα και σε άλλους αποδέκτες πέραν του Ισραήλ και του Ιράν. Εάν το Ιράν βρίσκεται, όντως, στο επίκεντρο της νέας πολιτικής Ομπάμα για την περιοχή και ήδη ο Τζόν Κέρυ προσέφερε δημόσια χείρα φιλίας προς το Ιράν ανακοινώνοντας την ετοιμότητα των ΗΠΑ για «διπλωματική λύση», τότε θα πρέπει όλη η περιοχή από Ελλάδα μέχρι τον Περσικό Κόλπο να ετοιμασθεί για γεωπολιτικές ανατρεπτικές εξελίξεις μπροστά στις οποίες η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» θα φαντάζει πλέον σαν … κουκλοθέατρο – μακάβριο βέβαια.
Αντίθετα με την προαναφερθείσα πρώτη επίσκεψή του στην περιοχή σε Τουρκία και Αίγυπτο, και η οποία αποδείχθηκε συμβολική και άνευ ουσίας, αυτή που τώρα προγραμματίζεται στο Ισραήλ είναι προσεκτική και στοχευμένη. Αργοπορημένα πάντοτε, Αμερικανοί (αλλά και Ισραηλινοί) συνειδητοποιούν ότι το κλειδί για την σταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής είναι η Τεχεράνη. Μια Τεχεράνη που προσεγγίζεται ως «παρίας»,- και είναι πολλές οι χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα, η Τουρκία που βολεύονται με αυτό- παράγει ανασφάλεια στην περιοχή και δεν επιτρέπει την επίλυση προβλημάτων που χρονίζουν. Η Συρία αποτελεί το πιο πρόσφατο παράδειγμα. Είναι όμως και το Ιράκ , το Αφγανιστάν, ο Λίβανος, το Παλαιστινιακό (Χαμάς). Μια εξομάλυνση των σχέσεων Ουάσιγκτον – Τεχεράνης θα φέρει τα πάνω κάτω, όπως για παράδειγμα σε ζητήματα ενέργειας και ενεργειακής ασφάλειας.
Τέλος, υπάρχει και μια σχεδόν απαρατήρητη διάσταση της επίσκεψης Ομπάμα στο Ισραήλ που αφορά, έστω και έμμεσα, Κύπρο και Ελλάδα αλλά που μπορεί να αποδειχθεί σημαντική. Αφορά στις σχέσεις Ουάσιγκτον - Άγκυρας. Οι δομές των σχέσεων αυτών παραμένουν ισχυρές, χρονολογούνται από το 1945 και πάντοτε λόγω των απαιτήσεων της Άγκυρας και λόγω των δικών μας αναπηριών, λειτουργούσαν σε βάρος μας.
Παρά το γεγονός αυτό και την πρώτη προεδρία Ομπάμα, όπου η Άγκυρα ήταν στο επίκεντρο της αμερικανικής στρατηγικής και διπλωματίας για την περιοχή, τούτη τη φορά η Ουάσιγκτον παρακάμπτει εμφανώς την Άγκυρα. Το γεγονός αυτό όχι μόνο δεν έχει περάσει απαρατήρητο, αλλά μας βοηθά να αποκωδικοποιήσουμε και τα τελευταία προσβλητικά ξεσπάσματα των Ερντογάν – Νταβούτογλου κατά της Ουάσιγκτον και του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα.
Ο Ομπάμα δεν προγραμματίζει επίσκεψη στην Άγκυρα, αλλά και αυτή του Υπουργού Κέρυ που μόλις ανακοινώθηκε γίνεται στο πλαίσιο πολυμερούς διπλωματίας. Το ποιό σημαντικό είναι ότι ο Ερντογάν δεν φαίνεται να είναι ευπρόσδεκτος στην Ουάσιγκτον παρά τις έντονες προσπάθειές του μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών και του Τούρκου πρέσβη στην Ουάσιγκτον. Είναι πολλά τα αίτια για την περιθωριοποίηση της Άγκυρας στην επίλυση των μεσανατολικών προβλημάτων. Το κυρίαρχο είναι η ρήξη Τουρκίας – Ισραήλ, αλλά και η συναφή προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας - όπως ο χυδαίος αντισημιτισμός των Ερντογάν – Νταβούτογλου και ο αυξανόμενος αντι-αμερικανισμός των Τούρκων. Επιπλέον στην Ουάσιγκτον συνειδητοποιούν ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας καθοδηγείται από μια απροκάλυπτη ιδιοτέλεια, όπως στην περίπτωση των εμπορικών σχέσεων με την Τεχεράνη, καθώς επίσης από ένα θρησκευτικό σεχταρισμό υπέρ των σουνιτών. Έχει γίνει επίσης εμφανής στην Αμερική η ανεπάρκεια της Άγκυρας να διαχειριστεί την συριακή κρίση. Εκεί, αντί η Άγκυρα να είναι μέρος της λύσης έχει γίνει μέρος του προβλήματος και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να «εξαναγκάσει» το ΝΑΤΟ να τρέξει προς βοήθειά της.
Ενδεικτικό όλων των παραπάνω είναι ότι μια πρόσφατη πολυσυγγραφική έκθεση με εισηγήσεις προς Ομπάμα από το γνωστό Brookings Institute για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και που καλύπτει τα παγκόσμια δρώμενα, αγνοεί παντελώς την Μεγάλη (Buyuk) Τουρκία. Υπενθυμίζεται εδώ ότι κατά τον Μέγα Μάγιστρο Νταβούτογλου πρέπει απαραιτήτως να επισκέπτονται την Άγκυρα όλοι όσοι θέλουν να έχουν λόγο στην διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας! Χωρίς την Τουρκία, κόμπασε πρόσφατα ο Νταβούτογλου, δεν μπορεί να γράφεται η παγκόσμια ιστορία. Ωστόσο, στην 119σέλιδη έκθεση του Brookings που τιτλοφορείται «Big Bets, Black Swans» η Τουρκία αναφέρεται δυο φορές γεωγραφικά, επειδή συνορεύει με τη Συρία και το Ιράν.
Για όλους εμάς που παρακολουθούμε εδώ και δεκαετίες της απύθμενη τουρκολογανεία στην Ουάσιγκτον, το γεγονός αυτό είναι εντυπωσιακό. Ανεξάρτητα του τι μπορεί ειδικά αυτό να σημαίνει, το επερχόμενο γεωπολιτικό τσουνάμι στην περιοχή πρέπει να μας βρει ευρηματικά προετοιμασμένους και πρωτίστως έξυπνα οχυρωμένους.
* Ο Μάριος Ευρυβιάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
http://e-afipnisi.gr
