ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Η Μαύρη Τρίτη των Βρυξελλών, με τις
δεκάδες νεκρών και τις εκατοντάδες τραυματιών που άφησε πίσω της, θα
μπορούσε να χαρακτηριστεί «η 11η Σεπτεμβρίου της Ευρώπης» αν η έκφραση
δεν είχε καταντήσει τόσο κοινότοπη. Ο ίδιος δημοσιογραφικός τίτλος
συνόδευσε διαδοχικά κάμποσες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις που γνώρισαν, κατά
τα τελευταία 12 χρόνια, τη φρίκη του μηδενιστικού τζιχαντισμού:
Μαδρίτη, Μάρτιος 2004, 192 νεκροί. Λονδίνο, Ιούλιος 2005, 52 νεκροί.
Παρίσι, Ιανουάριος 2015, 17 νεκροί και Νοέμβριος 2015, 130 νεκροί.
Κάπου πιο μακριά έχει απωθηθεί, στη συλλογική μας συνείδηση, η κατάρριψη επιβατικού ρωσικού αεροπλάνου από το Ισλαμικό Κράτος στο Σινά, τον περασμένο Οκτώβριο, που στοίχισε τη ζωή 224 αθώων ανθρώπων, στην πιο φονική τρομοκρατική ενέργεια που έχει πλήξει ευρωπαϊκή χώρα ύστερα από εκείνη στο Λόκερμπι της Σκωτίας, το 1988.
Παραμένει γεγονός ότι οι βομβιστικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες είχαν μεγαλύτερο πολιτικό και συμβολικό βάρος από όλες τις προηγούμενες. Οπως στην 11η Σεπτεμβρίου 2001 οι αεροπειρατές της Αλ Κάιντα έπληξαν τους Δίδυμους Πύργους και το Πεντάγωνο, δύο κατ’ εξοχήν σύμβολα της αμερικανικής οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος, έτσι και οι τζιχαντιστές που εμπνέονταν από το Ισλαμικό Κράτος (Ι.Κ.) χτύπησαν την περασμένη Τρίτη την καρδιά των Βρυξελλών, της πόλης που φιλοξενεί τα αρχηγεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ. Ακριβώς γι’ αυτό, το ψυχολογικό αποτέλεσμα των τρομοκρατικών ενεργειών, δηλαδή η διάχυση αισθημάτων άγχους και ανασφάλειας σε πανηπειρωτική κλίμακα, ήταν μεγαλύτερη από κάθε προηγούμενη φορά. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι και οι επιπτώσεις τους στη διεθνή πολιτική θα είναι κατά πολύ ισχυρότερες – και μάλλον όχι ευχάριστες.
Συνέπειες
Η πρώτη, αναμενόμενη συνέπεια θα είναι να μετατοπιστεί η ισορροπία μεταξύ δημοκρατικών εγγυήσεων και «έκτακτων» μέτρων ασφαλείας προς την πλευρά των δεύτερων. Τα εισαγωγικά είναι αναγκαία, καθότι η πείρα των τελευταίων 15 χρόνων έχει επιβεβαιώσει ότι, σ’ αυτό το κρίσιμο πεδίο, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Ο δρακόντειος αντιτρομοκρατικός νόμος PATRIOT, που ψηφίστηκε από το αμερικανικό Κογκρέσο επί προεδρίας Τζορτζ Μπους, την επαύριο της 11ης Σεπτεμβρίου, επιβίωσε δύο θητειών του Μπαράκ Ομπάμα και έχει παραταθεί μέχρι το 2019. Στη Γαλλία, η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε σχεδόν ομόφωνα την επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης μετά το μακελειό του περασμένου Νοεμβρίου, με τις ψήφους ακόμη και του γαλλικού ΚΚ, που δεν τόλμησε να εναντιωθεί στα αντανακλαστικά μιας αγανακτισμένης και τρομοκρατημένης κοινής γνώμης.
Βάσιμες ενστάσεις θα εγερθούν αναφορικά με την (αν)αποτελεσματικότητα παρόμοιων πολιτικών. Είναι πασίγνωστο ότι οι διωκτικές αρχές των Βρυξελλών βρίσκονταν σε συναγερμό μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, στις οποίες πρωταγωνίστησαν κάτοικοι της βελγικής πρωτεύουσας, συμπεριλαμβανομένου του Σαλάχ Αμπντεσλάμ, ο οποίος συνελήφθη μόλις στις 18 Μαρτίου. Το γεγονός αυτό δεν εμπόδισε τους καμικάζι να διαπράξουν το ολέθριο εγχείρημά τους, όπως δεν είχε εμποδίσει τους ομοϊδεάτες τους να αιματοκυλίσουν το Παρίσι, τέσσερις μήνες νωρίτερα, παρότι αστυνομοκρατούνταν μετά τις επιθέσεις στο Charlie Hebdo, τον Ιανουάριο του 2015.
Εξίσου προβληματική εμφανίζεται η λογική «να κλείσουμε τα σύνορα για να μην έρχονται τζιχαντιστές», την οποία υποστηρίζουν με πάθος ακροδεξιοί και λαϊκιστές πολιτικοί, όπως η Λεπέν, ο Φάρατζ και ο Τραμπ.
Σχεδόν όλοι οι δράστες των επιθέσεων στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες ήταν όχι μετανάστες, αλλά Ευρωπαίοι πολίτες, που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν, σπούδασαν και... ανατινάχτηκαν στη Δύση. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, περίπου 950 πολίτες της Γαλλίας και 650 πολίτες του Βελγίου έχουν πάει να πολεμήσουν στη Συρία. Στον κατάλογο ακολουθούν η Γερμανία με 570, η Βρετανία με 500, η Βοσνία με 380 και η Σουηδία με 300.Μια άλλη ενοχλητική αλήθεια λέει ότι ο Σαλάχ Αμπντεσλάμ, καταζητούμενος από όλες τις μυστικές υπηρεσίες, κρυβόταν όχι στη Συρία ή στο Ιράκ, αλλά στη... γειτονιά του, στη συνοικία Μολενμπέκ των Βρυξελλών.
Εκεί, κολυμπούσε σαν το ψάρι στα νερά του, καθώς αραβικής καταγωγής γείτονες και φίλοι τον αντιμετώπιζαν όχι ως εγκληματία, αλλά ως «ήρωα», προσφέροντάς του ασφαλές καταφύγιο.
Θα μπορούσε επίσης να υπενθυμίσει κανείς ότι η κυβέρνηση του Βελγίου ήταν μεταξύ εκείνων που πρωτοστατούσαν στην πίεση να κλείσουν τα σύνορα με την Ελλάδα. Η ίδια κυβέρνηση δεν δίστασε να κλείσει μονομερώς τα σύνορα με τη Γαλλία για να εμποδίσει την είσοδο μεταναστών από τη λεγόμενη «Ζούγκλα» του Καλαί. Η σφαγή της Τρίτης έδειξε, με τραγικό τρόπο, πόση «ασφάλεια» προσέφερε στο Βέλγιο αυτή η πολιτική.
Τα δύσκολα έρχονται
Η εντεινόμενη πίεση, παρ’ όλα αυτά, μεγάλου μέρους του κοινωνικού σώματος προς τις κυβερνήσεις ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας –όπου η Αγκελα Μέρκελ ανησυχεί για την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος AfD– θα είναι πολύ δύσκολο να αγνοηθεί. Η Ελλάδα, που ήδη βρίσκεται αντιμέτωπη με την προσφυγική κρίση, οφείλει να προετοιμαστεί για ακόμη πιο δύσκολες μέρες.
Καταλυτική ενδέχεται να αποδειχθεί η επίδραση της «μαύρης Τρίτης» στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου για την παραμονή ή όχι της Βρετανίας στην Ε.Ε. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις, πριν από τις επιθέσεις, προοιωνίζονταν μια αμφίρροπη μάχη, ενώ αμέσως ύστερα από αυτές ενισχύθηκαν οι φωνές (μεταξύ άλλων και του πρώην διευθυντή του ΜΙ6) που διατείνονται ότι το Brexit θα έκανε πιο ασφαλή τη Βρετανία, επιτρέποντάς της να ελέγχει αυστηρότερα τις μεταναστευτικές ροές.
Στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής, θα ενισχυθεί η πίεση πάνω στις ισχυρότερες κυβερνήσεις της Δύσης για πιο επιθετική αντιμετώπιση του Ι.Κ. Δεν είναι, όμως, καθόλου σαφές σε ποια κατεύθυνση θα αναζητηθεί η ποθητή λύση. Λογικά, ο πιο εύκολος δρόμος θα ήταν η σύμπραξη με τη Ρωσία και η επιτάχυνση των διαδικασιών για την πολιτική επίλυση του συριακού προβλήματος. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει, όμως, μια ευρύτερη επαναπροσέγγιση Ουάσιγκτον - Μόσχας, η οποία θα πρέπει αναγκαστικά να περιλαμβάνει και μια συμβιβαστική λύση στο ουκρανικό πρόβλημα, κάτι που δεν διαγράφεται για την ώρα στον ορίζοντα.
Φαίνεται ότι η Τουρκία αντιλαμβάνεται την πίεση που ασκεί η τρομοκρατία του Ι.Κ. προς την κατεύθυνση της αμερικανορωσικής προσέγγισης, γι’ αυτό και πασχίζει να τορπιλίσει εν τη γενέσει της αυτή την εξέλιξη, καρπός της οποίας θα ήταν, πιθανότατα, και η κατάκτηση διευρυμένης αυτονομίας από τους Κούρδους της βόρειας Συρίας – εκ των πιο αξιόμαχων αντιπάλων του Ι.Κ. Γι’ αυτό και ο Αχμέτ Νταβούτογλου επανέφερε, την περασμένη Τετάρτη, την επίμονη πρότασή του για δημιουργία «ελεύθερης ζώνης» στον συριακό Βορρά, με στήριξη του ΝΑΤΟ – θεωρητικά για την εξουδετέρωση του Ι.Κ., στην πράξη για την αναχαίτιση των Κούρδων.
Τίποτα δεν δείχνει, όμως, ότι η τουρκική κυβέρνηση θα βρει ευήκοα ώτα. Γιατί μπορεί η Αγκυρα να εκβιάζει τη Δύση, καθώς κρατάει τα «κλειδιά» του προσφυγικού, αλλά και οι εταίροι της δεν μπορούν να λησμονήσουν την υποστήριξη που παρέσχε για μεγάλο διάστημα στο Ι.Κ., ως πολιορκητικό κριό εναντίον του καθεστώτος Ασαντ και των Κούρδων.
• Τα ξημερώματα της Παρασκευής έγινε γνωστό ότι συνελήφθησαν στο Βέλγιο έξι άτομα για διασυνδέσεις με τους δράστες των επιθέσεων στις Βρυξέλλες. Επίσης, ένα ακόμα άτομο συνελήφθη σε προάστιο του Παρισιού, το οποίο φέρεται ότι προετοίμαζε επίθεση σαν αυτές του περασμένου Νοεμβρίου.
Έντυπη
Κάπου πιο μακριά έχει απωθηθεί, στη συλλογική μας συνείδηση, η κατάρριψη επιβατικού ρωσικού αεροπλάνου από το Ισλαμικό Κράτος στο Σινά, τον περασμένο Οκτώβριο, που στοίχισε τη ζωή 224 αθώων ανθρώπων, στην πιο φονική τρομοκρατική ενέργεια που έχει πλήξει ευρωπαϊκή χώρα ύστερα από εκείνη στο Λόκερμπι της Σκωτίας, το 1988.
Παραμένει γεγονός ότι οι βομβιστικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες είχαν μεγαλύτερο πολιτικό και συμβολικό βάρος από όλες τις προηγούμενες. Οπως στην 11η Σεπτεμβρίου 2001 οι αεροπειρατές της Αλ Κάιντα έπληξαν τους Δίδυμους Πύργους και το Πεντάγωνο, δύο κατ’ εξοχήν σύμβολα της αμερικανικής οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος, έτσι και οι τζιχαντιστές που εμπνέονταν από το Ισλαμικό Κράτος (Ι.Κ.) χτύπησαν την περασμένη Τρίτη την καρδιά των Βρυξελλών, της πόλης που φιλοξενεί τα αρχηγεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ. Ακριβώς γι’ αυτό, το ψυχολογικό αποτέλεσμα των τρομοκρατικών ενεργειών, δηλαδή η διάχυση αισθημάτων άγχους και ανασφάλειας σε πανηπειρωτική κλίμακα, ήταν μεγαλύτερη από κάθε προηγούμενη φορά. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι και οι επιπτώσεις τους στη διεθνή πολιτική θα είναι κατά πολύ ισχυρότερες – και μάλλον όχι ευχάριστες.
Συνέπειες
Η πρώτη, αναμενόμενη συνέπεια θα είναι να μετατοπιστεί η ισορροπία μεταξύ δημοκρατικών εγγυήσεων και «έκτακτων» μέτρων ασφαλείας προς την πλευρά των δεύτερων. Τα εισαγωγικά είναι αναγκαία, καθότι η πείρα των τελευταίων 15 χρόνων έχει επιβεβαιώσει ότι, σ’ αυτό το κρίσιμο πεδίο, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Ο δρακόντειος αντιτρομοκρατικός νόμος PATRIOT, που ψηφίστηκε από το αμερικανικό Κογκρέσο επί προεδρίας Τζορτζ Μπους, την επαύριο της 11ης Σεπτεμβρίου, επιβίωσε δύο θητειών του Μπαράκ Ομπάμα και έχει παραταθεί μέχρι το 2019. Στη Γαλλία, η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε σχεδόν ομόφωνα την επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης μετά το μακελειό του περασμένου Νοεμβρίου, με τις ψήφους ακόμη και του γαλλικού ΚΚ, που δεν τόλμησε να εναντιωθεί στα αντανακλαστικά μιας αγανακτισμένης και τρομοκρατημένης κοινής γνώμης.
Βάσιμες ενστάσεις θα εγερθούν αναφορικά με την (αν)αποτελεσματικότητα παρόμοιων πολιτικών. Είναι πασίγνωστο ότι οι διωκτικές αρχές των Βρυξελλών βρίσκονταν σε συναγερμό μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, στις οποίες πρωταγωνίστησαν κάτοικοι της βελγικής πρωτεύουσας, συμπεριλαμβανομένου του Σαλάχ Αμπντεσλάμ, ο οποίος συνελήφθη μόλις στις 18 Μαρτίου. Το γεγονός αυτό δεν εμπόδισε τους καμικάζι να διαπράξουν το ολέθριο εγχείρημά τους, όπως δεν είχε εμποδίσει τους ομοϊδεάτες τους να αιματοκυλίσουν το Παρίσι, τέσσερις μήνες νωρίτερα, παρότι αστυνομοκρατούνταν μετά τις επιθέσεις στο Charlie Hebdo, τον Ιανουάριο του 2015.
Εξίσου προβληματική εμφανίζεται η λογική «να κλείσουμε τα σύνορα για να μην έρχονται τζιχαντιστές», την οποία υποστηρίζουν με πάθος ακροδεξιοί και λαϊκιστές πολιτικοί, όπως η Λεπέν, ο Φάρατζ και ο Τραμπ.
Σχεδόν όλοι οι δράστες των επιθέσεων στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες ήταν όχι μετανάστες, αλλά Ευρωπαίοι πολίτες, που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν, σπούδασαν και... ανατινάχτηκαν στη Δύση. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, περίπου 950 πολίτες της Γαλλίας και 650 πολίτες του Βελγίου έχουν πάει να πολεμήσουν στη Συρία. Στον κατάλογο ακολουθούν η Γερμανία με 570, η Βρετανία με 500, η Βοσνία με 380 και η Σουηδία με 300.Μια άλλη ενοχλητική αλήθεια λέει ότι ο Σαλάχ Αμπντεσλάμ, καταζητούμενος από όλες τις μυστικές υπηρεσίες, κρυβόταν όχι στη Συρία ή στο Ιράκ, αλλά στη... γειτονιά του, στη συνοικία Μολενμπέκ των Βρυξελλών.
Εκεί, κολυμπούσε σαν το ψάρι στα νερά του, καθώς αραβικής καταγωγής γείτονες και φίλοι τον αντιμετώπιζαν όχι ως εγκληματία, αλλά ως «ήρωα», προσφέροντάς του ασφαλές καταφύγιο.
Θα μπορούσε επίσης να υπενθυμίσει κανείς ότι η κυβέρνηση του Βελγίου ήταν μεταξύ εκείνων που πρωτοστατούσαν στην πίεση να κλείσουν τα σύνορα με την Ελλάδα. Η ίδια κυβέρνηση δεν δίστασε να κλείσει μονομερώς τα σύνορα με τη Γαλλία για να εμποδίσει την είσοδο μεταναστών από τη λεγόμενη «Ζούγκλα» του Καλαί. Η σφαγή της Τρίτης έδειξε, με τραγικό τρόπο, πόση «ασφάλεια» προσέφερε στο Βέλγιο αυτή η πολιτική.
Τα δύσκολα έρχονται
Η εντεινόμενη πίεση, παρ’ όλα αυτά, μεγάλου μέρους του κοινωνικού σώματος προς τις κυβερνήσεις ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας –όπου η Αγκελα Μέρκελ ανησυχεί για την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος AfD– θα είναι πολύ δύσκολο να αγνοηθεί. Η Ελλάδα, που ήδη βρίσκεται αντιμέτωπη με την προσφυγική κρίση, οφείλει να προετοιμαστεί για ακόμη πιο δύσκολες μέρες.
Καταλυτική ενδέχεται να αποδειχθεί η επίδραση της «μαύρης Τρίτης» στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου για την παραμονή ή όχι της Βρετανίας στην Ε.Ε. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις, πριν από τις επιθέσεις, προοιωνίζονταν μια αμφίρροπη μάχη, ενώ αμέσως ύστερα από αυτές ενισχύθηκαν οι φωνές (μεταξύ άλλων και του πρώην διευθυντή του ΜΙ6) που διατείνονται ότι το Brexit θα έκανε πιο ασφαλή τη Βρετανία, επιτρέποντάς της να ελέγχει αυστηρότερα τις μεταναστευτικές ροές.
Στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής, θα ενισχυθεί η πίεση πάνω στις ισχυρότερες κυβερνήσεις της Δύσης για πιο επιθετική αντιμετώπιση του Ι.Κ. Δεν είναι, όμως, καθόλου σαφές σε ποια κατεύθυνση θα αναζητηθεί η ποθητή λύση. Λογικά, ο πιο εύκολος δρόμος θα ήταν η σύμπραξη με τη Ρωσία και η επιτάχυνση των διαδικασιών για την πολιτική επίλυση του συριακού προβλήματος. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει, όμως, μια ευρύτερη επαναπροσέγγιση Ουάσιγκτον - Μόσχας, η οποία θα πρέπει αναγκαστικά να περιλαμβάνει και μια συμβιβαστική λύση στο ουκρανικό πρόβλημα, κάτι που δεν διαγράφεται για την ώρα στον ορίζοντα.
Φαίνεται ότι η Τουρκία αντιλαμβάνεται την πίεση που ασκεί η τρομοκρατία του Ι.Κ. προς την κατεύθυνση της αμερικανορωσικής προσέγγισης, γι’ αυτό και πασχίζει να τορπιλίσει εν τη γενέσει της αυτή την εξέλιξη, καρπός της οποίας θα ήταν, πιθανότατα, και η κατάκτηση διευρυμένης αυτονομίας από τους Κούρδους της βόρειας Συρίας – εκ των πιο αξιόμαχων αντιπάλων του Ι.Κ. Γι’ αυτό και ο Αχμέτ Νταβούτογλου επανέφερε, την περασμένη Τετάρτη, την επίμονη πρότασή του για δημιουργία «ελεύθερης ζώνης» στον συριακό Βορρά, με στήριξη του ΝΑΤΟ – θεωρητικά για την εξουδετέρωση του Ι.Κ., στην πράξη για την αναχαίτιση των Κούρδων.
Τίποτα δεν δείχνει, όμως, ότι η τουρκική κυβέρνηση θα βρει ευήκοα ώτα. Γιατί μπορεί η Αγκυρα να εκβιάζει τη Δύση, καθώς κρατάει τα «κλειδιά» του προσφυγικού, αλλά και οι εταίροι της δεν μπορούν να λησμονήσουν την υποστήριξη που παρέσχε για μεγάλο διάστημα στο Ι.Κ., ως πολιορκητικό κριό εναντίον του καθεστώτος Ασαντ και των Κούρδων.
• Τα ξημερώματα της Παρασκευής έγινε γνωστό ότι συνελήφθησαν στο Βέλγιο έξι άτομα για διασυνδέσεις με τους δράστες των επιθέσεων στις Βρυξέλλες. Επίσης, ένα ακόμα άτομο συνελήφθη σε προάστιο του Παρισιού, το οποίο φέρεται ότι προετοίμαζε επίθεση σαν αυτές του περασμένου Νοεμβρίου.
